Cemal Süreya çok taraflı devrimci aydınlarımızdan biriydi. Sosyalistti. Yaptığı her işe dört elle sarılan, çok zeki, dürüst, çalışkan, başarılı ve gönlü varlıklı bir insan… Arkadaşlığa, dostluğa, edebiyata, siyasete, ince latifelere tutkun… Aslında bir değil, birçok Cemal Süreya vardı. Şair, denemeci, dergici, maliyeci olarak bilinen taraflarıyla olduğu kadar, hayatının ve kişiliğinin bilinenden çok bilinmeyen taraflarıyla farklı Cemal Süreya’lar…
Cemal Süreya, hem şiiriyle hem de şiiriyle yarışan düzyazılarıyla, bir kuyumcu üzere işlediği Türkçeyi zenginleştirmiş, güzelleştirmiştir. Ortadoğu kültürü diyebileceğimiz kendi birikiminin yanı sıra çok düzgün bildiği Batı kültüründen, şiirinden de beslenmişti. O bir Türk şairidir ancak birebir vakitte bir dünya şairidir. İdeal Tamer, onun bu özelliğini şiirinde sözlere döker:
“Atlas Okyanusu’nda Fırat’ın Salı
Zap suyunda Alp çiçeği”
BU MEVZUYU ARTIK DEŞMEYELİM
Cemal Süreya fakülte eğitimi sürecinde, küçük bir entelektüel küme içinde yer alır. Kürt kökenli ve sürgün olduğundan Muzaffer Erdost, Hasan Basri Gültekin, Sezai Karakoç üzere en yakın arkadaşlarına bile kelam etmez. Papirüs’ü çıkarırken Muzaffer Erdost’un bu sorunu ele alan bir yazısından rahatsız olur ve yayımlanmasını istemez. “Bu mevzuyu artık deşmeyelim, çok insan ölür sonra,” der. Ülkesi için duyduğu tasayı, şahsî acılarının üstünde fiyat.
Tüm para kahrına rağmen, Yeminli Mali Müşavirlik imkanı çıktığında, bu hakkı elde etmiş sayılı bireylerden biri olduğu ve parlak teklifler aldığı halde bu seçeneği hiç düşünmez. Lakin -küçük ya da büyük olsun- yayın dünyasından gelen tekliflere açıktır. Sadece bu işlerin tüm vaktini almamasına ihtimam gösterir. Şiir yazmak onun kutsal vazifesidir.
Çok onurlu birebir oranda da kırılgandır. Bir yayınevi genel müdürünün yaptığı çeviriye ait olarak “Cemal Beyefendi, daha düzgün bir Türkçeyle yazamaz mısınız” kelamı üzerine kısa müddet evvel üstlendiği direktörlük işini, maddi zahmetleri da varken, anında bırakır. Türkçenin en büyük şairlerinden birine bu türlü bir kelam söyleme cüretini o kişi nasıl oldu da kendinde buldu! Doğrusu ben bunu açıklayacak kelam bulamıyorum. Doğal o genel müdürün Türkçe bilgisi hususumuz dışında!
2000’e Gerçek mecmuasında çok mütevazı fiyatlarla çalışırken öteki yayın organları Cemal Süreya’ya 2000’e Doğru’dan ayrılması şartıyla sekiz kat yüksek fiyat önerirler, düşünmez bile, anında “2000’e Doğru’dan ayrılamam” der.
“KUYRUKLU BİR YILDIZ ÜZERE GEÇTİ DARPHANE’DEN”
Darphane’de müdürlük yaptığı süreçte, üzerinde altının tozunun bile kalmamasına gösterdiği ihtimam bir söylenceye dönüşmüştür. Onun kıymetleri ortasında mevki, mal, mülk, altın, para üzere kavramlar yoktur. Darphane’nin gelirlerini artırmak için fevkalâde gayret harcar. Bakanlığa yeni teklifler götürür. Bu teklifler bir küme sarrafın zararınadır. Onu satın alamayacaklarını anlayan sarraflar, Bakanlığa ulaşır ve işlerini hallederler. Bakan, hedefi Süreya’yı vazifeden almak olan, bir teftiş ziyareti yapar. Onun bu teftiş sonunda, Maliye Bakanı’na verdiği şairce ve dikenli karşılık: ince, zekice ve hoştur…
Bu teftiş ziyaretini Cemal Süreya’dan dinliyoruz: “Bakan Darphane’ye gazap içinde girdi. Uzunluğuna bağırıyordu: ‘Kapalı yerleri gösterin bana’ Maliye Bakanı için kapalı yer mi olur! Her yer gösterildi. (…) Bakan tam otomobile binerken parmağımı kaldırarak herkesin duyabileceği bir sesle şöyle dedim: ‘Beyefendi, bir kapalı yer daha vardı, ancak onu size gösteremeyiz…’ Bakan şaşırdı, bir an ne yapması gerektiğine karar veremedi. Çabucak ekledim: ‘O da bizim gönlümüz…’ Bir an baktı ve otomobiline süzüldü.” İki gün sonra Bakanlıktan Darphane’nin pis olduğunu bildiren bir yazı gelir. Cevap, yiğit ve yeniden şahane: “Evet o gün Darphane hakikaten pisti. Fakat tarihinde birinci kere olarak ve bir-iki saat…”
Beklenen sonuç gerçekleşir, Darphane müdürlüğünden alınır ve Maliye Tetkik Konseyi’ne geri döner. On üç yıl sonra bir defa daha yolu düşer Darphane’ye. Gidiş nedeni grevde olan personelleri desteklemektir. Grevci personelleri ziyaret eder, sıkıntılarını dinler. 2000’e Doğru’da grevi müellif. Grevci çalışanlar, onu uğurlarken ortalarında konuşurlar: “Kuyruklu bir yıldız üzere geçti Darphane’den.”
“KEŞKE YALNIZ BUNUN İÇİN SEVSEYDİK SENİ”
Kendi sözüyle son derece utangaçtır. 55 yaşında bile, bir dükkâna girip rastgele bir şeyin fiyatını soramaz. “başkalarına sordururum birden fazla vakit. Zira sorarsam almak zorunda kalacağımdır güya. Bir şeyin yarım kilosunu alamam, adam kızar diye.” Bakana ince lakin dikenli yanıtları vermekten korkmayan adam, sade vatandaşı incitmekten, kızdırmaktan çekiniyor. Sevgili şairimiz çocuksu saflığını yitirmemiş. O da kendini bu türlü açıklıyor: “Bende utançla cüret ortasında çok küçük bir uzaklık vardır. Çocukluğumla bugünkü ben ortasında da çok kısa bir aralık olduğu için tahminen de bu. Her şey o günlerden kalma ve çok taze. (…) Yazarken o denli değil. Zira yazmak hem bir badire, hem de bir kurtuluştur benim için. Yakın etrafımda, belirli bir yakınlık kurduğum beşerler ortasında yazarken ki üzere bir tutumum vardır.”
Ama bir toplantı ya da söyleşi için randevu vermişse, gün yaklaştıkça zahmet basar. Ağzından tek sözcüğün çıkmadığı hayaller görür. Zelzele olsa da “tehir edilse” diye düşündüğü olur. “Oraya gidersin, vahim. Müthişlik nedir biliyor musun? Kelama başlamadan evvelki 15 dakikadır.”
ARKADAŞLIK, DOSTLUK
Arkadaşlık, dostluk da onun için kutsaldır. Tüm içtenliğiyle bağlanır. Tahminen de bu nedenle bağlantılarında çok kırılgandır. “Düelloda” şiirinde bu hissini açıklar:
“Bir düelloda
Daha büyük bir şey vardır
Ve daha acıdır bu
Ölümden de vefat endişesinden da
Bakarsın dün en güvendiğin kişi
Karşı tarafın şahidi olmuş
İşte acıdır bu da
Ölümden de endişesinden da
Daha da acısı
Kılıcın elinde
Alnında bir tutam güneş
Kalakalıyorsun ortada”
Atilla Özkırımlı’ya nazaran müsamahanın en somut simgesidir Cemal Süreya. Bağışlayıcıdır. Küçük bir davranış, tatlı bir kelam kâfi bütün kalleşlikleri unutmasına. Güzel olan yanlarıyla sever zira insanları. “Hayır” demesini bilmediği için başına gelmeyen kalmamıştır.
Yitirilen bedellerden bazılarının izi ne yazık silikleşirken Cemal Süreya’nın izi yıllar geçtikçe belirginleşiyor. Yapıtları lisandan lisana dolaşıyor. Şiirinden dizeler, TV dizilerine bile giriyor. Sevgili şairimiz Cemal Süreya yaşıyor.
Yunus Emre’nin de dediği üzere:
“Ölürse deriler ölür
Canlar ölesi değil”
KAYNAK
Feyziye Özberk, “Cemal Süreya, Papirüs Düşçüsüyle Buluşma”, Kaynak Yayınları, Boyalıkuş – Edebiyat, 2016, İstanbul.
Feyziye Özberk