Denge ve Denetleme Ağı (DDA), son 10 yılda vatandaşın demokrasi algısını inceleyen Türkiye’de Demokrasi Raporu’nu yayımladı. 266 bin 993 kişiyle yüz yüze görüşme sonucu hazırlanan raporda, toplumun yarısı seçimlerin adil olmadığı görüşünde lakin yeniden de seçimler, vatandaş için kendini siyasal manada söz etmenin vazgeçilmez aracı olarak görülüyor. Rapora nazaran siyasi partilere itimat düşük, demokratik sistemin modülü olan kurumlara itimat azaldı. Vatandaşlar darbe üzere antidemokratik teşebbüslere karşı devayı demokraside buluyor.
Raporda, 3 şahıstan 2’sinin lokal idarelerde kararlara daha faal bir biçimde katılmak istediği görüldü. 5 bireyden 2’si kendisini “ikinci sınıf vatandaş” üzere hissederken, iktidarı denetleme misyonundan uzaklaştıkça medyaya itimat azalıyor, toplumsal medya giderek ana haber alma kaynağı haline geliyor. Vatandaşlar önceliklerini ise şöyle sıraladı: “Önce eşitlik, adalet ve özgürlük, sonra devletin bekası.”
DDA Yöneticisi Hayriye Ataş, raporda yer alan bulguların hem Türkiye’nin şimdiki siyasetine hem de uzun vadede demokrasi algısı ve pratiklerine dair kıymetli bildiriler sunduğunu belirterek, “Türkiye’de demokrasi talebine ve algısına ışık tutacak bu araştırmanın, anayasal ıslahatlar, siyasi ve tüzel düzenlemelere bir art plan oluşturacağını düşünüyoruz” yorumunda bulundu.
DDA’nın raporu şöyle:
‘TOPLUMUN YARISI SEÇİMLERİN ADİL VE EŞİT BİÇİMDE GERÇEKLEŞTİĞİNE İNANMIYOR’
-Toplumun çok büyük kesitinin seçimleri demokrasinin vazgeçilmezi olarak gördüğünü ortaya koyuyor. Fakat 2 şahıstan biri, seçimlerin adil ve eşit bir ortamda gerçekleştiğini düşünmüyor.
-Siyasi partilere itimat ise hayli düşük. 6 bireyden yalnızca biri siyasi partilere güveniyor. Siyasi parti üyeliği oranı da hayli düşük.
-Seçimler ve siyasi partiler dışındaki örgütlenme biçimlerini vatandaş legal görse de, küçük bir kesim tarafından benimseniyor.
-Gösteri, yürüyüş, imza kampanyası üzere araçları legal görenler toplumun yarısını oluştursa da, siyasi talepli bir harekete katılmayı tercih edenlerin oranı yüzde 15’e ulaşmıyor.
VATANDAŞIN YERELDE BEKLENTİSİ: KATILIMCILIK
-Yerel idarelerin ek vergi, anadilde hizmet, lokal kaynakların kullanımı üzere mevzularda yetki sahibi olması konusunda toplumda çekimserlik hakim görülüyor. Toplumun 3’te biri bunu desteklerken, 3 biri karşı çıkıyor. Öteki üçte bir ise ortada kalmış durumda. Bu çekimserliğin kaynağında ise Kürt sıkıntısının yattığı görülüyor.
-Bununla birlikte vatandaşlar, lokal idarelere daha faal bir biçimde yer almak istiyor. 3 bireyden ikisi halkın mahallesi ve kentiyle ilgili verilen kararlara katılma hakkı olması gerektiği görüşünde.
‘YARGI ŞAHSA NAZARAN KARAR VERİYOR’
-Toplumun yarısından fazlası mahkemelerin, kişinin iktidarla münasebetine ve gelirine nazaran karar verdiğini düşünüyor.
-10 bireyden 3’ü kişinin Kürt olup olmamasının yargı kararını etkilediği görüşünde.
-Kişinin cinsiyetinin mahkemelerin kararında tesirli olduğunu düşünenlerin oranı ise yıllar içinde artıyor.
‘YARGI BASKI ALTINDA’
-Mahkemeye yolu düşen 10 bireyden 3’ü, hukuk sistemine inancının azaldığını belirtiyor.
-Toplumun yarısından fazlası yargının siyasallaştığına, iktidarların savcı ve yargıçlara baskı uyguladığına inananların oranı giderek artıyor.
-100 bireyden en az 61’i yargının büsbütün siyasallaştığı görüşünde.
‘VATANDAŞ KANUN ÖNÜNDE EŞİT MUAMELE GÖRMEK İSTİYOR’
-10 bireyden en az 9’u adaleti, “herkesin dini, kökeni, cinsiyeti, fikri, lisanı, rengi ne olursa olsun eşit olması” diye tanımlıyor. Lakin birebir vakitte 5 bireyden biri, adaletin “güçlülerin kendi haklı çıkarma yolu” olarak kullanıldığı görüşünde.
‘KADIN CİNAYETLERİNDE MAHKEMELER TARAFLI’
-Toplumun yüzde 3’u bayan cinayetlerinde mahkemelerin taraflı karar verdiğini düşünüyor.
5 ŞAHISTAN 1’İ ‘KANUN BENİ KORUMAZ’ DİYOR
-Suç işlemedikçe kanunlar ve mahkemelerin kendisini koruyacağına inananların oranı yüzde 67 olsa da, yüzde 20’lik bir kesim aksi görüşte.
-Üç şahıstan biri hukukun, yanılgı yapan devlet ya da onu temsil eden bir kişi olduğunda kendisini korumayacağına inanıyor.
-Yüzde 41’lik bir kesim ise devletin kurum ve memurlarının hukuk dışına çıktığını düşünüyor. Bunun aksini düşünenler ise yüzde 35’de kalıyor.
ANAYASADAN BEKLENTİ ADALET VE EŞİTLİK
-4 bireyden 3’ü, yargının devleti değil bireyi müdafaası gerektiğine inanıyor.
-Toplumun yarısından fazlası, Anayasal hak ve özgürlüklerin Terörle Uğraş ismine sonlandırılamayacağını düşünüyor. Lakin yüzde 24’lük bir kesim kişisel hak ve özgürlüklerin bu münasebetle sonlandırılabileceği fikrinde. Tekrar “devletin güvenliğinin şahısların haklarından evvel gelir” önermesine katılanların oranı yüzde 56’yı buluyor.
-Görüşülen şahısların yüzde 51’i “anayasa halkın görüşleri alınarak ve kıymetlendirilerek Meclis’te yapılmalıdır” diyor.
‘KENDİMİ İKİNCİ SINIF VATANDAŞ HİSSEDİYORUM’
-Her 5 şahıstan 2’si farklı nedenlerden ötürü ayrımcılığa uğradığını ve kendisini ikinci sınıf vatandaş üzere hissettiğini tabir ediyor.
-Toplumun tamamına yakını herkesin mahkemede adil yargılanması, kamu hizmetlerinden eşit ve adil biçimde yararlanması ve kültürel kimlik ya da cemaat olarak yaşayabilme özgürlüğünün tanınması gerektiği istikametinde görüş belirtiyor.
-Din, lisan, etnik köken, toplumsal cinsiyet üzere kriterleri vatandaşlığın koşulu olarak ortaya koyan bir kesim bulunuyor.
‘AZINLIK HAKLARININ SONLANDIRILABİLECEĞİNİ DÜŞÜNENLER AZALIYOR’
-Çoğunluk isterse azınlığın haklarının ortadan kaldırılabileceğini düşünenlerin oranı düşüyor. 2014’te toplumun yarısı bu istikamette görüş belirtirken, 2017’de bu oranının yüzde 32’ye düştü.
-Başta Kürtler, Aleviler ve Müslüman olmayanlar ile eşcinseller olmak üzere, farklı kısımların toplum nezdinde eşit vatandaşlar olarak kıymetlendirilmesi ve onlara eşit haklar tanınması hususlarında lisana getirilen çekinceler, eşit vatandaşlık algısı konusunda daha alınacak uzaklık olduğuna işaret ediyor. Öteki ile akrabalık kurma, iş iştiraki ve komşu olma bahislerinde çekinceler kelam konusu.
İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ
-Farklılıklara açık olmak, toplumunun genelinin dışında fikirler beyan edilmesi konusunda çekinceler hala sürüyor. Bunun tüm toplumun söz özgürlüğünü ilgilendiren bir husus olduğu, bunun neden demokrasinin olmazsa olmazı olduğu konusu gereğince kavranmış değil.
‘GELENEKSEL MEDYAYA İTİMAT AZALIYOR’
-Medyanın siyasi iktidarın yanlışlarını yazmalarının, halkı bu mevzularda bilgilendirmelerinin demokrasinin gereği olduğu önermesini “kesinlikle doğru” bulanlar yüzde 31’den yüzde 68’e yükselse de, gazetelerin bu vazifelerini yerine getirmediklerine olan inanç da bir o kadar sertleşmiş durumda. Öbür bir sözle medyanın dördüncü kuvvet olarak istikrar ve denetleme vazifesini yerine getiremediği düşünülüyor.
-Diğer yandan haber almak için büyük oranda toplumsal medya ve internete yönelen vatandaş, bu platformlarda da sağlıklı ve hakikat bilgiye erişemediğini düşünüyor.