Sloven Marksist sosyolog, filozof ve kültür eleştirmeni Slavoj Zizek, şu sıralar yeniden gündemde zira dünyayı saran korona virüs salgınına karşı en tesirli gayret biçiminin global bir Komünizm sistemi yaratmak olduğunu öne sürüyor.
Zizek’in tezleri tüm dünyada tartışılmaya devam ederken, Marksist filozof, Habertürk’ten Kübra Par’a konuştu.
Kübra Par’ın, Slavoj Zizek’le röportajı şöyle:
“DEVLETLER KORONA SORUNUNU ÇÖZMEK İÇİN DAHA FAZLA GÜÇ KULLANMAK ZORUNDALAR”
-Son günlerde Korona’ya karşı global komünizm gereksinimi olarak lisana getirdiğiniz yazılarınızdan aslında şuraya varıyoruz; bu salgın periyodunda devletler üretkenlik, kâr ya da rastgele bir piyasa kuralını dikkate almadan vatandaşlarını korumak için her şeyi yapmalılar diyorsunuz. O halde soru şu; hayatımızı denetim eden devletlerden bize yardımcı olmaları için üzerimizde daha fazla güç kullanmalarını istiyoruz. Bu bir paradoks değil mi?
Bunun bir paradoks olduğunu katiyetle kabul ediyorum zira devletler şu an bu epidemi üzere gerçek bir sorunu çözmek için daha fazla güç kullanmak zorundalar -tabii bilimin yardımıyla. Aslında muhakkak ki devlet güçleri bunu yapabilmek için panik ve baskı altındalar.
“SAĞ YA DA SOL, GLOBAL KOMÜNİZMİ KİMİN GERÇEKLEŞTİRECEĞİNİN EHEMMİYETİ YOK, TEDBİRLERİN KENDİSİNİN POLİTİK BİR MANASI VAR”
-Komünizmi bir idare hali olarak değil insan hayatını korumak ve yüceltmek için bir perspektif olarak ortaya koyuyorsunuz. Boris Johnson’ı örnek göstererek milliyetçiliğe olan eğiliminden bahsediyorsunuz. Münasebetiyle muhafazakâr ya da sol, komünizm perspektifini kimin uygulayacağı değerli değil, o denli mi?
Hayır, bu yalnızca bir perspektif değil, uluslar ortası işbirliği, devletin piyasaya şimdikinden fazla direkt müdahalesi, binlerce kişinin mobilizasyonu üzere bir seri teklif ve tedbirleri içeren bir perspektif. Bunu kimin yapacağının bir değeri yok, bu tedbirlerin kendisinin bir politik manası var.
Elbette devletler global dayanışmayı desteklemek zorunda, lakin gereksinimimiz olan şey işbirliğinden fazlası, bu aksiyonların direkt olarak koordine edilmesi gerekiyor. Bunun hangi formda yapılabileceğini bilmiyorum. Hatta yapılabilecek mi ondan bile emin değilim ancak uygarlığın hayatta kalabilmesi için bunun bir yolu olmalı.
-Birleşmiş Milletler’e alternatif bir resmi yapının kurulmasını mı öneriyorsunuz yoksa rastgele bir kesin yapı yerine yalnızca memleketler arası işbirliğini artırmayı mı? Şayet ikincisi ise, böylesi derin bir panik ve kriz devrinde devletlerin takviyesi olmadan bir global dayanışma sağlamak mümkün mü?
Devletler elbette global dayanışmayı desteklemeliler, lakin şu an gereksinimimiz olan dayanışmanın çok ötesinde: Atılan adımların direkt uyumu kural. Bunun hangi biçimde yapılacağını bilmiyorum, hatta yapılabilecek mi ondan da emin değilim, ama bunun insanlığın devam edebilmesi için KURAL olduğunu düşünüyorum.
“JULIAN ASSANGE’LARA HER ZAMANKİNDEN FAZLA MUHTAÇLIĞIMIZ VAR!”
-Sizin Komünizm alternatifiniz dışında bu kriz kapitalizmi nasıl dönüştürebilir?
Bu sorunuza da kesin bir yanıtım yok. En mümkün gördüğüm ihtimal “insani gösterilen bir barbarlık” yani sistemin sürdürülebilmesi için hayatların kibar, uygar lakin şuurlu olarak feda edilmesi ve yeni baskı araçlarının kitleler üzerinde berbata kullanılması… Bugün yeni Julian Assange’lara her zamankinden fazla muhtaçlığımız var! Bakın ben Komünizmin artık zafer kazanacağını düşünecek kadar naif değilim, lakin Komünist önlemlere kalıcı olarak gereksinim olduğunun şuuruna varacağız. Şu anda global bir sıhhat sistemine ivedilikle muhtaçlık duyduğumuzu kim inkâr edebilir?
“BU MECBURÎ SELF-İZOLASYON GERÇEK VÜCUTLARLA TEMAS ETME DİLEĞİMİZİ ARTIRACAK”
-Bu pandemi ortaya çıkıncaya kadar yüz yüze alakaların azalmakta olmasından yakınıyorduk. Çocuklarımızın gerçek oyuncaklar veyahut arkadaşlar yerine iPad’leriyle oynamaları bizi kaygılandırıyordu. Halbuki artık güya bir kara güldürünün içindeyiz, çok derecede dijitalleştik. Bunun yaratacağı sonuçlar ne olabilir? Şayet birtakım patronlar konuttan çalışmanın daha kârlı olduğunu düşünerek iş yerlerini kapatırlarsa ne olacak? Post-Korona periyodunda kendimizi izole etmeye alışabilir miyiz?
Böyle bir ihtimalden korkmuyorum. Öncelikle kimilerimizin dijital self-izolasyonunu sürdürebilmesi için birilerinin gerçek iş yapması gerekiyor. Tahminen de diğerleriyle temas edebildiğimiz gerçek fizikî çalışma çok daha değerli hale gelecek. Ayrıyeten bu zarurî self-izolasyon gerçek vücutlarla temas etme dileğimizi daha da artıracak bence!
YENİ KİTABINDAN KISIMLAR: “KOMÜNİZM Mİ YOKSA BARBARLIK MI, BU KADAR BASİT!”
Filozof ve kültür eleştirmeni Slavoj Zizek, korona salgını üzerine yazdığı ve önümüzdeki günlerde çıkacak yeni kitabı ‘Pandemic’ den bir kısmı de Habertürk’le paylaştı. Kitabın birtakım kısımları şöyle:
“Devlet en azından maskeler, test kitleri ve respiratörler üzere hemen gerekli şeylerin üretimini düzenleyerek, otellere ve öbür konaklama yerlerine el koyarak, çalışmayan herkesin hayatta kalmasının taban şartlarını garanti etmeli ve piyasa düzeneklerini göz gerisi ederek çok daha etkin bir rol üstlenmelidir. Kaynakların üretimi ve paylaşımında bir tıp tesirli milletlerarası işbirliğinin düzenlenmesi gerekir. Benim ‘komünizm’ dediğim şey budur ve ‘yeni barbarlık’ dışında buna karşı hiçbir alternatif görmüyorum.
Koronavirüs bahsinde ısrarla komünizmden bahsettiğimde Alain Badiou’dan Byung Chul Han’a, Sağ’dan ya da Sol’dan pek çok kişi tarafından eleştirildim, alaylara maruz kaldım. Bana itiraz eden sesler kakofonisindeki temel motifler çarçabuk öngörülebilir şeylerdi: Kapitalizm bu salgını bir felaket kaldıracı olarak kullanarak daha da güçlenmiş bir biçimde geri dönecektir; hepimiz Çin şekli devlet aygıtlarının tam denetimini tıbbi bir gereklilik olarak sessizce kabulleneceğiz; ne olursa olsun hayatta kalmaya tutunan panik ziyadesiyle apolitik bir niteliktedir ve bize diğer insanları bir gayretin yoldaşları üzere değil, ölümcül bir tehdit üzere algılatır (dediler)… Han, Doğu ile Batı ortasındaki kültürel farklılıklara birtakım özgül kavrayışları ekliyor: Gelişmiş Batı ülkeleri çok panik gösteriyorlar zira gerçek düşmanlar olmadan, açık ve hoşgörülü, bağışıklık sistemlerinden mahrum bir halde yaşamaya alışıklar ve bu yüzden önlerine gerçek bir tehdit çıktığında paniğe kapılıyorlar… Pekala lakin Batı, hakikaten argüman ettiği kadar müsamahakar mıdır? Bizim bütün siyasal ve toplumsal alanımıza apokaliptik hayaller (ekolojik felaket tehditleri, İslami mülteciler korkusu, LGBT+ ve toplumsal cinsiyet teorisine karşı klasik kültürümüzü paniğe varan bir derecede savunmamız) nüfuz etmemiş midir? Yalnızca pis bir latife yapmaya kalktığınızda ensenizde çabucak Siyaseten Doğruculuk sansürünün gücünü hissedersiniz. Bizim müsamahakarlığımız yıllar öncesinden zıddına dönüşmüş durumdadır.
Üstelik, zoraki tecrit ne olursa olsun apolitik bir halde hayata tutunma eforunu sahiden içerir mi? Bu bahiste, Catherine Malabou’nun ‘Bir çağ, bir vakti durdurmak, toplumsallığın paranteze alınması, bazen başkalığa ulaşmanın ve kendimizi Yeryüzü’nün bütün izole edilmiş beşerlerine yakın hissetmenin tek yoludur. Kendi yalnızlığımda mümkün olduğunca tek başıma olmaya uğraş etmemin sebebi bu…’ kelamlarına ziyadesiyle katılıyorum.
“ŞİMDİ HEPİMİZ ASSANGE’IN DURUMUNDAYIZ”
Bu derinden Hıristiyanca bir fikirdir: Ne vakit kendimi yalnız, İlah tarafından terk edilmiş hissetsem, o noktada haça gerilmiş İsa’ya misal, onunla tam bir dayanışma içinde olurum. Bugün tıpkı durum hapishane hücresinde tecrit edilmiş, hiçbir ziyaretçi kabul etmesine müsaade verilmeyen Julian Assange için de geçerlidir: Artık hepimiz Assange’ın durumundayız ve iktidarın (koronadan dolayı) tıbbi sebepleri öne sürerek gücünü istismar etmemesi için sayısal bilgilere her zamankinden daha fazla gereksinimimiz var. Şu an izole edilmiş haldeyken diğerleriyle bağ kurmamızın temel yolu telefon ve internet ve her ikisi de bu irtibatımızı dilediği anda koparabilecek olan devletin denetiminde.
“RADİKAL SEÇİMLERLE KARŞI KARŞIYAYIZ”
Öyleyse, ne olacak? İmkansız olan aslında şimdiden gerçekleşiyor – örneğin, Boris Johnson 24 Mart’ta demiryollarının, Corbyn’nin bile o ölçüde düşünmediği bir önlemle, süreksiz olarak ulusallaştırıldığını ilan etti. Assange kısa bir telefon konuşmasında Yanis Varoufakis’e şunları söylemişti: ‘Krizin bu yeni evresi bize, ‘ne olsa gider’ bundan sonra her şey mümkün anlayışının olacağını açıkça gösteriyor.’ Elbette burada kastedilen, en düzgününden en berbatına kadar her istikametteki her şeydir. Münasebetiyle artık durumumuz derinden politiktir: Radikal seçimlerle karşı karşıyayız.
Dünyanın birtakım bölgelerinde devlet gücünün kısmen çözülmesi ihtimali var ve bu durumda lokal savaş lordları kendi bölgelerini ‘Mad Max’vari bir halde genel bir hayatta kalma çabasıyla denetim altında tutabilir (bilhassa yeni tehditler -diyelim, kalabalık çekirge istilaları yüzünden meydana gelen açlıklar- ortaya çıkarsa). Aşırılıkçı kümelerin ‘Ulusumuzun güçlenmesi ve gençleşmesi için yaşlıları ve zayıfları gözden çıkaralım’ halindeki Nazi stratejisini benimsemeleri ihtimali de var. (FBI’nın topladığı istihbarata nazaran, kimi kümeler şimdiden Koronavirüse yakalanmış mensuplarını hastalığı polislere ve Musevilere bulaştırmaya teşvik ediyorlar).
Barbarlığa bu biçimde sapmanın daha incelikli bir kapitalist versiyonu ABD’de zati açık açık tartışılıyor– işte size birkaç örnek: Pazar günü (22 Mart) geç saatlerde büyük harflerle bir twit yazan ABD lideri, ‘Tedavinin sorunun kendisinden daha büyük bir sorun olmasına müsaade veremeyiz. 15 günlük periyodun sonunda hangi tarafa gitmek isteyeceğimize dair bir karar vereceğiz,’ dedi. Beyaz Saray Koronavirüs konseyine başkanlık eden Lider yardımcısı Mike Pence günün erken saatlerinde, federal Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezleri’nin Pazar günü koronavirüse maruz kalmış insanların yakın vakitte işlerine dönmelerine imkân sağlayan bir yönerge çıkaracağını söyledi.
Geçen hafta Wall Street Journal yazı konseyi şu ikazda bulundu: ‘Federal ve eyalet yetkililerinin 2008-2009’un ziyanını bile gölgede bırakacak bir ekonomik resesyondan kaçınmak için anti-virüs stratejilerini artık uyarlamaya başlamaları gerekiyor.’ New York Times’ın muhafazakar müelliflerinden ve Trump’ın yakından takip ettiği Bret Stephens Pazar günü, virüsün İkinci Dünya Savaşı’yla kıyaslanan bir tehdit üzere ele alınmasının ‘virüsün kendisinden muhtemelen daha yıkıcı tahliller dayatmaya kalkmadan evvel, kökten sorgulanması gerektiği’ni yazdı. Teksas vali yardımcısı Dan Patrick, Fox News’a çıkıp ‘Halk sıhhati önlemlerinin ABD iktisadına ziyan vermesini görmektense ölmeyi tercih edeceği’ni, ülkenin her tarafındaki ‘birçok dedeyle nine’nin kendisiyle tıpkı fikirde olacağına inandığını ileri sürdü: ‘Benim mesajım şudur: İşimizin başına, yaşamaya geri dönelim; bu bahiste makul hareket edelim ve 70 yaş üstünde olan bizler kendimize güzel bakalım.’
Mesajları açıkça ortada olduğu için bu cins pasajları aktarmaya kıymet: Tercih, insan hayatları (kim bilir kaç kişinin hayatı) ile Amerikan kapitalist ‘hayat tarzı’ ortasında ve bu tercihte kaybeden insan hayatları olur… Halbuki tek seçim bu mu? Bizler artık değişik yerlerde, hatta ABD’de, farklı bir şey yapmıyor muyuz? Elbette bütün bir ülke, hatta dünya sonsuza kadar tecritte tutulamaz, ama bu dönüştürülebilir, yeni bir biçimde başlatılabilir. Benim bu noktada hiçbir duygusal önyargım yok: elimizdeki hapları hayatın anlamsız biçimde uzayan bir ıstıraba dönüştüğü kayıp hadiselerde acısız vefatı sağlamak için kullanmaya ya da güzelleşip bağışıklık kazanmış olanları gerekli toplumsal hizmetleri sürdürmek için seferber etmek üzere kim bilir neler yapmak zorunda kalacağız. Önümüzde tek bir seçenek yok, tercihlerde bulunmaya devam ediyoruz.
Bu krizi apolitik bir periyot olarak görerek, çok uzak olmayan bir gelecekte olağan hayatın geri geleceği umuduyla, krizi devlet gücünün kendi vazifesini yerine getirmesi, bizim de sırf devletin talimatlarına uymamızın gerektiği düşünenler var. Bu noktada Immanuel Kant’ın devletin maddeleriyle ilgili olarak şu kelamlarına uymalıyız: ‘İtaat et, lakin düşün, düşünme özgürlüğünü koru!’
Salgının kuraklıklardan çekirge istilalarına, öteki ekolojik tehditlerle birleşerek geri döneceği ve bundan ötürü artık güç kararların verilmesi gerektiği çok açık.
Bunun görece az sayıda mevte yol açan bir salgın hastalık olduğuna işaret edenlerin anlamadıkları nokta şu: Evet, bu sırf bir salgın hastalık, lakin artık bu türlü bir salgın hastalıkla ilgili olarak yapılan ihtarların tam manasıyla karşılığını bulduğunu ve bunların sonunun gelmeyeceğini görüyoruz. Elbette ‘bundan daha makûs şeyler oldu, orta çağdaki vebaları aklınıza getirin’ halinde bir teslimiyetle, ‘akıllıca’ tavır benimseyebiliriz – lakin bu karşılaştırmayı yapma gereksinimini duymak bile çok şey anlatır. Kapıldığımız panik, ikiyüzlü biçimiyle bir nevi etik ilerlemenin sürüp gittiğine tanıklık etmektedir: Bizler vebaları bahtımız saymaya artık hazır değiliz.
“KOMÜNİZM TEKLİFİM BİLİNMEZ BİR HAYAL DEĞİL, HALİ HAZIRDA UYGULANIYOR”
İşte burada, bilinmez bir hayal değil, halihazırda devam etmekte olan (ya da en azından pek çok kişinin mecburilik olarak algıladığı) bir şey olan, daha evvel düşünülmüş, hatta kısmen uygulamaya geçirilmiş önlemlerin ismi olarak benim ‘komünizm’ teklifim devreye giriyor. Devlet en azından maskeler, test kitleri ve respiratörler üzere hemen gerekli şeylerin üretimini düzenleyerek, otellere ve öteki konaklama yerlerine el koyarak, çalışmayan herkesin hayatta kalmasının taban şartlarını garanti ederek ve tüm bunlarda piyasa düzeneklerini göz arkası ederek çok daha faal bir rol üstlenmelidir. Bunun için, turizm sanayisinde olduğu üzere en azından bir müddetliğine işlerini kaybedecek ve işleri anlamsız hale gelecek, hayatları hiçbir biçimde kolay piyasa sistemlerine ya da bir seferlik teşviklere terk edilemeyecek olan milyonlarca kişiyi aklınıza getirmeniz kafidir.
“KAYNAKLARIN ÜRETİMİ VE PAYLAŞIMINDA BİR ÇEŞİT TESİRLİ MİLLETLERARASI İŞBİRLİĞİNİN DÜZENLENMESİ ŞART”
‘Benim ‘komünizm’ dediğim şey budur ve ‘yeni barbarlık’ dışında buna karşı hiçbir alternatif görmüyorum’
Açık olan iki şey daha vardır. Kurumsal sıhhat sisteminin zayıfların ve yaşlıların, bakımını sağlamak için lokal toplulukların yardımına dayanması gerekecektir. Artı, bunun tam karşı ucunda, kaynakların üretimi ve paylaşımında bir tıp tesirli milletlerarası işbirliğinin düzenlenmesi mecbur olacaktır – devletler izole olurlarsa savaşlar patlak verir. Benim ‘komünizm’ dediğim şey budur ve ‘yeni barbarlık’ dışında buna karşı hiçbir alternatif görmüyorum. Pekala, bu ne kadar gelişecek? Bilmiyorum; ben yalnızca buna duyulan muhtaçlığın tez olarak bütün etrafımızda hissedildiğini ve görmüş olduğumuz biçimde, katiyetle bir komünist olmayan Boris Johnson üzere siyasetçilerce bile uygulamaya konduğunu biliyorum.
Hayatta kalma takıntımızdan hoşlanmayanların kaçırdıkları şey budur. Alenka Zupancic geçenlerde, Maurice Blanchot’nun Soğuk Savaş çağından, insanlığın nükleer yolla kendi kendini yok etme korkusu hakkındaki metninin yeni bir okumasını yapmıştı. Blanchot umutsuzca hayatta kalma isteğimizin “Dunutun, yalnızca şeylerin mevcut durumunu koruma edelim, çıplak hayatlarımızı kurtaralım” formundaki bir duruşu içermediğini gösteriyordu – Hayır, insanlığı (kendi kendini yok etmekten) kurtarma uğraşımızla, sahip çıkılacak yeni bir insanlık yaratırız, zira fakat bu ölümcül tehdit sayesinde birliktelik içinde bir uygarlık tasavvur edebiliriz. İşte artık içinde bulunduğumuz çıkmaz için de tam olarak birebiri geçerli…”