Diyanet İşleri Başkanlığı son devirde bayana şiddetle çaba konusunda da faaliyetlerde bulunuyor. 2011’de bayana yönelik şiddetle gayrette toplumun bilinçlendirilmesine yönelik Aile Bakanlığı ile imzalanan protokolden beri, misal işbirlikleri yıllar içinde arttı. Diyanet, aile içi soruları çözme hedefiyle kurduğu aile ve dinî rehberlik ofislerinde şiddete uğrayan bayanlara tavsiyelerde bulunuyor. Fakat Diyanet’ten gelen karşılıklar, bayan hakları savunucularına nazaran bayan hakları için verilen çabayı zorlaştırıyor.
Deutsche Welle Türkçe’den Burcu Karakaş, aile ve dinî rehberlik ofisinden verilen tavsiyelerin neler olduğunu araştırdı.
İşte o haber…
Öncelikle Konya Müftülüğü’ne bağlı aile ve dinî rehberlik ofisini, eşinin şiddet eğilimi olan bir bayan olarak arıyoruz. Telefonun ucundaki ses bize 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun kapsamında kurulan Şiddet Tedbire ve İzleme Merkezi’ne (ŞÖNİM) yönlendirme teşebbüsünde bulunuyor, lakin merkezin isminden emin değil. Bize “ŞÖNİM herhalde, yanlış olmasın, bayanı anında şeyapma merkezi… Tam açılımını bilmiyorum ama” cevabını veriyor.
Vaizeye, şiddet nedeniyle boşanmayı düşündüğümüzü ileterek tavsiye istediğimizde de dinî bilgiler ışığında sabretmenin değerini dinliyoruz: “Dayanılmaz hale geldiyse büyüklerinizle istişare edin. Allahüteâlâ Nisa müddetinde buyurur ki; bayan ve erkeğin birer büyükle ezayı gidermeye çalışsınlar. Gençler kestirip atabiliyor. Biz diyoruz ki aile büyükleriyle badireyi aşmaya çalışın.”
“VURURSA SUÇLAYICI KONUŞMAYIN, ORADAN UZAKLAŞIN”
Bir sonraki telefon, Çorum Müftülüğü’ne. Bu kere kocasının kelamlı hakaretlerine maruz kalan bir bayan üzere arayarak “Elini kaldırdı, daha vurmadı lakin tasa ediyorum” diyoruz. Müftülükteki vaizeye nazaran şiddetin nedenlerini sorgulamalıyız. Vaize bize şu karşılığı veriyor: “Uygun lisanla sebebini sorun. Çok büyük bir sorun değil bu, konuşarak çözebilirsiniz. Akşam mesela sevdiği şeyleri yaptınız, çayın yanında sakince konuşun.”
Şiddet gördüğümüzde ne yapmamız gerektiğini sorduğumuzda da “Vurursa reaksiyon vermeyin, oradan uzaklaşın. Odanıza çekilin. ‘Nasıl istiyorsan o denli yapayım’ diye olayı örtmeye çalışın, lakin uygun vakitte açın. Suçlayıcı lisanla konuşmayın. ‘Nasıl istiyorsun, bilemedim. Bilsem o denli yapardım’ üzere konuşun” deniliyor.
Peki, polisi aramak gerekir mi? Telefondaki kişi “Yok, bu cins şeyleri çözersiniz inşallah. Allah’a emanet olun…” karşılığını veriyor.
407 DİNÎ OFİS ETKİN: “VAİZLER BİLGİ VERİYOR”
Diyanet İşleri Başkanlığı da kurumun bayana şiddetle uğraş konusundaki rolü hakkında bilgi edinme çerçevesinde yapılan müracaatımıza, Diyanet’in bayana yönelik şiddetin tahliline katkı sağlanmasında faal rol üstlendiğini belirterek “Ailenin kurulması, korunması ve güçlendirilmesine yönelik 81 vilayet müftülüğü ve 326 ilçe müftülüğü bünyesinde aile ve dinî rehberlik ofisi hizmet vermektedir” cevabını verdi.
Yani Türkiye genelinde bayanların meselelerini çözmeye yönelik Diyanet’e bağlı 407 ünite bulunuyor. Bu ofislerde misyon alan şahısların kim olduğu sorusuna ise “Dini yüksekokul mezunu Vaiz, Din Hizmetleri Uzmanı, Kur’an Kursu Öğreticisi ve İmam-Hatip unvanlarında vazife yapan işçi çalışmaktadır. Bayana yönelik şiddetin önlenmesi projelerinde gerekli alan eğtimlerinin uzman işçi tarafından verildiği vaiz üzere unvanlarda vazife yapan işçi tercih edilmektedir” cevabı verildi.
SIĞINMA KONUTLARINDA DE DİYANET VAZİFELİLERİ VAR
Diyanet takımında çalışan vaizelerin görevlendirildiği tek yer aile ve dinî rehberlik ofisleri değil. Diyanet vazifelileri bayan sığınmaevlerinde de çalışıyor. Mor Çatı Bayan Sığınağı Vakfı gönüllüsü Gülsun Kanat Dinç, dinî bedelleri benimseyen çok sayıda insanın yaşadığı Türkiye’de Diyanet İşleri Başkanlığı’nın da bayana şiddetle gayrette rol alması gerektiğini, lakin izlenen tekniklerin eşitlikçi olmadığını düşünüyor.
Kanat Dinç, “İmamların da şiddet zıddı bilgileri paylaşması gerekir zira beşerler dayanak almaya gidiyor. Lakin maalesef Diyanet takımları bayanları, yönetim etmeleri gereken, şiddet konusunda sorumlululuğu bayana atfeden bir yaklaşımla yönlendiriyor” diyor.
Türkiye’de resmi datalara nazaran 145 bayan sığınmaevi bulunuyor. Kanat Dinç’e nazaran aile ve dinî rehberlik ofislerine ayrılan bütçe, sığınaklara ve toplumsal hizmetlere ayrılabilir. Kanat Dinç kelamlarını “Sığınağa vaize alınıyor. Vaize ya da psikoloğa muhtaçlık varsa karşılanmalı fakat dışarıdan karşılanabilir. Sığınağın içinde psikolog olması gerekmediği üzere vaizeye de yok. Toplumsal çalışmacılara gereksinim var” halinde sürdürüyor.
“İSLAMİ HAYATIMIZI YOLUNA KOYARSAK DÜZELİR”
Bu sefer de Niğde Müftülüğü’ne bağlanıyoruz. Aile ve dinî rehberlik ofisinde o esnada vaize olmadığı için telefon vaize aktarılıyor. Erkek kişi, şiddet görme nedenimizi sorguluyor: “Şiddet göstermesinin sebebi ne? Bir erkeğin eşinden beklediği nedir? Akşam geldiğinde güleryüz, yemeğinin hazırlanması… Elinden geleni yapmana karşın yaranamıyorsan farklı şeyler olabilir. Diğer ilgisi olabilir mi?”
Telefondaki vaize, “Bazen saçımdan çekiyor. Korkuyorum. Polis çağırsam mı” dememiz üzerine de polise başvurmadan evvel güzel düşünmemiz gerektiğini söylüyor ve şöyle devam ediyor: “Dayanamayacak duruma geldiyse müracaat edebilirsiniz fakat çoklukla erkeğe üç beş ay konuttan uzaklaştırma veriyorlar. Onun için evvel polise müracaat etmeden çözmenin yoluna başvuracağız. Siz sanki zıt mi davranıyorsunuz?”
Vaize, bu kelamların akabinde kocanın inanç açısından nasıl biri olduğunu anlamaya çalışıyor. “Siz namaz kılıyor musunuz? Ya eşiniz” diye sorduktan sonra, “Beş vakit namaz kılmaya uğraş edelim. Kur’an-ı Kerim okuyalım. İslami hayatımızı yoluna koymaya uğraş etsek inşallah düzelir” diye kelamlarını sonlandırıyor.
Diyanet İşleri Başkanlığı Aile ve Dinî Rehberlik Daire Lideri Sedide Akbulut, şiddetle çabada dinî referanslarla eğitim planladıklarını belirterek “Şiddetle Kur’an’ın prensipleriyle baş edebiliriz” demişti. Diyanet’in 2018 faaliyet raporunda da aile ve dinî rehberlik ofislerinin sayısı artırılması gerektiği önerisi yer alıyor. Birebir raporda Diyanet İşleri Başkanlığı’nın geçen sene “Ailenin Korunması ve Bayana Yönelik Şiddetin Önlenmesi” bahisli 3 bin kitap bastığı görülüyor. Öte yandan, bayana yönelik şiddetin önlenmesi ve din vazifelilerinin katkısının sağlanması gayesiyle 476 işçiye hizmet içi eğitim semineri düzenlendiği de yer alıyor.
“DİYANET’TEN ÜÇ TERİM: EMANET, İTAAT VE FITRAT”
Türkiye’nin taraf olduğu, toplumsal cinsiyet temelli şiddeti ortadan kaldırmayı amaçlayan İstanbul Kontratı ise bayana şiddetin önlenmesinde açısından hayati kıymet taşıyor. Lakin mukavelenin feshedilmesi gerektiğini savunan birtakım muhafazakâr çevreler nedeniyle kamuoyunda tartışmalar yaşanıyor. Bayan hakları alanında çalışan avukat Funda Ekin’e nazaran, bayana şiddetle çaba karnesi zayıf olan Türkiye’de Diyanet’in verdiği iletiler çabayı zorlaştırmaktan öteye gitmiyor.
Ekin, “Diyanet’in verdiği bildirilerde bayan için kullanılan tabirler, ‘emanet’, ‘itaat’ ve ‘fıtrat’. Hutbe veriliyor, eşitlik denilmiyor. Eşitlik anlayışı olmadığında iş, tokatı, hakareti kıymetsiz görmeye dönüyor. Bütünlüklü uğraş şart” diyor.
Şiddet mağduru bayanların kolluk kuvvetlerine başvurdukları vakit ya muhafaza önlemi alınmadığını ya da kararların uygulanmadığına dikkat çeken Ekin, “2014’te imzalanan İstanbul Sözleşmesi’ne nazaran hiçbir şey yapılmadı, en kolayından hala bir tane tecavüz kriz merkezi yok. 2014’ten beri sığınaklar açılıyor mu? Hayır” diye kelamlarını sürdürüyor.