Prof. Dr. Tahsin Yücel, çok birikimli ve çok taraflıydı. Bilim adamı, eğitimci, müellif, romancı, öykücü, mütercim, eleştirmen… Her biri farklı ayrı değerli… Tahsin Yücel’le, İstanbul Şişli’deki meskeninde, 2004 yılının Haziran ayında görüşmüştüm. Gününü kaydetmemişim. “Sakınılan göze çöp batmış”, itinaya bezene hazırladığım soruları yük olmasın diye ayırdığım kitap ve kâğıtlarla birlikte ezkaza ofiste bırakmıştım. Bu durumun verdiği meşakkatle onu dinlemeye başladım, fakat Tahsin Yücel’in sevecen, hoşgörülü tavrı kısa müddette tedirginliğimi atmamı sağladı. Vaktin nasıl geçtiğini fark etmediğim keyifli bir söyleşi gerçekti.
Tahsin Yücel, edindiği kültürün, yaşadığı yılların ona kazandırdığı bir bilgelikle sözlerini ihtimamla seçerek konuşuyor. Yapıtlarında gördüğümüz “ince eleyip sık dokuyan tutum” konuşmasına da yansıyor. Söylediklerinin kastını aşmamasına, tam olarak anlaşılmasına dikkat ediyor. Lakin fikirlerini de eleştirisini de nazikçe lakin eğip bükmeden açıklıyor. Konuşması akıcı, okuduğu romanların kahramanlarından kırk yıllık dostlarını, anlatıyormuşçasına sevgiyle kelam ediyor.
VARLIK YAYINEVİ’NDE ÇALIŞMAK ONUN İÇİN FARKLI BİR OKUL OLUR
Tahsin Yücel, 1933 yılında Elbistan’da doğmuş, çocukluğu Elbistan’ın, Ötegeçe semtinde geçiyor. Babasını, daha üç yaşına basmadan kaybediyor. Yaşadıkları bölge, varlıklı bir yer değildir, Yücel’ler de çok güç, kıt kanaat geçinen bir ailedir. Başarılı bir öğrenci olan Yücel, evvel Galatasaray Lisesi’nde, parasız yatılı olarak okur.
1953’te, İstanbul Üniversitesi (İÜ) İktisat Fakültesi’ne girer ve Varlık Yayınevi’nde çalışmaya başlar. Bir yıl sonra 1954’te İktisat Fakültesi’nden ayrılarak, İÜ Edebiyat Fakültesi’nin Fransız Lisanı ve Edebiyatı Bölümü’ne kaydını yaptırır ve birinci hikaye kitabı: Uçan Daireler’i yayımlar. Üniversite devrinde yarım gün Varlık Yayınevi’nde çalışarak okur. Bu çalışma, onun için farklı bir okul olur. Yücel’in Varlık Yayınevi’ndeki çalışması 1960 yılına kadar sürer.
1960’ta İÜ Edebiyat Fakültesi’nin Fransız Lisanı ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirir ve tıpkı kısma asistan olur. 17 Ocak 2000’de emekli oluncaya kadar bu kısımda, öğretim üyesi olarak çalışır.
Varlık Dergisi’ni 1932 yılında Yaşar Nabi kimi arkadaşlarıyla birlikte kuruyor. Esas olarak başlatan da sürdüren de Yaşar Nabi Bey’dir. Varlık Mecmuası, 1946’ya kadar küçük uzunlukta bir amatör mecmua görünüşünde yayımlanır. Orhan Veli’nin, Melih Cevdet’in birinci şiirlerini yayımladığı vakit da boyutu böyledir. Yaşar Nabi 1945 ya da 1946’da Kadıköy’deki konutunu satarak Varlık Yayınevi’ni kurar. Varlık Dergisi’ni o ünlü boyutuyla çıkarmaya başlar. Bu ortada çağdaş edebiyattan birtakım nitelikli çeviri kitaplarını ve o vaktin genç jenerasyonunun yapıtlarını yayımlar. Mecmua çok başarılı olur. Hoş bir mecmuadır. Mecmua ve kitaplar bütün Anadolu’ya dağılır. O vakit, çok fazla mecmua de yoktur, olanlar da daha çok amatör niteliktedir. Köy Enstitüleri Varlık Yayınevi’ni çok dayanaklar. Mahmut Makal’ın Bizim Köy’ünün yayımlanması, 1950 yılında Türkiye’de olay olur. Kitap pek çok baskı yapar.
Genç edebiyatın temsilcisi olması, ülke gerçeklerine eğilen bir mecmua olması, mecmuanın yazınsal ve içeriksel nitelikleri Varlık Yayınevi’nin ününü artırır. Mecmuanın baskı sayısının 15 bine yükseldiği bir devir yaşanır. Bu çok sürmez. Ağır istekler doğrultusunda mecmuanın 15 günde bir yayımlanması kararı alınır. Mecmua 15 günlük olunca tirajı biraz aşağıya iner. Yine de uzun bir müddet 8–9 bin satış yapar.
Varlık kitapları, evvel bir liralık küçük kitap boyutunda yayımlanır. Birtakım romanların bu boyutta yayımlanması mümkün olmaz. Belirli kitapları seçmek zorunda kalırlar.
Tahsin Yücel, o yılları daha dün yaşamış üzere canlı bir biçimde anlatmıştı: “Yaşar Bey’in, günlerce o küçük odada bir aşağı bir üst yürüyerek iki liralık kitaplar çıkarsak mı çıkarmasak mı diye düşündüğünü anımsıyorum. İki liralık birinci kitap John Steinbeck’in Tatlı Perşembe’siydi, çok başarılı oldu. Böylelikle dört liralık kitaplara kadar çıkıldı. Bugüne gelince (2004 yılı), Varlık Dergisi’nin baskı sayısı üç binler dolayında, öbür edebiyat mecmualarının de en fazla üç- dört bin adet sattığını sanıyorum. Bunun nedeni tahminen de çok sayıda mecmuanın olması.
“Kitap yayını açısından bugün Türkiye’nin çok varlıklı durumda olduğu söylenebilir. Çok kitap yayımlanıyor. Bayağı büyük, kıymetli yayınevleri var. Küçük yayınevleri de ömürlerini sürdürüyorlar. Bunu neye borçluyuz derseniz. İnsanlarımız çok mu okumaya başladılar? Nüfus arttı. Her şeye rağmen o nüfusun içinden okuyanlar da çıkıyor. Okuma konusunda çok dayanak verilmese de… Engelleyici nedenler var: Üniversiteye, özel okullara giriş için yapılan test imtihanlarının, okuma alışkanlığının edinilmesi açısından da, eğitimimiz açısından da, genel olarak kültürümüz açısından da büyük ziyanı olduğunu düşünüyorum. Beşerler artık yazı yazmıyor, çarpı koyuyor ya da yuvarlağı karalıyor. Bu iş ilkokul üçüncü sınıftan başlatılıyordu. Artık 8. sınıfa ertelendi. Böylelikle çocuklarımız okuyup yazmaya değil, test çözmeye alıştırılıyor.”
NEDEN YAZIYORSUNUZ
“Sizi yazmaya iten etken neydi, neden yazıyorsunuz” diye de sormuştum:
“Niye yazıyorum, Balzac’a sorduklarında ‘ünlü ve varlıklı olmak için’ demiş, nitekim onun o denli bir tutkusu vardı. Doğrusu, ’ben niye yazıyorum’ sorusunu uzun vakit sormadım kendime. Bir yerde çok erken başladığım için. Birinci hikaye kitabım Uçan Daireler çıktığında 20 yaşındaydım. Benim şahsî ömrümde doğal olan, yazmakmış üzere geldi daima, sonra çok değişik cinslerde de yazdım. Çeviriler yaptım, bilimsel özellikte hem Türkçe, hem Fransızca kitaplar yazdım. Hikaye, roman ve deneme… Yazmak bir ihtiyaçtı benim için. Aklınıza bir şey geliyor, bunu yazma ihtiyacını duyuyorsunuz, şu ya da bu maksatla değil. Denemede, bir kanıyı geliştirirsiniz, bunun diğerlerine da faydası olur. Lakin Peygamberin Son Beş Günü’nün kime ne faydası olabilir diye sorulabilir. Vakitle şu niyete geldim: Edebiyat, yani roman, hikaye, şiir, deneme, bir bilgi tipidir. İnsanlara muhakkak bir bilgi iletir. Belli bir duyarlık, muhakkak bir fikir biçimi iletir. Kendi yapıtım için söylemiyorum, ekseriyetle tüm yazın yapıtlarının bu türlü bir özelliği vardır. Bazen insanlara bakarsınız, o denli şeyler yapar, o denli şeyler söylerler ki- bunu televizyonu açtığınızda sık sık görür duyarsınız- hele bu son vakitlerde, o denli konuşuyorlar ki bu adam hiç roman okumamış, hikaye, şiir okumamış diyorsunuz. Okuduysa da uygununu okumamıştır. Kelamı uzatıyorum, sorduğunuz sorunun da etrafında dolaşarak, bir yazımda da yazdım bunu, Yazın Tekrar Yazın’da. Dostoyevski’nin Hata ve Ceza’sında, kız kardeşiyle annesi, romanın kahramanı Raskolnikof’u görmeye gelirler. Bu sırada kız kardeşin bir avukatla evlenmesi kelam hususudur. Raskolnikof fakir bir ailedendir. Avukat ‘Yoksul bir genç hanımla evlenip onu rahata kavuşturursam, bana minnettar kalır ve sadık olur’ diye düşünür ve bunu olağan bir şey olarak söyler. Lakin bu çıkarcı anlayış Raskolnikof’un doruğunu attırır. ‘Böyle bir adamla evlenilmez’ deyip çıkar. Bu çeşit kanıyı olağan görenler olabilir. Bir yerde güçlü bir adamla evlenip onun maddi imkanından yararlanmak bazılarının güzeline gidebilir. Avukatın bir mektubunu okurlar, Raskolnikof: ‘Adam avukat olmuş, fakat okumamışlar üzere yazıyor’ der. Ben bunu daima roman okumamış olarak yorumlarım.”
NEDEN ROMAN OKUMALIYIZ
-Benim etrafımda okuyan, ancak roman okumayı vakit kaybı olarak kıymetlendiren arkadaşlarım var. Sizse, “Bana sorarsan, ‘okumuş’ adam diploma almış adam değil, ‘roman okumuş adamdır’ diyorsunuz. Neden roman okumalıyız?
“Edebiyat bizim dünyamızı genişletir. Hayatımız ekseriyetle sonludur. Örneğin ben, İstanbul’da değişik yerlere gittiğim de oluyor fakat günlerim çoklukla daima şu Taksim-Şişli ortasında geçiyor. Emekli olmadan evvel de Beyazıt’a kadar giderdim, ortada yurtdışına da gidiyoruz lakin yine de günlük hayatımız sonlu. Ne iş yaparsak yapalım... Edebiyat bizim dünyamızı genişletir. Gördüğümüz hayat örnekleri, insan örnekleri hudutlu, meğer edebiyat bizi değişik dünyalara açıyor, bize diğer mantıkları, öteki bakış açılarını gösteriyor. Bir de edebiyat, diyebilirim ki, birtakım şeyleri, daha güçlü bir biçimde duyuruyor. Dostoyevski avukatın niyet biçimini bize o denli bir sunuyor ki, biz de bu teklifin bayağı bir niyet olduğunu, çok daha açık bir biçimde görüyoruz. Kıymetlerimizi güçlendiriyor, insanlık bedelinin ne olduğunu duyuruyor, dünyamızı genişletiyor. Edebiyat da bir bilgi tipi, elbette bir matematik, fizik kimya üzere değil. İdeoloji üzere de değil lakin onlardan uzak da değil. En ilkel toplumlara da gitseniz kelamlı de olsa bir edebiyatları var. Sözlü edebiyat küçümsenecek bir şey değil. Bir Yunus Emre’yi, bir Karacaoğlan’ı düşünürsek…
“Yani her toplumda ihtiyacı duyulmuş bir aktiflik. İşte karınca kararınca bizler de bir ucundan katılıyoruz. Yazınla ilgilenme ihtiyacı duymamak bir eksiklik. Her şeye faydacı açıdan mı bakmamız gerekir? Bu bize vakit kaybettirir! Tiyatroya, konsere gitmek de bir vakit kaybı olarak kıymetlendirilebilir. Aslında değil, kimileri için bir kardır. Oyalanmak için de roman okunabilir, oyalar da. Örneğin Dostoyevski’nin bir romanını elinize aldığınızda birazcık alışkanlığınız da varsa kolay kolay bırakamazsınız. Şiirin öbür bir anlatım gücü, bir his zenginliği, bir duyurma biçimi vardır. Ancak bu alışkanlığı edinmemişsek, yapacak bir şey yoktur. Raskolnikof’un eniştesi üzere olma tehlikesi daima zirvemizde demektir.”
Tahsin Yücel’i, bilge ve alçakgönüllü yazarımızı, on altı yıl evvel anlattıklarıyla anımsatmak istedim. Umarım kitapları okunuyordur. Onu hasret ve hürmetle anıyorum.
Feyziye Özberk