“Hong Kong Gribi” denilen ve iki dalga halinde dünyayı etkileyen 1968-69 salgınında 3 milyarlık dünya nüfusunun 1 milyonu öldüğü halde devletler ve medya hususa pek de ilgi göstermemişti. Pekala 50 yıl sonra dünyada ne değişti de bugün Kovid-19 salgınıyla bu kadar canla başla gayret ediliyor ve salgın gündemin artık neredeyse tek konusu? Bence bugünü hakikat anlamamızı sağlayacak gerçek soru budur.
50 YILDA NE DEĞİŞTİ
O salgın da bugünkü Koronavirüs üzere tekrar Çin’de başlamış, oradan vaktin İngiliz sömürgesi Hong Kong’a yayılmış, bu kenti ziyaret eden Vietnam’daki Amerikan askerleri virüsü ülkelerine taşımışlardı. ABD’de yalnızca 3 ay içinde can kaybı 50 bin olmuştu. Fransa’da 35 bin insanın öldüğü bu salgında birtakım yörelerde öğretmen kalmadığından okullar kapanmış, Toulouse bölgesinde makinist bulunmadığından trenler durmuş ancak nedense bilim dünyası bile olaya ilgisiz kalmıştı. Ta ki 2003 yılında Fransız Epidemiyolog Flahault hususla ilgili bir araştırma yayınlayana ve mevzu 2000’li yıllardaki değişik grip salgınlarıyla yenilik kazanana kadar.
Kimileri 50 yıl öncesiyle bugün ortasındaki farkı insanlardaki mantalite değişikliğinde görüyor. “Bir salgın sonucu çok sayıda kişinin ölmesi evvelce insanlara vahim gelse de kabul edilemez değildi, bugün ise kamuoyunun reaksiyonu güçlü” diyorlar. Üstelik evvelce her ulusun kendi içinde hatta büsbütün yöresel ya da sıhhat dünyasında kalan hususlar bu internet çağında herkesin ilgi alanında.
Bazıları da “Hong Kong Gribi” döneminde ülkelerin 68 olaylarıyla, Soğuk Savaş’la, Doğu-Batı tansiyonuyla çok meşgul olmalarından ötürü salgına değer vermediklerini ileri sürüyorlar.
KÜRESELCİLİĞİ BİTİRME GEREKÇESİ
Oysa dünyanın bugünkü halinin 1968-69 yıllarından çok farklı olmasının asıl nedeni tahminen de Koronavirüs salgınının dünyada çok daha evvel başlayan bir eğilimi hızlandırmada kıymetli bir rol oynaması. Bu görüşü savunan ve New York Times’da 16 Nisan günü yayınlanan bir makalenin başlığında çok hoş söz edildiği üzere, Koronavirüs ile aslında “Bizim bildiğimiz global iktisadın sonu” gelmiş ve birçok devlet bu salgında globalliğe son vermenin münasebetini bulmuş oluyor.
Dünya ticaretinde 2008 Krizinden beri mevcut olan yavaşlama, global bloklaşma ve içine kapanma eğilimleri artık tek tek her ülkenin bir diğeriyle alaka kurarken iki sefer düşüneceği bir ortamı gündeme getirmiştir. 1990’lardan 2008’e kadar büyük bir gelişme gösteren “globalizasyon” yani globalleşme aksiye dönüp o tarihten itibaren yavaş yavaş “deglobalizasyon” başlamıştır. Dünyada birçok hükümet ve etraf Koronavirüs salgınını bu yeni eğilimi hızlandırmak gayesiyle kullanmak peşindedir. Globalleşmenin kendilerine ziyan verdiğini düşünenler salgından yararlanarak kapıları bir daha hiçbir vakit eskisi kadar açmamayı planlıyorlar.
TEDARİK ZİNCİRİ KOPTU
Sağlık alanında yaşanan dışa bağımlılığın (en kolayından maske, test, teneffüs aygıtı vs) ne kadar büyük düşünceler yarattığı örneğinden hareketle Trump idaresi ABD’de en azından kritik dallarda bütüncül bir yerli üretime geçeceğini açıklamıştır. Alışılmış bu yönelimin arka planında değişik bilişim ve imalat kesimlerinde Çin’in sanayi casusluğu yapıp bu bilgileri silah endüstrinde kullanmasından duyulan telaş de bulunmaktadır.
Fransa Maliye Bakanlığı Fransız şirketlerinden tedarik zincirlerini gözden geçirmelerini, Çin ve Avrupa dışı başka ülkelerden her taraftan bağımsız olmaya çalışmalarını istemiştir. AB Komitesi bundan habersiz değildir. ABD Gümrükleri sıhhat alanında kimi ekipmanların gerekirse ihracatını engelleyip, eserlere el koyabileceğini bildirmiştir. ABD Senatörü Lindsay Graham, Çin’in virüse karşı kâfi tedbir almaması nedeniyle cezalandırılarak ceza ölçüsünün ABD’nin Çin’e olan borcundan düşülmesini istemiştir.
ÇİN VE HİNDİSTAN DA FARKINDA
Küreselliğe karşı bu davranışlar yalnızca Batı ülkelerinden gelmemektedir, Reuters ajansının dün bildirdiği bir habere nazaran Hindistan, ülkedeki Çin yatırımlarını stratejik bakımdan problemli gördüğü için yabancı sermayeyi daha sıkı bir biçimde denetim edeceğini açıklamıştır.
Son yıllarda dünyanın tek fabrikası haline gelmeye yönelen Çin de kendisine karşı olan bu reaksiyona karşı hareketsiz kalmamış, iktisat stratejisini değiştirmiş, uçak, bilişim, telekomünkasyon üzere alanlarda atılım yapmayı kararlaştırmıştır. Bu reaksiyon Amerikalı, Avrupalı ve Japonları Çinle ilgide daha da ihtiyatlı olmaya yöneltecek, rekabet telaşını arttıracaktır.
Birinci Dünya Savaşı ve İspanyol gribi salgını İngiliz Sterlini’nin dünya egemenliğini yitirmesi ile sonuçlanmıştı, bu sefer ABD doları için bu türlü bir tehlike görülmüyor, tam bilakis gerek Avrupalılar, gerekse Çin bu bahiste çok temkinliler ve İngiltere Bankası eski yöneticisi Mark Carney’in bu istikametteki kehaneti şimdilik boş çıkmış üzere. Birinci Dünya Savaşı sonrasındaki üzere yeni bir harika devletin çıkışı da şimdi devrede değil, münasebetiyle tarihin tekerrür ettiği ve gelişmelerin yakında bir savaşla sonuçlanacağı argümanı ciddiye alınmıyor.
ŞİŞMİŞ BALONLAR SÖNECEK
Şimdilik kesin olan en az birkaç yıl sürecek bir içe kapanma devir yaşanacağı. Bunun da bedelini en fazla gelişmekte olan ülkeler ve onların ortasında da maalesef ekonomilerini globalliğe, ucuz iş gücüne dayalı ihracata, sıcak paraya ve turizme dayayan Türkiye üzere ülkeler ödeyecek.
Türkiye’nin Özalcılık ve AK Parti çizgisinde oluşturduğu ekonomik yapılanma yeni devirde büsbütün yok olmaya mahkum üzere görünmekte. Batı’daki eski klâsik ortaklarıyla bile tansiyon yaşayan ABD’nin riskli bir ülkenin yardımına koşması da epey sıkıntı. Morgan Stanley Global Strateji sorumlusu Ruchie Sharma’nın dediği üzere “genel olarak buna misal her krizde beşerler yeni bir periyodun başlayacağını söyler ve salgın sonrası devirler çok değişik olur lakin bu kere zati salgından evvel başlamış olan tandans daha da hızlanacak”.
İşte 1968-69 krizini umursamayan dünyanın bu krize verdiği değerin asıl manası bu: Salgın aracılığıyla yeni bir dünya nizamı kurulacak. Küreselcilik sayesinde şişmiş olan kimi ülkelerin ekonomik balonları söndürülecek ve bununla birlikte ülkeler hak ettikleri yerde olacaklar. Salgın sonrasında herkes endüstrisi, tarımı, gerçek iktisadı, bilim ve teknolojisi, kültür ve sanatı ile konuşacak, yoksa önerdiği faiz oranlarıyla ve sattığı ucuz emek, güneş ve plajlarıyla değil.
Kayahan Uygur