Koronavirüs salgını nedeniyle uygulanan kısıtlamalar gevşetilmeye başlarken, salgının iktisat üzerindeki olumsuz tesirlerini gidermek üzere birtakım ülkeler daha evvel açıkladıkları iktisat dayanak paketlerine yenilerini ekliyor.
Kısıtlamalar sürecinde ekonomik faaliyetlerin sınırlanması nedeniyle birçok ülke resesyona girdiğini açıklarken, memleketler arası kuruluşlar 1930’lara damga vuran Büyük Buhran’dan beri yaşanan en sert daralmaya dikkat çekiyor.
Uluslararası Para Fonu (IMF) Nisan ayındaki değerlendirmesinde dünya iktisadının 2020’de yüzde 3 küçüleceği varsayımında bulunmuştu. Birleşmiş Milletler’in Mayıs ayında yayınladığı bir raporda ise global iktisadın yüzde 3,2 oranında küçülmesi, dünya ticaretinin ise yüzde 15 daralması bekleniyor.
Asya Kalkınma Bankası, global ekonomiyi altüst eden koronavirüsün dünya iktisadına maliyetinin 8.8 trilyon dolar olacağı kestiriminde bulundu.
Tüm ülkelerde işsizlik artıyor. ABD’de yüzde 4,4 olan işsizlik oranı Mayıs ayı ortasında yüzde 14,7’ye yükseldi. Son datalara nazaran, burada işsizlik yardımına başvuranların sayısı 38 milyona ulaştı. Nisan ayında işsiz kalanların sayısı 20.5 milyon oldu.
Bu tablo karşısında birçok ülke ekonomiyi canlandırmak ve salgının şirketler ve istihdam üzerindeki olumsuz tesirini gidermek hedefiyle ekonomik teşvik, dayanak ve kurtarma paketleri açıkladı.
Bu paketler merkez bankalarının yeni para basması, tahvil ve pay senedi fonları satın almasının yanında kamu harcamaları, kredi garantileri ve vergi indirimlerini de içeriyor.
Uzmanlar 2008’deki global mali kriz sırasında alınan ve o periyot için bir rekor kabul edilen tedbirlerin şimdikine kıyasla çok küçük kaldığına dikkat çekiyor.
Mart ayında açıklanan dayanak paketlerinin toplamı CNN’e nazaran 7 trilyon doları buldu. Kimi ülkelerde bunlara ek paketler ekleniyor.
Bugüne dek açıklanan ekonomik dayanak paketlerinin başlıcalarını BBC Türkçe servisi derledi…
JAPONYA: 2,2 TRİLYON DOLAR
Japonya Başbakanı Şinzo Abe, 27 Mayıs’ta 1,1 trilyon dolar (117 trilyon yen) fiyatında ikinci ekonomik teşvik paketini açıkladı.
Abe, Nisan ayında da 1,1 trilyon dolarlık bir paket açıklamıştı. Böylelikle toplam dayanağın ölçüsü 2,2 trilyon dolara ulaşarak dünyanın en büyük paketi oldu. Bu ölçü, Japonya’nın GSYH’sinin yüzde 40’ına denk düşüyor.
Dünyanın en büyük 3. iktisadı Japonya, Mayıs ayında resesyona girdiğini duyurmuştu.
Japon iktisadı 2020’nin birinci 3 ayında, geçen yıla nazaran yüzde 3,4 daraldı. Bu 2015’ten bu yana en sert düşüş oldu. Analistler ikinci çeyrekte de GSYH’nin yüzde 20 daralmasını bekliyor.
Açıklanan dayanak paketinin, sıkıntı durumdaki şirketlere mali yardım ve kira yardımının yanı sıra lokal iktisada ve sıhhat harcamalarına dayanağı içereceği ve rekor seviyede ikinci ek bütçe ile finanse edileceği belirtiliyor.
ABD: 2 TRİLYON DOLAR
ABD Lideri Donald Trump, Mart ayı sonlarında 2 trilyon dolarlık ABD tarihinin en büyük ekonomik teşvik paketini onayladı.
Salgından en fazla etkilenen dallara 500 milyar dolarlık yardım yapılması ve milyonlarca aileye 3000 doları bulan nakit yardımı yapılması için 290 milyar dolar harcanması öngörülüyor.
Ayrıca küçük ölçekli işyerlerine 350 milyar dolar kredi sağlanması, artan işsizlik maaşları için 250 milyar dolar ayrılması, hastanelere ve ilgili sıhhat kuruluşlarına 100 milyar dolar yardım yapılması hedefleniyor.
Amerikan merkez bankası FED, nisan sonu prestijiyle faiz oranlarını yüzde 0 ile 0.25 ortasında tutma kararı aldı.
Demokratların çoğunlukta olduğu Temsilciler Meclisi mayıs ayı ortasında 3 trilyon dolarlık bir ekonomik dayanak paketini onayladı. Lakin Cumhuriyetçiler, paketin Senato’dan geçmesine müsaade vermeyeceklerini söz etti.
Mayıs ayı başında ABD Hazinesi, koronavirüs salgını sonrası açıklanan iktisat paketleri nedeniyle yılın ikinci çeyreğinde 3 trilyon dolar borçlanmayı planladığını açıkladı.
ABD Kongre Bütçe Ofisi’ne nazaran bu yıl bütçe açığı 3 trilyon 700 milyon doları bulacak.
ABD iktisadı, 2020’nin birinci çeyreğinde yüzde 5 küçüldü. Bu oran, 2008’den bu yana ABD iktisadının kaydettiği en yüksek küçülme oranı oldu.
Ülkede işsizlik oranı yüzde 14’ü aştı, işsizlik yardımına başvuranların sayısı 40 milyona ulaştı.
Telif hakkı Reuters Image caption AB Komitesi Lideri Ursula von der Leyen
AB’den 27 üye ülkeye 750 milyar euroluk (825 milyar dolar) fon önerisi
Avrupa Birliği (AB) Kurulu, AB’nin karşı karşıya olduğu “benzersiz kriz” nedeniyle üye ülkelerin iktisadını canlandırmak hedefiyle 750 milyar euroluk bir fon teklifinde bulundu.
Avrupa Kurulu Lideri Ursula von der Leyen dün Avrupa Parlamentosu Genel Şura toplantısında bu planı açıkladı ve üye ülkelerden dayanak istedi.
Koronavirüs krizi nedeniyle resesyon tehdidi ile karşı karşıya olan AB üyesi ülkelere, fonun 500 milyar euroluk kısmının geri ödemesiz hibe biçiminde olması, 250 milyar euronun da borç kredisi formunda verilmesi öngörülüyor.
Almanya ve Fransa, mayıs ayı başında, Avrupa ekonomilerindeki resesyonun tesirleriyle uğraş için 500 milyar euroluk fon oluşturma teklifinde bulunmuştu.
ALMANYA: 750 MİLYAR EURO (825 MİLYAR DOLAR)
Mart ayında Almanya da ekonomiyi ayakta tutmak için 750 milyar euroluk bir kurtarma paketi açıkladı.
Avrupa’nın en büyük iktisadı olan ülke, Mayıs ayında resesyona girdiğini açıklamıştı.
Alman iktisadı yılın birinci çeyreğinde yüzde 2.2 daralma gösterdi. Bu, 10 yılı aşkın mühletin en büyük düşüşü oldu.
Başbakan Angela Merkel liderliğindeki koalisyon hükümeti, ikinci bir paket üzerinde çalışıyor. Hükümet kaynakları paketin 50 ila 100 milyar euro meblağında olacağını belirtiyor.
Hükümetin bunun için borçla finanse edilecek ek bütçe sunması gerekiyor. Daha evvelki 156 milyar euroluk ek bütçe de borçla finanse edilmiş ve hükümet 2013’ten bu yana birinci sefer borçlanmaya gitmişti.
Ek paketle, küçük şirketlere daha fazla maddi yardım içermesi öngörülüyor. Ailelere çocuk başına 300 euro yardım ile tüketimin teşvik edilmesini hedefleyen paket, otomotiv kesimine dayanağı de içeriyor.
Hükümet, koronavirüs salgını nedeniyle sıkıntı günler yaşayan havayolu şirketi Lufthansa’nın kurtarılması için 9 milyar euroluk bir paket üzerinde uzlaştı.
İNGİLTERE: 350 MİLYAR STERLİN (430 MİLYAR DOLAR)
İngiltere hükümeti, mart ayı ortalarında işletmelere yönelik 350 milyar sterlinlik takviye paketini açıkladı. İngiltere Maliye Bakanı Rishi Sunak paketi açıklarken, “istihdamı, gelirleri ve şirketleri destekleyeceğiz. Ne gerekiyorsa yapacağız” demiş, “Bundan birkaç hafta evvel devletin iktisada bu türlü bir müdahalesi hayal bile edilemezdi” sözünü kullanmıştı.
Paket, hükümet garantili krediler için 330 milyar sterlin ile küçük işletmelere 25 bin sterline kadar geri ödemesiz nakit yardım içeren 20 milyar sterlinden oluşuyor. Ödeme zorluğu çekenlerin konut kredisi taksitlerinin ertelenmesi de mümkün olacak.
Hükümet daha sonra, istihdamın korunması için patronlara emekçi fiyatının yüzde 80’ini ödeme takviyesi de sundu. Ekim ayına dek uzatılan ve 8 milyon kişinin yararlandığı fiyat takviyesi bu pakete dahil değil.
Mevcut dayanak paketlerinden yararlanamayan inovatif yeni teşebbüsleri desteklemek maksadıyla nisanda 1,3 milyar sterlinlik ek paket açıklandı.
Maliye Bakanlığı, mayıs ayında yaptığı açıklamada da, kimi büyük şirketlerin krizden çıkmak için hükümet takviyesi talebine yeşil ışık yakarak “bir firmanın çöküşü İngiltere iktisadına orantısız bir formda ziyan verecekse son deva olarak takviye sunulacak” dedi.
Bu şirketler ortasında, 1 milyar sterlinlik krediyi garanti altına almaya çalışan Jaguar Land Rover ile ülkenin en büyük çelik üreticisi Tata Steel de bulunuyor.
İngiltere Merkez Bankası, Mayıs ayı başında, koronavirüs salgını yüzünden ülkenin son 300 yılın en derin resesyonuna gireceği ikazında bulundu.
Merkez Bankası, ülke iktisadının bu yıl yüzde 14 küçüleceği iddiasında bulunmuştu.
İngiltere’de resmi datalara nazaran Nisan ayında işsizlik maaşına başvuranların sayısı 856 binden fazla artarak 2,1 milyona ulaştı.
FRANSA: 110 MİLYAR EURO (120 MİLYAR DOLAR)
Fransa birinci etapta 45 milyar euroluk bir ekonomik dayanak paketi ilan etmiş, fakat nisan ayında Maliye Bakanı bunun 110 milyar euroya çıkarılacağını açıklamıştı.
Paketin büyük şirketlere takviye için 20 milyar euro içerdiği ve önümüzdeki günlerde Air France KLM’ye dayanak sunulacağı belirtildi.
Fransa hükümeti, ayrıyeten otomotiv dalı için 8 milyar euroluk bir dayanak paketi açıkladı.
Paketin 1 miyar euro’luk kısmı, elektrikli araç alımını teşvik etmek üzere tüketicilere 7.000 euroya kadar geri ödemesiz kredi verilmesini içeriyor.
Paket, Fransa’yı elektrikli araç üretiminin merkezi haline getirecek yatırımların teşvik edilmesi öngörülüyor.
Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, kısıtlamalar nedeniyle otogalerilerde bekleyen 400 bin aracın satılmasına yardımcı olmak için, ailelere 3.000 euro takviye verilerek yeni araç alımının teşvik edileceğini ve ülkedeki hane halkının yüzde 75’inin bundan yararlanabileceğini söyledi.
ÇİN: 2020 BÜYÜME GAYESİ KONMADI
Dünyanın ikinci en büyük iktisadına sahip olan Çin’de iktisat, 2020’nin birinci çeyreğinde geçen yılın tıpkı devrine oranla yüzde 6.8 daraldı.
Çin, 1990’dan bu yana birinci sefer bu yıl için gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) gayesi koymama kararı aldı.
Geçen yılın gayesi yüzde 6,5 olarak belirlenmiş, gerçekleşen büyüme yüzde 6,6 ile amacı aşsa da 1990’dan bu yana en düşük düzeyde olmuştu.
Mart ayı başındaki Ulusal Halk Kongresi’nde, ekonomiyi canlandırmak için kamu harcamalarının artırılması, yabancı firmaların Çin pazarına girişinin kolaylaştırılması ve 2 trilyon yuan (298 milyar dolar) fiyatında vergi indirimine gidilmesi planları açıklandı.
Ulaşım, inşaat ve imalat kesiminde katma paha vergisinde indirime gidilmesi, kamu bankalarının küçük ve orta ölçekli işletmelere vereceği kredilerin yüzde 30 oranında artırılması kararlaştırıldı.
Wall Street Journal’da yer alan habere nazaran, Pekin’in aldığı ekonomik tedbirler evvelki krizlere kıyasla daha küçük çaplı ve vergi kesintileri üzere idari tedbirler yahut şirketlerden emekçi çıkarımını sınırlama ve mesken sahiplerinden kira affı üzere talepler içeriyor.
Finansal sisteme likidite sağlanması, kredi faizlerinin düşürülmesi, mahallî hükümetlerin altyapı projeleri başlatması ve tüketimi canlandırmak için alınan tedbirlerle yetinildiği, lakin buna karşın, daha geniş kapsamlı önlemlere gerek kalmadan iktisadın canlandığına dair işaretler görüldüğü belirtiliyor.
HİNDİSTAN: 265 MİLYAR DOLAR
Hindistan Başbakanı Narendra Modi, salgının ekonomik tesirleriyle gayrette, 20 trilyon rupilik (265 milyar dolar) bir takviye paketi açıkladı.
Bu ölçü, Asya’nın en büyük üçüncü iktisadının GSYH’sinin yüzde 10’una denk düşüyor.
Daha çok küçük işletmelere yönelik olan ve toprak, işgücü, likidite ve yasa üzere alanlara odaklanacak paket, yeni tesisler için vergi indirimi ve yabancı şirketler için yatırımcıları özendirici teşvikler de içeriyor.
Hindistan’da yalnızca nisan ayında 122 milyon kişinin işini kaybettiği kestirim ediliyor. Mart ayında yüzde 8,7 olan işsizlik oranı, nisanda yüzde 23,5’e ulaştı.
TÜRKİYE: 100 MİLYAR TL (15 MİLYAR DOLAR)
Türkiye’de hükümet 100 milyar liralık ‘Ekonomik İstikrar Kalkanı’ isimli paketi 18 Mart’ta açıkladı.
Paket kapsamında alınan esas tedbirler şunlar:
Krizden en çok etkilenen hizmet kesimindeki patronların vergi yükümlülükleri, SGK primleri ve kredi borçları ertelenecek. Kredi Garanti Fonu (KGF) limiti yükseltilerek teminat sorunu nedeni ile kredi alamayan firmaların banka kredilerine erişimi kolaylaştırılacak. Kısa çalışma ödeneği ile üretime orta veren işyerlerinde çalışanlara süreksiz gelir dayanağı sağlanacak. Fiyatsız müsaadeye ayrılan, kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan yahut işten çıkarıldığında işsizlik ödeneğine hak kazanamayan çalışanlara günlük 39,24 TL takviye sağlanacak.
IMF’nin Nisan’da yayımladığı “Küresel Ekonomik Görünüm” raporunda, Türkiye iktisadının 2020 yılında yüzde 5 küçüleceği iddia edildi.