TMMOB Makina Mühendisleri Odası (MMO), her ay iktisatçı-yazar Mustafa Sönmez’in katkısıyla hazırladığı endüstrinin problemleri bülteninin 58’incisini COVİD 19’un iktisattaki tahribatına, bilhassa çığ üzere büyüyen işsizlik konusuna ayırdı.
IMF, OECD, TÜİK, Merkez Bankası, Hazine ve Maliye Bakanlığı, T. Bankalar Birliği, İçişleri Bakanlığı dataları kullanılarak yapılan tahlilde, corona virüs salgınının 2020’de yol açabileceği küçülme oranlarına ait varsayımlar ve ihtimallere yer verildi. Virüsün ne boyutta can ve mal kaybına neden olacağı şimdi kestirilemese de IMF öngörüleri ve birtakım öncü göstergelerin Türkiye için derin bir daralmaya yol açacağından kelam edildi. Bilhassa şimdiden 10 milyona yaklaşan işsizler ordusuna devletin toplumsal elinin neredeyse değmediğine ve bunun dehşetli bir geçim sorunu yaratmakta olduğuna dikkat çekildi.
MMO tahlilinde şu noktalara dikkat çekildi:
– COVİD 19 salgını ile baş edebilmek için uygulanan “eve kapanma” tedbirleri tüm dünyada ve Türkiye’de birçok mal ve hizmete talebi süratle düşürünce iktisatta hem talep hem de arz taraflı değerli bir düşüş yaşanıyor. Bu kanamanın durdurulması, salgının denetim altına alınma başarısı ile kontaklı. Birçok ülke iktisattaki bedelini göze alarak “tam karantina” uyguluyor ve bu yolla salgının ömrünü kısaltmaya çalışıyor ancak ortalarında Türkiye’nin de olduğu birçok ülkede ise, bilhassa işyerleri açık tutularak karantinada kararlı bir çizgi izlenmediği için salgının denetim mühleti uzuyor ve bu uzadıkça iktisadın eski normaline dönmesinin müddeti ve faturası da kabarıyor.
– Salgının başladığı ve yükseldiği Mart ve Nisan aylarında kredi kartı harcamaları, ihracat, vergi gelirleri, uçak seyahatleri üzere birçok öncü göstergede yüzde 30 ile yüzde 50’yi bulan sert daralmalar görüldü. Havacılık, turizm, yeme-içme üzere birçok kesimde dehşetli daralmalar gözlendi. İçişleri Bakanlığı 300 bine yakın işyerinin faaliyetini durdurdu. Yaklaşık 3 milyon çalışan nüfusun dükkan açması, konuttan çıkısı yasaklandı. Bunlar, hem tüketimi hem üretimi kıymetli ölçüde azalttı.
– Ekonomik çöküşün ömrü konusunda kestirimler, lakin salgının ömrü ile ilgili olduğu için ve bu hususta şimdi ipuçlarına ulaşılamadığı için, gerçek ekonomik faturayı kestirmek de zorlaşıyor. IMF, dünya için yüzde 3, Avro alanı için yüzde 7,5 küçülme öngörürken Türkiye için yüzde 5 dolayında bir küçülme öngördü. Lakin bu varsayım, çok optimist bulunuyor ve 2020’de Türkiye ulusal gelirinde yıllık küçülmenin yüzde 15-20’leri bulabileceği varsayımları yapılıyor.
– GSYH’nin küçülmesi konusunda varsayımlar güç fakat işsizlik bilgileri daha yakından izlenebiliyor. 2020 yılına yüzde 14 işsizlik oranı ve 4,5 milyon işsiz stoku ile giren Türkiye, salgın nedeniyle kapatılan işyerlerinden 1,5 milyon kişi, sokağa çıkması yasaklanan yaş kümeleri üstünden 1,5 milyon ve daralan işyerlerinden fiyatsız müsaadeye çıkarılan 2 milyon dolayında işini kaybedenlerle, 10 milyonluk bir işsiz kitlesine ulaşmış görünüyor. Lakin telaş veren, bu kitlenin çok azına İşsizlik Sigortası ile dokunulabilmiş olması. Yalnızca İşsizlik Sigortası ile yeni çıkarılan fiyatsız izinlilere günlük 39 TL’lik ödemenin dışında, işini kaybedenler sahipsiz ve rastgele bir toplumsal devlet müdafaasından yoksun durumda.
– Salgının bedelinin daha az olması için kararlı bir tam karantina uygulanması ve merkezi idarenin fiyat düşürmeksizin destek/ödeme yükümlülüğünü üstlenerek fiyatlı müsaadeli olarak tüm çalışan nüfusun (zorunlu stratejik işyerleri ve üretim alanları dışında) korunması ve işsizlere nakit dayanağı verilmesi yoluyla toplumun tamamının tam karantinaya tabi tutulması gerekiyor. Bu yapılmadıkça, salgının ömrü uzayacak ve fatura tüm toplum için daha da ağırlaşacaktır.