Yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını nedeniyle tüm dünya alarma geçti. Dünya Sıhhat Örgütü de yaptığı açıklama ile yeni tip Koronavirüs’ün (Kovid-19) “pandemi” (küresel salgın) olduğunu duyurdu.
Koronavirüs’ün yarattığı panik dalgası yayıldıkça merkez bankalarının da buna seyirci kalmadığı gözlemlendi. Geçen hafta Amerikan Merkez Bankası’nın (Fed) piyasaları sakinleştirmeye yönelik 50 baz puanlık acil faiz indirimi piyasalardaki paniği dindiremedi.
Peki geçen haftaki faiz indirimi gelmeseydi durum daha mı makûs olurdu? Muhtemelen o denli. En azından Fed o denli düşünüp hareket etti. Bu cins durumlarda beklemenin maliyeti çok daha büyük olabiliyor. Lakin panik dalgası artarak devam edince dün tekrar sahneye çıktı ve piyasalara 1.5 trilyon dolar likidite süreceğini açıkladı. Bu ne manaya geliyor?
Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Selva Demiralp, konuyu BBC Türkçe’de kaleme aldı ve merkez bankalarının koronavirüs karşısında nasıl tedbirler aldığını anlattı.
İşte Selva Demiralp’in kaleme aldığı o yazı:
PARA SİYASETİ NASIL ÇALIŞIR
“Para siyasetinin elindeki silah para arzıdır. Merkez Bankası piyasadaki para arzını artırmak ya da azaltmak sureti ile siyaset faizini belirler.
Faizler de borçlanma iştahını ve dolayısı ile toplam harcamaları tesirler. Merkez bankasının ekonomik değerlendirmesine nazaran kısa vadeli ya da uzun vadeli olarak para arzı ve faizler değiştirilebilir.
Koronavirüsün ekonomiyi farklı kanallardan etkilemesini bekleyebiliriz.
Birinci kanal izolasyon önlemleri ile tetiklenen ekonomik yavaşlama olarak düşünülebilir. Şöyle ki:
1) Virüsün tespit edilmesi –> İzolasyon tedbirleri –> Üretimde yavaşlama –> İhracat ve ithaltta yavaşlama
Bu formda virüs görülen ülkenin başka ülkelerden daha az ithalat yapması ile ekonomik tesirlerin küresel olarak yayıldığını görüyoruz.
Ayrıca Çin üzere orta malı ihracatçısı bir ülkenin ihracatının azalması öbür ülkelerdeki üretimi de direkt yavaşlatıyor.
Yukarıdaki kanal yalnızca fizikî izolasyon ile tüketici ve üreticilerin meskenlere kapanmasının yarattığı üretim yavaşlamasını tasvir ediyor. Lakin olay bununla hudutlu kalmıyor.
Çünkü böylesine büyük bir salgın birebir vakitte moralleri bozuyor, paniğe sebep oluyor. Bu da piyasaların satış moduna girmesine, varlık fiyatlarının düşmesine, daha az tütekime ve nihayetinde şirket iflaslarına kadar giden bir zinciri başlatıyor. Yani:
2) Virüsün tespit edilmesi –> Karamsarlık ve paniğin tetiklediği varlık satışları –> Varlık fiyatlarındaki sert düşüş –> Nakit muhtaçlığının artması –> Piyasa faizlerinin yükselmesi –>Üretimin yavaşlaması
İşte bu noktada merkez bankaları devreye girip faiz indirimine giderek borçlanma maliyetini düşürüp piyasaları düzlüğe çıkarmayı hedefliyorlar.
* ABD Federal Merkez Bankası tedbir olarak Asya’dan gelen banknotları karantinaya aldı
FED NE YAPTI
Fed geçtiğimiz haftadan beri iki şey yaptı. Birincisi siyaset faizindeki indirimdi. Burada emel (2) numaralı kanalla gelecek yavaşlamanın önüne geçmek yani “rüzgâra karşı dik durup” ekonomiyi müdafaa altına almaktı. İkinci yaptığı ise dün gelen kısa vadeli para arzıydı.
Dünkü hareket uzun soluklu, ekonomiyi canlandırma gayesi güden bir adım değil. Çünkü piyasaya sürülen 1.5 trilyon dolar üç ay içinde geri çekilecek halde dizayn edildi. Dünkü hareketin emeli büsbütün paniğin yarattığı likidite gereksinimini gidermek.
Nasıl ki virüs nedeni ile marketlere koşan vatandaşlar ne bulursa alıp rafları boşaltıyorsa paniğe kapılan piyasa oyuncuları da ellerindeki pay senetlerini ve hazine tahvillerini satıp nakit tutmak isteyince piyasalarda likidite bir anda azaldı.
Hazine kağıtlarını elinden çıkarmak isteyenler artınca bu kağıtların fiyatı düştü, faizi yükseldi. Çarşamba günü bir taraftan ABD borsaları düşerken bir taraftan tahvil faizi yükselmeye başladı.
Fed bu durumda derhal devreye girdi ve ‘Eğer hedefiniz hazine kağıtlarını satmaksa bana getirin, sizden 1.5 trilyon dolar tahvil almaya hazırım’ dedi.
Gerekirse daha da çok tahvil alır ve piyasaları likiditeye doyurur. Çünkü bir merkez bankası istediği kadar parayı saniyeler içinde elektronik olarak basıp piyasaya sürebilir. Beceri bunu makroekonomik istikrarları bozmadan, enflasyon ve riskleri artırmadan yapabilmektir.
Fed işte tam da bu nedenle parayı süreksiz olarak piyasalara sürdü. Devamı gelir mi, bu parayı kalıcı olarak piyasaya sürmesi gerekir mi bunu şimdiden kestirebilmek imkânsız.
2007-2009 krizi sırasında Fed’in piyasaya yaklaşık 3.5 trilyon dolar ek para enjekte etmesi gerekmişti. Şayet kurallar gerektirir ve Fed talebin uzunca bir müddet toparlanamayacağına kani olursa o vakit evvel siyaset faizi sıfıra iner, faiz silahı tükenince bu sefer geçmişte olduğu üzere bilanço genişlemesi (QE) başlar.
TÜRKİYE’YE TESİRİ NE OLUR
Şunu aklımızdan çıkarmayalım: Fed’in her faiz indirimi Türkiye için güzel haber değil.
Risk iştahının çok azaldığı ve ABD tahvillerine olan inancın bile azalıp piyasların nakide geçmek istedikleri bir ortamda Fed’in piyasalara sürdüğü paranın gelişmekte olan ülkelere gelmesini beklememek lazım.
O nedenle TC Merkez Bankası’nın Fed’e güvenip önümüzdeki hafta bir faiz indirimine gitmesi sakıncalı olur.
Uzun vadede panik yatışıp yeni bir bol para devrine girdiğimizde bu durum Türkiye lehine olabilir. Lakin bu dalgadan tam manasıyla yararlanabilmek için evvel kendi risk ve kırılganlıklarımızı azaltmamız lazım.”