Türkiye’de bu yıl olduğu üzere balıkçılık dönemi çoklukla 1 Eylül’de başlıyor ve 15 Nisan’da bitiyor. Olağanda suların soğumaya başladığı ekim-kasım devri balığın en bol olduğu periyot. Lakin bu yıl ne hamsi ne palamut ne de lüfer balıkçıların yüzünü güldürdü.
Marmara’dan neredeyse hiç balık çıkmadı. Pekala balık bu yıl neden yoktu? Dönemsel bir sorun mu yoksa artık Marmara’dan balık yemek hayal mi olacak?
Deutsche Welle’den Serkan Ocak’ın haberine nazaran; İstanbul Üniversitesi Balıkçılık Teknolojisi ve İdaresi Ana Bilim Kısmı Bakanı Prof. Dr. Saadet Karakulak, balığın tükenmesinde kıymetli bir nedenin de deniz kirliliği olduğunu belirtti: “Balık bitti” diyen Karakulak, balıkların pak denizleri sevdiğini ve artık Karadeniz ve Marmara’nın eskisi üzere pak olmadığını söyledi. Marmara’da oksijenin bile kalmadığını belirten Karakulak, şöyle devam etti: “Balıkçılar ağ atamadığını, attığında da çekemediğini söylüyor. Zira ‘müsilaj’ denilen sümüksü bir katman var. Balık ağlarına takılıyor. Alglerden ötürü oluyor. Oksijen bitince çoğalıyor. Marmara ölüyor. Evvel denizi, sonra balığı koruyacağız.”
“EKONOMİK KAYIPLARA NEDEN OLUR”
İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Melek İşinibilir Okyar, bu yıl Marmara’da görülen müsilajı “çok geniş alanlara yayılan ve uzun vadeli gözlenen organik gereç birikimi” olarak açıklıyor. Okyar, özel meteorolojik, mevsimsel ve trofik şartlar (beslenme basamağı) altında kimi denizel organizmalar tarafından üretilen müsilajların oluşmasında bakteriyel aktivitenin de rol oynadığına değindi. Müsilajın deniz ekosisteminde ‘oksijen yokluğuna’ neden olacağının altını çizen Okyar, meydana getirdiği görsel kirliliğin yanı sıra balıkçılık ve turizmi de olumsuz etkilediğini, ekonomik kayıplara neden olduğunu savundu.
Prof. Okyar’ın verdiği bilgilere nazaran, müsilaj en son 2007 ve 2008 yıllarında oluştu. Ama bu olay bilhassa Adriyatik Denizi’nde 1800’lü yıllardan beri görülen bir olay. Marmara Denizi’nde ise görülen müsilaj bir sonuç. Yani çok kirliliğin, çok balık avcılığının ve global ısınmanın bir sonucu.
Marmara Denizi’nin son derece dinamik yapıya sahip olduğunu belirten Okyar, şöyle devam etti: “Karadeniz ve Ege Denizi’nden boğazlar vasıtasıyla gelen akıntılar Marmara Denizi’nin yenilenmesine yardımcı oluyor. Lakin çok kirlilik girdisi var. Marmara Denizi’nin korumamıza gereksinimi var. Burada da lokal ve bölgesel idarelere kıymetli işler düşüyor.”
“KORUMA ALANLARI OLUŞTURULMALI”
Türkiye sularındaki denizleri ve balıkları uzun yıllardır araştıran İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesinden Prof. Dr. Bayram Öztürk, konuk öğretim üyesi olarak şu sıralar Tokyo Üniversitesi Deniz Bilimleri Fakültesi’nde misyon yapıyor. DW Türkçe’ye konuşan Öztürk, sorunun aslında yeni olmadığını, yıllardır tıpkı hususları anlattıklarını fakat pek dinleyen olmadığını belirtti.
“Artık denizlerde yalnızca su var” diyen Öztürk’e nazaran, Marmara Denizi’nde hiçbir muhafaza alanı yok. Yapılması gereken birinci iş denizlerde müdafaa alanları oluşturmak. Denizlerde balığın bitmesinin en büyük nedenlerin başında çok avcılığın geldiğine de değinen Öztürk, şunları söyledi: “Ortak alanlar anlayışı da yok. Bizim şu anda tuttuğumuz balık gelecek jenerasyonların balığı. 10 santim bile olmayan mezgit, küçücük izmarit, küçücük barbun, tekir, yavru halde avlanıyor. Biraz balık olduğunda avcılık bir hafta devam ediyor. Çok avlanılıyor. Herkes eylül ayında balığın peşinde. İki haftada balık bitiyor, sonra balık kalmadı deniliyor. Türkiye’nin bu döngüden kurtulması gerekiyor. Bunun içinde ulusal bir plan olması gerekiyor. Bu yapılmadığı takdirde bir daha denizlerde hiç balık kalmayacak.”
Koronavirüs salgınına da değinen Öztürk, Türkiye’de insanların uygun beslenmesi, protein alması gerektiğine de vurgu yaptı. Bunun için Türkiye’nin çok uygun bir pozisyonda olduğunu belirten Öztürk, “Türkiye bir deniz ülkesi. İnsanlara karides tutup yedirmek lazım. Ne kadar çok balık yersen o kadar az ilaca para ödersin. Proteinle beslendiğinde daha az hasta oluyorsun. Balık tüketimi Türkiye’de kişi başına yıllık 10 kilo bile değil. Japonya’da 60 kilonun üzerinde. Avrupa Birliği 25 kilo. Türkiye’de bunu artırmak gerekiyor” dedi.
ÇAMURA BENZİYOR
Uzmanların belirttiği müsilaj balıkçıların da kâbusu. Deniz salyası olarak da bilinen müsilaj görüldüğü günlerde balıkçılar ağlarını atamıyor.
Silivri Su Eserleri Kooperatifi Lider Yardımcısı Barış Köksalan, müsilaj olarak bilenen hususa Marmara Denizi’ndeki balıkçıların ‘kaykay’, Karadeniz’deki balıkçıların ise ‘lez’ ismi verdiğini söyledi. Köksalan’a nazaran, kaykay denizanalarının ölmesi ya da kimyasal atıkların tarlalardan denizlere gelmesiyle oluşuyor. Çamura benziyor. Bu çamur katmanı da küçük balıkları öldürüyor. “Kendi gözlerimle yüzlerce küçük balığın öldüğünü gördüm” diyen Köksalan, “Denizde gözlemliyoruz bunu. Balıkçı ağlarına da yapışıyor. Ağ çok güç çekiliyor tekneye. Esasen bölgeye de ağ atılamıyor. Balıkların ağa gelmesini de engelliyor. Duvar tesiri yapıyor. Bu kış ne vakit denize çıksak vardı” dedi.
Yaklaşık bir ay evvel müsilajın kalkmaya başladığını belirten Köksalan, değerli bir bilgi de verdi: “Bu yıl birinci kere Saroz Körfezi’nde bile görüldü. Saroz değerli bir yer zira orası kendini daima temizleyen bir yer. Orada görülmesi durumun çok önemli olduğu manasına geliyor.”
Av yasakları 15 Nisan’da başladı. Uzunluğu 12 metreden küçük tekneler bu yasaktan muaf. Balığa çıkabiliyorlar. Lakin küçük balıkçıları bu sefer de koronavirüs vurdu. Balık halleri kapalı. Köksalan, restoranların da kapanmasıyla küçük balıkçıların neredeyse hiç iş yapamadığını söylüyor. Günübirlik tuttuğu balıkla ömürlerini sürdüren 13 bin küçük balıkçı için ivedilikle bir tahlil bulunmazsa bu kesimin yok olacağını tabir ediyor.
Aşırı avlanma, deniz kirliliği, koronavirüs derken balık dönemi sona erdi. Kimileri denizlerdeki bu avlanmanın önümüzdeki yıl balık nüfusuna olumlu tesirinin olacağını da söylüyor. Şimdilik bu durum belgisiz. Lakin bilinen bir gerçek var ki denizleri kirletmeye, balıkları aşıra avlamaya devam ettikçe bir vakitler Marmara Denizi’nde görülen kılıçbalıkları, orkinoslar üzere öteki cinslerden de geriye eser kalmayacak.