İnsanlık Tarihi, savaşlar, doğal afetler ve gibisi birçok olayla şekillenmiştir. Bu tarihe damga vuran olayları sayarken kozmik boyutlu salgınların tesiri elbette ki yadsınamaz. Dr. Bernard Dixon, bu yadsınamaz tesirleri inceleyerek kaleme aldığı “Görünmez Güçler” isimli kitabıyla salgınların ve salgınlarda ana karakter misyonu gören mikropların tarihteki olay ve olgulara olan tesirinin sanılandan daha büyük ve önemli olduğunu ortaya koyuyor. Prof. Dr. Mine Anğ Küçüker, Prof. Dr. Emel Tümbay ve Prof. Dr. Zeki Yumuk tarafından Türkçe çevirisi yapılan çalışma, okuyucunun mikroskobik canlılara ve onların neden olduğu kozmik ölçekteki salgınlara olan bakışını değiştireceğe benziyor.
Tarih Bilimi’nde iki kavramın öne çıktığı gözlemlenir. Olay ve olgu. Olay, kısaca, ortaya çıkan, oluşan durum olarak tanımlanırken, olgu; daha çok olayların sebepleri yahut sonuçları olarak söz edilebilir. Bugün, baktığımızda dünya koronavirüs pandemisi ile karşı karşıya. Çin’de başlayan salgın, birkaç ay içerisinde dünyadaki birçok ülkeyi tesiri altına almış durumda. Ulusal ölçekten üniversal ölçeğe taşınan bu olayın nedenleri ve sonuçları yani olgularının incelenmesi durumunda ise insanlık şu sonuca varıyor: Dünya, üniversal boyutta bir salgınla çabaya hala gereğince hazır değil.
Oysa tarihi olay ve olgular, bu şekil bir pandeminin muhtemel sonuçlarına dair değerli doneler vermektedir. Bu bağlamda, bilimselliğin ve akılcı fikrin ehemmiyeti bir defa daha ortaya çıkmakta, bilimin ikazlarının ciddiyeti ve değeri daha düzgün anlaşılmaktadır.
MİKROPLAR VE İNSANOĞLU ORTASINDAKİ İLİŞKİ
Geniş boyutlu salgınlarda başrol oynayan mikropları, neden oldukları salgınları ve tarihi olay ve olgulara olan tesirinin, okuyucunun anlayabileceği biçimde anlatıldığı ve açıklandığı “Görünmez Güçler” kitabı ile Dr. Bernard Dixon, mikropların sandığımızdan daha tehlikeli olan yüzüne dikkat çekiyor. Mikroplar ile insanoğlu ortasındaki ilgiyi, mikropların fonksiyonlarına nazaran sınıflandırarak açıklayan çalışma, gözle görünemeyen bu mikroskobik canlıların, hayatımızdaki olumlu fonksiyonlarına de değinmeyi ihmal etmiyor.
Kitapta, dünyayı geçmişte tesiri altına alan geniş çaptaki salgınların, insanlığın, mikroorganizmalara olan ilgisini arttırdığı, bu ilgi artışının da bilimsel çalışmaların hızlanması konusunda adeta “itici güç” misyonu gördüğü tabir edilirken, mikroorganizmaların biyolojik tanımlamaları hakkındaki genel kabullerin yanında genel kabule aksi görüşlere de yer verilmekte. Ayrıyeten, mikroorganizmaların, insanlık cinsinin ortaya çıkışındaki rolüne dair kıymetli saptamalar da mevcut. Kitabın temel söylemi ise olağan hayatta insanların önemsemediği, mikrop üzere biyolojik bir canlının, üniversal ölçekteki salgınlara ve bu salgınların neden olduğu olayların, olağan yaşama olan inanılmaz tesirlerinin dikkat alınması gerektiğine ait. Geçmişte yaşanmış, bugün yaşanmakta olan ve gelecekte yaşanacak olan bu cins üniversal ölçekteki salgınlara karşı bilimselliğin ve akılcı niyetin gerekliliğine de net halde vurgu yapılıyor.
SİYASİ ASKERİ VE EKONOMİK SÜRECİ NASIL ETKİLİYOR
Kitapta, insan tipiyle olan ilgilerine nazaran beş kısımda kategorize edilen mikroorganizmaların, davranışları, olay ve olgulara olan tesiri; yetmiş beş “kısa öykü” ile açıklanıyor. Buradaki “kısa öykü” tabiri geçmişte yaşanan olayların kısa ve yalın bir lisanla anlatılması manasında kullanılmış. Ayrıyeten, bilimsel çalışmalardan aşina olunan katı terminoloji ve kompleks tabirlerden çok, neden-sonuç ilgisi içerisinde olay ve olguların açıkladığını bu hikayelerle, mikroskobik canlıların siyasi, ekonomik, toplumsal hatta askeri süreçleri nasıl ters-yüz edebileceğini ve bu bağlamlarda adeta bir “yönetim gücü” ne sahip oldukları belirtiliyor ve ekleniyor; “Mikroplar, beşere ilişkin tüm kederlerin en beterlerinden sorumludurlar ve tesirli büyük askeri seferlerin, generallerin yahut siyasetçilerin entrika stratejilerinin tesirlerinden bile daha güçlü biçimde büyük orduların haklarından gelmişlerdir”.
VİRÜSÜN MİKROPLARDAN FARKI
Ortaçağ’da nüfus popülasyonunu önemli biçimde etkileyen Kara Ölüm/Büyük Veba Salgını üzere salgınların, demografik yapıya tesirinin yanında Avrupa medeniyetine olan siyasi ve dini tesiri ve kültürel değişime kapı aralayışı ile ortaya çıktığı yüzyılı daha aşarak sonraki periyoda yaptığı büyük tesir, savaş alanlarında kritik anlarda kritik kayıplara neden olarak insanlık tarihinde bir çok olay ve olgunun direkt yahut dolaylı mimarı olması, Dixon’un kelamını ettiği “yönetim gücü”nü gösteren örneklerden yalnızca birkaçı. Aslında insanlık bu idare gücünün ziyan verici hatta yıkıcı yüzüne son birkaç aydır yakından şahit oluyor. Koronavirüs Pandemisi’nin dünya gündeminin merkezine oturmasından sonra gözle görülemeyen mikroplar ve bu mikropları ayıran farklar tekrar gündeme geldi. Özellikle virüs ve onun öteki gözle görülemeyen mikroplardan farklı olan yanları, insan sıhhatine karşı öteki mikroplara nazaran ne kadar tehlikeli olduğuna dair sorular bahse az çok ilgi duyan herkesin başında oluştu. Kısaca tabir etmek gerekirse, virüsler, bakterilere daha küçük organizmalardır. Bilhassa çoğalmak için canlı hücreye gereksinim duymaları, rastgele bir canlı hücre ile temas edememesi durumunda pasif kalmaları, bu gözle görülemeyen mikropların ayırt edici özelliklerinden. Kitapta, virüslere epey geniş biçimde yer ayrılıyor ve bu virüslerin çeşitleri ve bu tiplerin sınıflandırılması hakkında kıymetli bilgiler veriliyor. Ayrıyeten geçmişte İnsanoğlu’nun karşılaştığı virüslere karşı nasıl aşı ürettiğine de değiniliyor. Bilindiği üzere şimdi koronavirüs için bir aşı bulunabilmiş değil, lakin geçmişteki virüs kaynaklı salgınlarda, aşı üzere salgının tesirini sert halde kesebilecek bir “çözümün bulunması” umut verici.
Aynı halde, Dr. Dixon her ne kadar kitabında mikropların insanlığa karşı olumsuz tesirlerine daha çok yer ayırmış olsa da bugün Biyoteknoloji Endüstrisi’nin antibiyotik ve öbür faydalı eserlerin üretiminde mikroplardan yararlandığını da belirtmeden geçmiyor. Yani mikropların sorunun kaynağı olduğu kadar tahlilin kaynağı olabileceğine de dikkat çekiyor. Geçmiş yaşadıklarımız ve günümüzde yaşıyor olduklarımız gösteriyor ki; bilimin ilerlediği, teknolojik gelişmenin geçmiş periyotlara nazaran en üst düzeye çıktığı 21’inci Yüzyıl’da devletlerin, bugün karşılaştığı tipten kozmik ölçekli salgınlar karşısında, kapsamlı ve uygulanabilir tahliller üretmesi, bilimsel ilerleme ve teknolojik gelişmenin hızla devam ettirilmesi ve bilimsel fikir ve anlayıştan ödün verilememesine bağlı. Aksi, gelecek planları yaparken hesaba katmadığımız, süreçlere olan tesiri boyutundan kat be kat büyük olan ve gözle görülemeyen canlılar insanlığın karar alma süreçlerini yönetmeye devam edebilir
Ali Ergendedeoğlu