Son devirde Türkiye’nin gündem hususlarından bir Libya’ya asker gönderip göndermeyeceği… O denli ki Libya hükümetinin Türkiye’den askeri dayanak isteyeceği öne sürülmüştü.
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Libya’ya asker gönderilmesi tartışmaları üzerine “Biz şu anda o denli adımlar attık ki bu adımlar Sèvres’in aksi köşe edilmesidir. Bu kadar değerli. Yunanistan Başbakanı olsun, Dışişleri Bakanı olsun, onlar Libya Mutabakatı’nın hukuka muhalif olduğunu söylüyorlar. Biz de tam tersine, ‘Bu memleketler arası deniz hukukuna uygundur’ diyoruz” açıklamasında bulunmuştu ve Sèvres Antlaşması tekrar gündeme gelmişti.
Bu noktada Osmanlı Devleti’nin hayatının son büyük siyasal dokümanı olan Sèvres Antlaşması’nın hazırlık periyodundaki toplantı tutanak ve evrakları ülkeyi bugün bile meşgul eden birçok sorunu anlamak açısından büyük bedel taşıyor.
Akademisyen- diplomat Osman Olcay’ın Kırmızı Kedi Yayınevi’nden çıkan “Sèvres Antlaşmasına Doğru” isimli çalışması devir periyot gündeme gelen bu antlaşmasının art planına evraklar ve tutanaklarla ışık tuttu.
Olcay, çalışmasının “Türkiye ile barış antlaşması İzmir” başlıklı kısmında, barış görüşmelerinde İngiltere’nin İzmir ile ilgili planlarını tutanaklarla gözler önüne serdi. Bu kısımda, İzmir’in Yunanistan’a bağlanması için yapılan baskılar anlatıldı.
İşte “Türkiye ile barış antlaşması İzmir” başlıklı o kısım:
B. LLOYD GEORGE konferansın İzmir’le ilgili görüşmeyi sabah B. Nitti’nin bıraktığı yerden sürdürmesini önerdi. B. Nitti çok güçlü bir karşı çıkma göstermiş ve Türklere metbuluk tanırken tıpkı vakitte mahallî Rum halkına Yunan Parlamentosu’na milletvekili ve Yunan ordusuna asker gönderme imkanı sağlayan özet tasarıdaki planın uygulanmasını çok önemli biçimde sarsacak bir tavır almıştır. Hatta tahminen de ortaya çıkarılan zorlukla baş edilmesi olanaksız olacaktır. Bu durum kesin bir tahlile gidilmesi ve antlaşmaya yalnızca görünüşte ve biçimsel bir düzenleme konulmakla yetinilmemesi ve gerçek bir tahlil gerektiği görüşünü çok güçlendirmektedir; Britanya hükümeti bakımından da tahlil İzmir’in Yunanistan’ın bir modülü sayılması olacağa benzemektedir. Britanya hükümeti bu türlü bir tahlile karşı çıkmayacaktır. Bu bahiste B. Berthelot ile B. Nitti’nin fikirlerini öğrenmek istemektedir.”
“İZMİR KONUSU GİRİT DURUMUNDAN ÇOK DAHA ZORDUR”
“B. BERTHELOT bu mevzuda söyleyecek fazla bir şeyi olmadığını bildirdi. Fakat B. Millerand’ın söylediklerine atıfta bulunabilir; onun da görüşünü değiştirip değiştirmediğini fakat kendi bilebilir. İzmir’de bir Türk metbuluğunun sürdürülüp Rum halkının Yunan Parlamentosu’na milletvekili göndermesine müsaade veren rastgele bir sistem her türlü sakıncayla dolu olacaktır. İzmir konusu Girit durumundan çok daha zordur, çünkü her ne kadar Girit’te de Müslüman bir öğe var idiyse de gerçek bir Türk halkı yoktu. Süreksiz bir tedbir olarak, iki teklif ortasında varılabilecek bir tahlilin deva olabileceğinden emin değildir. Küçük bir mahallî parlamentonun bir mühlet yaşayabileceğini lakin daima olamayacağını düşünmektedir. Tahminen de tümüyle Yunanistan’a bağlamak uygun olabilir fakat yeniden de, Yunanistan bakımından, Türk nüfusunun sayısı açısından bu türlü bir bağlamanın az bir müddet için bile olsa ertelenmesinde fayda olabilir, çünkü Türklerin namusu kurtarabilmeleri ve Türk bayrağının dalgalandığının gösterilmesi gerekmektedir. Kesin bir tahlil kendisine de en uygunu üzere geliyorsa da, bu noktada konferanstan B. Millerand’ın bu mevzuda ne diyeceğini bekleyip dinlemesini rica etmek durumundadır.”
“KENDİSİ ŞAHSÎ OLARAK YUNANİSTAN’A BAĞLANMAKTAN YANADIR”
“B. NITTI hususun kıymeti nedeniyle bu tartışmanın B. Millerand hazır bulununcaya kadar ertelenmesinin uygun olacağı görüşündedir. Belirtildiği üzere, görünüşte iki seçenek vardır ve her ikisi de Türk metbuluğunu öngörmektedir; biri Rum halkına Yunan Parlamentosu’na temsilci göndermek hakkını tanıyacak öteki de küçük bir mahallî parlamento öngörecektir. Kendisi ferdî olarak Yunanistan’a bağlanmaktan yanadır. Ancak İzmir’de ve etrafında güçlü bir Türk öğesi vardır ve bu halkın Yunan ordusunda askere alınması tehlikeli durumlara yol açabilir. Hiç değilse şimdilik, B. Berthelot’nun da öğütlediği üzere, süreksiz bir sisteme gitmek daha hakikat olabilir. Konferansın vazifesi, olabildiğince, çıkabilecek zorlukları evvelce görerek bunları önleyecek bir tahlile varabilmektir.
B. LLOYD GEORGE B. Berthelot’nun söylediklerinden sonra görüşmeleri B. Millerand’ın gelişine kadar ertelemekten öteki deva olmadığını belirtti. Lakin konferanstan, bir karara varmadan evvel sanki B. Venizelos’un da görüşlerinin alınması gerekip gerekmediğini sormak ister. Kendisi gerektiği kanısındadır ve hasebiyle, görüşmeler yine başladığında, konferansın kendisine B. Venizelos’u çağırarak bu hususta görüşünü bildirmek için hazır bulunmasını istemeye müsaade vereceğini umut etmektedir. (Görüşmeler B. Millerand’ın hazır bulunacağı tarihe dek ertelendi)”