Akdeniz Üniversitesi’nden Engin Karadağ’ın, Türkiye’de üniversite rektörlerinin akademik profilleri üzerine araştırma makalesi, milletlerarası Higher Education dergisinde yayımlandı. 127’si devlet ve 70’i vakıf olmak üzere 197 üniversitenin rektörlerini konu alan araştırmada bibliyometrik tahlil usulü kullanılarak Türkiye’de vakıf ve devlet üniversitelerindeki rektörlerin sosyodemografik özellikleri, meslek gelişimleri ve akademik niteliklerine ait bulgular sergilendi. Araştırma, rektör profillerinin yanı sıra, üniversite sisteminde cinsiyet dağılımı, iş ilanları üzere çeşitli alanları da kapsayan geniş bir envanterle Türkiye’de üniversitelerin 2016 sonrasında geldiği durumu özetliyor.
Geçmişte rektörlerin üniversite içinden atandığını ve fakülte özgürlüğünü mesleklerinin bir modülü olarak gördüklerini belirten araştırmada, bilhassa Türkiye’de üniversite rektörlerinin giderek menajerlik mantığını benimsedikleri ve bunun akademisyen özgürlüğü ve gücünü baltaladığı görüşüne yer veriliyor. Türkiye’de YÖK üzere siyasi iktidarın direkt belirlediği kurumların genel tabloda belirleyici olduğuna da dikkat çekiliyor.
REKTÖRLERİN AKADEMİK GEÇMİŞLERİ
Makalede, Türkiye’deki rektörlerin meslek basamakları değerlendirmeye alınıyor. Buna nazaran Türk üniversitelerindeki rektörler, altı ülkeden 64 farklı üniversiteden mezunlar.
Bu ülkeler içinde yüzde 80.7 ile Türkiye başı çekiyor, onu yüzde 10.7 ile ABD ve yüzde 6.6 ile İngiltere izliyor. Bunların dışında, sadece üç rektörün doktoralarını İsviçre, Rusya ve Japonya’dan aldıkları ekleniyor.
Rektörlerin doktora yaptıkları Türk üniversiteleri içinde birinci beş sırada ise İstanbul Üniversitesi (yüzde 11.2), Ankara Üniversitesi (yüzde 8.1), Marmara Üniversitesi (yüzde 7.1), Gazi Üniversitesi (yüzde 4.6) ve Atatürk Üniversitesi (yüzde 4.1) yer alıyor.
İLAHİYATÇI REKTÖR ARTIŞI
Araştırmada on yıl evvel rektörlerin ODTÜ, İTÜ üzere okullardan doktoralarını almışken bugün bu okulların yerini Marmara Üniversitesi üzere ilahiyatın öne çıktığı üniversitelere bırakmakta olduğuna dikkat çekiliyor.
Türkiye’de rektörlerin akademik disiplinlerinde ön sırayı yüzde 21.8’le tıp alıyor; bunu mühendislik (yüzde 18.8), idari bilimler (yüzde 9.1), ilahiyat (yüzde 8.6) ve hukuk (yüzde 6.1) izliyor.
Bununla birlikte, Türkiye’de her 37 ilahiyat profesöründen birinin rektör olduğuna ve devlet üniversiteleri bazında ilahiyatçı rektör oranının yüzde 10’un üzerinde olduğuna dikkat çekiliyor. Makaleye nazaran on yıl evvel hiç ilahiyatçı rektör yokken 2016’dan sonra belirlenen, Erdoğan’a bağlı rektör atama tarzı nedeniyle bu sayılara ulaşılmış durumda.
The World University Rankings 2018 (Dünya Üniversiteleri Sıralaması, 2018) listesi temel alınarak ülkemizdeki rektörlerin doktora derecelerini aldıkları üniversitelerin dünya üniversiteleri içindeki yerleri de belirtilmiş. Buna nazaran rektörlerin doktora aldıkları üniversitelerin sadece yüzde 15’i dünyanın birinci 500 üniversitesi içinde yer alırken, birinci 100 üniversiteden doktoralı rektörlerin oranı ise sadece yüzde 8…
ULUSLARARASI GEÇERLİ YAYINI OLMAYAN, ATIF ALMAYAN REKTÖRLER
Araştırmada Türk üniversitelerindeki rektörlerin akademik nitelikleri, Scopus ile Web of Science (WoS) standartlı milletlerarası makalelerde yaptıkları yayınlar, makalelerine atıf üzere bilgiler üzerine detaylı tablolar yer alıyor.
Devlet ya da vakıf üniversiteleri ortasında bu bakımdan kıymetli bir farkın olmadığı saptandıktan sonra, rektörlerden yüzde 23.8’inin Scopus ve yüzde 34.5’inin de WoS endeksindeki yayınlar içinde hiçbir makalesinin bulunmadığı, yüzde 50’sinin bu iki endekste yer alan makale sayısının 5 ya da daha az olduğu belirtiliyor.
Atıf oranı açısından da rektörlerin yüzde 29’unun Scopus’ta yüzde 36’sının da WoS endeksinde hiçbir atıf almadığı gösteriliyor. Rektörlerin yüzde 40’ı ise iki endekste en fazla on atıf almış. Kelam konusu akademik nitelik ölçümleri bakımından Türkiye’de sayıca Umran. S. İnan (Koç Üniversitesi) ve ile Yusuf Leblebici (Sabancı Üniversitesi) isimleri başarılı görünüyor.
Rektörlerin yaklaşık dörtte birinin Scopus’ta, üçte birinden fazlasının da WoS endekslerinde hiçbir makalelerinin olmadığına, yüzde 50’sinden fazlasının ise iki endekste beş ya da daha az makalesinin olduğuna dikkat çekilerek, sonuç olarak Türk üniversite rektörlerinin akademik kalifikasyonlarının “ortalamanın altı” seviyesinde bulunduğu lisana getiriliyor
REKTÖRLER TOPLUMSAL MEDYADA GEZİYOR
Araştırmada rektörlerin toplumsal medyadaki faaliyetleri ile akademik performanslarına ait ölçümler de yer alıyor. Buna nazaran akademik performansı en düşük (H-Index’i 0) olan 72 rektörün toplumsal medya paylaşımları sayısı ile akademik nitelikleri ortasında zıt orantı bulunuyor. Ocak-Mayıs 2019 ortasında bu rektörlerin 56’sı (yüzde 78) günde 100’den fazla twitter paylaşımı yapmış ve bu paylaşımların içeriğini de rektörler ile hükümet üyeleri ya da hükümete yakın kuruluşların karşılıklı ziyaretleri teşkil etmiş. Paylaşımlarda hükümete ya da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a dayanak, bağlılık bildiren içerikler de bulunuyor.
Araştırmaya nazaran, akademik performansı en düşük rektörlerin üniversiteleri de gerek lokal gerek milletlerarası derecelendirme sistemlerinde en alt sıralarda ve bu üniversitelerde bilgi üretimi yok denecek kadar az.
Daha evvel akademik nitelikleri yüksek rektörlerce yönetilen üniversitelerin başına bilhassa 2016 sonrasında düşük akademik nitelikli rektörler atandıktan sonra, lokal ve milletlerarası sıralamada süratli düşüşe uğradıkları da saptanıyor. Örneğin THE listesinde nazaran 2016 öncesinde en yüksek 1000 üniversite içinde bulunan üç üniversite, rektörleri 2016 yılında değiştikten sonra 1000’in altına düşmüşler; birebir üniversiteler, Türkiye’nin üniversite listesi olan TUMA’da da dikkat cazip bir düşüş göstermiş.
KADINLAR AKADEMİDE VAR, YÖNETİMDE YOK
Sosyodemografik datalara gelince, rektörlerin yaş aralığı 39 ile 69 yaş ortasında iken ortalama yaş 54.8 olarak saptanmış. Devlet ve vakıf, bütün üniversite rektörlerinin sırf yüzde 9.6’sı bayan iken devlet üniversitelerinde bu oran yüzde 4.6’ya düşüyor.
KADIN ORANLARI AVRUPA’DAN YÜKSEK: “KURUCU İDEOLOJİNİN YANSIMASI”
Bunun dışında Türkiye yüksek öğretiminde bayan araştırmacı istihdamının yüzde 44’lük bir oranla Avrupa ülkelerinin yüzde 33’lük ortalamasını geçtiği belirtilen araştırmada, bayan araştırma vazifelisi oranının da yüzde 51 ile erkeklerden fazla olduğu ve daha da artmasının beklendiği ekleniyor. Profesörlerde ise bayan oranı yüzde 35 olup bu yüzde mühendislik ve gibisi disiplinlerde yüzde 20 iken tıpta yüzde 37’ye kadar çıkıyor. Araştırma, bu istatistikleri, Türkiye’de bayanın profesyonel yaşama, işgücüne iştirakini teşvik eden ve toplumda bayanın temsilinin önünü açan kurucu ideolojinin yansıması olarak yorumluyor.
Akademik meslekteki bu yüksek oranlara rağmen, idari düzenekte bayanların oranının Avrupa’dan da ABD’den de düşük olması ise Türk yüksek öğretim kurumlarındaki idari yapıda hakim ataerkil kültürle açıklanıyor. Sırf rektörlüklerde değil, dekanlıklarda da bayan temsiliyeti son derece düşük olup bu oran devlet üniversitelerinde daha da düşüyor. Türkiye, yüksek idari misyonlarda yüzde 10’luk bayan oranıyla dünyada 142 ülke ortasında 132’nci sırada bulunuyor.
Makalede rektörün niteliğinin üniversite niteliğini direkt etkilediği savunulurken Gebze Teknik Üniversitesi, İzmir Teknoloji Enstitüsü ve Abdullah Gül Üniversitesi’nin bunun örneği olduğuna, bilhassa Gebze Teknik Üniversitesi rektörü Haluk Görgün’ün üniversitesini THE endeksinde kısa müddette üst sıralara taşıdığına işaret ediliyor. Kelam konusu başarılı rektörlerin de tekrar 2016 değişiklikleri öncesinde atanmış olduğuna da dikkat çekiliyor. Üniversitelerin temel fonksiyonunun araştırma olduğu, rektörlerin standardı belirlediği, uygun araştırmacıların da standardı yüksek tuttuğu hatırlatılıyor.