Ekonomiden Sorumlu eski Devlet Bakanı Ufuk Söylemez, iktisada ait değerlendirmede bulundu
Ufuk Söylemez, Aydınlık gazetesindeki bugünkü “Türk Lirasında mali genişleme, pekala dövizde ne olacak?” başlıklı yazısında “Şu an için iktisatta, hem arz-hem talep istikametli bir şok yaşandığı ve iktisat ani duruş yaşadığı için, mali genişlemenin, enflasyona tesiri çok yüksek olmayacaktır. Lakin bu salgın denetim altına alındıktan sonra, büyük bütçe açıklarına, enflasyonist bir talep patlamasına ve paranın dolarizasyona yönelerek kurların yükselmesine sebep olabilecek bir riski olduğu da unutulmamalıdır” sözlerini kullandı.
İşte o yazı…
Düzenli okurlarımızın da hatırlayacakları üzere, bu köşede 19 Mart ve 26 Mart 2020 tarihlerinde yayınlanan yazılarımızda özetle şöyle demiştik;
“…kısa vadede yapılabilecek en tesirli şey Hazine Özel Tertip tahvillerinin, bankacılık bölümüne verilerek, TC Merkez Bankası vasıtasıyla, piyasaya, firmalara, hane halkına fon ve likidite sağlanmasıdır. Akut haldeki krizi en azından kronik hale getirebilmek, yani birinci etapta kanamayı durdurabilmek ismine kısa vadede ayrıca tesirli bir deva orta yerde görünmüyor…”
Nitekim bizim yazımızı takiben, çok sayıda ekonomist ve müellif da benzeri teklifleri lisana getirdiler. Bu bahiste genel bir görüş birliği oluştu kamuoyunda.
Tabi ki, nakdî genişlemenin ayrıntılı-derli-toplu bir planlamayla, enine-boyuna düşünülerek yapılmasının ehemmiyetini de vurgulamıştık.
Çünkü hesapsız-kitapsız, bölük- pörçük yapılan nakdî genişlemenin, gelecekte çok daha ağır problemlere, hiper enflasyona, dolarizasyona, rekor bütçe açıklarına sebebiyet verme mümkünlüğü var.
Şu an için iktisatta, hem arz-hem talep istikametli bir şok yaşandığı ve iktisat ani duruş yaşadığı için, nakdî genişlemenin, enflasyona tesiri çok yüksek olmayacaktır. Ancak bu salgın denetim altına alındıktan sonra, büyük bütçe açıklarına, enflasyonist bir talep patlamasına ve paranın dolarizasyona yönelerek kurların yükselmesine sebep olabilecek bir riski olduğu da unutulmamalıdır.
Yani plansız-hesapsız, bölük-pörçük bir mali genişlemenin yaratacağı riskleri de göz önünde bulundurmak zorundayız.
***
Türkiye ne yazık ki 2 paralı, temelinde 3 paralı bir iktisattır. Yani ulusal paramız Türk Lirası dışında, dolar ve euro ikilisinden oluşan, tartısı dolar bazında olduğu için “dolarizasyon” olarak isimlendirilen fiili bir ikili para sistemine sahiptir.
27 Mart 2020 tarihi itibariyle yurtiçi yerleşiklerin bankalardaki toplam yabancı para cinsinden mevduatlarının toplamı 197,4 milyar dolardır.
Bunun 120,5 milyar doları gerçek bireylere yani şahıslara ilişkin ferdi döviz mevduatıdır. Kalan kısım ise Hukuksal bireylere, şirketlere ve kurumlara aittir.
Öte yandan, 20 Ocak 2020 sonu itibariyle kısa vadeli dış borç stoku 123,6 milyar dolardır. Türkiye’nin toplam dış borç stoğu ise 31 Aralık 2019 tarih itibariyle brüt 436,9 milyar, net 244,6 milyar dolardır. Toplam dış borç stoğunun ulusal gelire oranı ise, %58 olarak gerçekleşmiştir.
Orijinal vadesine bakılmadan, vadesine 1 yıl ve daha az kalmış dış borç ölçüsü ise 172,3 milyar dolardır. Bu meblağın %76,5’u gerçek bölüme aittir.
***
Şimdi, ABD mali genişlemeye gittiğinde, kendi parası olan doları yalnızca kağıt ve mürekkep baskı maliyetine basabilecektir.
Aynı halde AB de euro bazında mali genişlemeyi hayata geçirebilecektir.
Sorun bizim üzere kısa vadede 1 yıl içinde vadesi gelecek olan 172,3 milyar dolarlık dış borcu, ödemek, yenilemek ve/veya ötelemek durumunda olan iktisatların ne yapabileceğidir.
Dolar yahut euro basarak nakdî genişleme yapılamayacağına nazaran geriye hangi seçenekler kalacaktır?
***
Türkiye, ihracatının %50’sini AB ülkelerine, %25’ini ise petrol ihraç eden ülkelere yapmaktadır.
COVID-19 salgınının yol açacağı ön görülen ekonomik resesyon nedeniyle, ihracatında büyük düşüşler yaşaması ihtimali hayli yüksektir.
İhracattan sonra en değerli döviz girdisi kalemi turizmde ise 2020 yılının kayıp bir yıl olacağı anlaşılıyor. Şayet salgın birkaç ay içinde denetim altına alınamaz ise ve/veya tesirli bir ilaç/aşı vb geliştirilemezse turizmin yılın ikinci yarısında da toparlanması kolay görülmemektedir. Türkiye’nin Suudi Arabistan ve Rusya ortasındaki petrol savaşından, ödeyeceği petrol faturasındaki azalma nedeniyle ise bir avantajı olacaktır.
Tabii, iktisattaki daralmanın yaratacağı ağır borç yükü, iflaslar ve ağır işsizlik de beklenen riskler ortasındadır maalesef.
***
Bu genel çerçeveden bakıldığında, Türkiye’nin önünde dış borçlanmasını çevirmek, enerji-ilaç ve öbür üretim için gerekli ithalatını yapabilmek bakımından ortaya konulacak seçenekler sonludur.
Ancak, bunlar bu köşe yazısına sığdıramayacağımız kadar geniş ve detaylı yeni bir yazı mevzusudur. Gelecekte, bunları tartışacağız. Öte yandan bu olağan dışı vakitlerde, ne karamsar olmak, ne de hamaset yapmak yanlışsız değildir. Olaya bir grup ideolojik yaklaşımlarla kısa vadeli tahlil bulmaya çalışmak da manalı değildir.
Gerçekçi ve akılcı olmak, en sağlıklı sistem olarak görülmelidir. Bu nedenle, 10 gün evvel yazdığımız İktisat Müracaat Şurası teklifimiz – ehliyet ve liyakat sahibi isimlerden oluşturulması kaydıyla- faydalı olabilir.
Döviz ile ilgili sıkıntılar, tahlil teklifleri ve bunların yarar-risk ve maliyetleri önümüzdeki en yakıcı ve öncelikli mevzuların başında gelecektir.