Karneler 19 Haziran’da alınacak. Karne; okul idareleri tarafından öğrencilere periyot sonunda verilen ve her dersin muvaffakiyet durumu ile devam, sıhhat, yetenek ve genel gidiş durumlarını gösteren doküman olma niteliğinde. Bu doküman ile öğrencinin performansı yani, çalışıp çalışmadığı belirli oluyor.
Bu örnekten hareketle ülkelerin genel gidiş durumları için de bir karne oluşturulabilir. 20 yıldır Türkiye’yi yöneten bir siyasi iktidar var. Pekala bu siyasi iktidarın performansını nasıl değerlendireceğiz? İşte bu kapsamda, bu işe yarayan kimi raporlar, sayılar ve göstergeler var. Onlara bakacağız. O halde Türkiye’nin karnesine bir göz atalım. Geçtik mi kaldık mı, yakinen görelim.
İnsan denince akla çabucak memnunluk akla geliyor. Birinci evvel memnun muyuz? Dünya genelinde, Türkiye memnun mu? Buradan başlayalım. Sonra öbür göstergelerle devam edelim.
Dünyanın en keyifli ülkelerinde Türkiye 93’üncü sıraya geriledi…[1]
2020 Dünya Memnunluk raporuna nazaran, dünyanın en keyifli ülkesi Finlandiya olurken, Türkiye, bu listede 93’üncü sırada. Memnunluk endeksleri oluşturulurken, kişi başına düşen gelir, toplumsal takviyeler, sağlıklı ömür mühleti, itimat, cömertlik, toplumsal özgürlükler üzere parametreler göz önünde bulunduruluyor. Böylelikle Türkiye için memnunluk endeksi, 2017 yılında 69’uncu sırada yer alırken, 2018 yılında 74’üncü, 2019 yılında 79’uncu, 2020’de 93’üncü sıraya düştü. Aşağıya gerçek gidiş var. Notumuz zayıf.
NİJERYA, UGANDA, ZAMBİYA’NIN GERİSİNDEYİZ
Demokrasi Endeksi Raporu’na nazaran Türkiye, 167 ülke ortasında 110’uncu[2]
Dünyanın en hürmet mecmualarından The Economist, 2019 Demokrasi Endeksi Raporu’nu yayımladı. 167 ülkenin değerlendirildiği raporda Türkiye geçen yılki sıralamasını ‘koruyarak’ 110’uncu sırada yer aldı. Türkiye’nin demokrasi puanı ise 4,37’den 4,09’a geriledi.
Bu sıralamada 8 ila 10 puan alan ülkeler ‘tam demokrasi’, 6 ila 8 puan ortasındaki ülkeler ‘kusurlu demokrasi’, 4 ila 6 puan ortasındakiler ‘hibrid (melez) demokrasi’ ve 4 puan altındakiler ise ‘otoriter rejimle’ yönetilen ülkeler olarak değerlendirildi.
110’uncu sıradaki Türkiye 4,09 puanla ‘hibrid demokrasi’ (melez demokrasi) ile yönetilen ülkeler içinde yer aldı. Türkiye bu sıralama ile Nijerya, Uganda, Zambiya, Lübnan, Sri Lanka üzere ülkelerin gerisinde kaldı. Klasmanımızın karakteristikleri şöyle tanımlanıyor:
1. Kurallar sıklıkla ihlal edilir, seçimlerin özgür ve adil yapılmasının engellenir.
2. İktidarın muhalefet üzerindeki baskısı besbellidir.
3. Politik kültür, hükümetin icraatı, siyasal iştirak konusunda yaşanan aksaklıklar, birtakım durumlarda kusurlu demokrasi kategorisindeki ülkelerden daha vahim ve kalıcı olabilir.
4. Yolsuzluklar yaygınlaşma eğilimi gösterirken hukuk devleti kavramı yalnızca kâğıt üzerinde kalabilir.
5. Gazeteciler üzerinde baskı ve tacizler medyanın bağımsızlığını zedeleyecek ölçüdedir.
6. Yargı bağımsızlığı yoktur.
Puan 4,09, 4’ün altını gördük mü, esasen otoriter rejim ile yönetilen ülke oluyoruz. Geriye
gidiş besbelli, Notumuz zayıf.
Özgürlükler raporuna nazaran son 10 yılda en çok gerileyen ikinci ülke olduk.(3)
ABD merkezli demokrasi, insan hakları ve siyasi özgürlüklerin teşvik edilmesini amaçlayan niyet kuruluşu Freedom House (Özgürlük Evi) “Dünyada Özgürlükler 2020” raporuna nazaran; Türkiye, son 10 yılda dünya genelinde özgürlüklerin en çok gerilediği ikinci ülke oldu. Türkiye, geçen yıl olduğu üzere gibi bu yıl da “Özgür Olmayan Ülkeler” kategorisinde yer aldı. 10 yılda 31 puan gerileyen Türkiye’nin önündeyse 32 puan kayıpla Orta Afrika ülkesi Burundi yer aldı. ABD merkezli fikir kuruluşu Freedom House’un açıkladığı 2018 Dünyada Özgürlükler Raporu’nda, Türkiye “kısmen özgür” kategorisinden “özgür olmayan ülkeler” ortasına alındı[3].
Özgür olmayan ülkeler nasıl tanımlanıyor bu raporda? “Temel siyasi hakların esamesi bile okunmaz. En temel hak ve özgürlüklerin yaygın ve sistematik olarak içi boşaltılmıştır.”
Raporda, Türkiye’nin özgür olmayan ülkeler kategorisine alınmasında, siyasi haklar ve ferdi özgürlüklerde yaşanan gerileme münasebet olarak gösterildi. Raporda “Basına, toplumsal medya kullanıcılarına, protestoculara, siyasi partilere, yargıya ve seçim sistemine yapılan ve gitgide artan akınlar ve gitgide bozulan iç ve bölgesel güvenlik ortamında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın devlet ve halk üzerinde kendi şahsi denetimini empoze etmeye çalışması nedeniyle, Türkiye’nin notu 2014’ten bu yana düşüyor” denildi.
SONDAN İKİNCİ
Bu rapora nazaran küme düşmüşüz. Notumuz Zayıf.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü 2019 yılı Yolsuzluk Algı Endeksi’ne nazaran Türkiye, geçen yıla nazaran 2 puan kaybederek (2018’de 78nci sırada ) 91’inci sıraya düştü[4].
180 ülkenin değerlendirildiği endekste, Türkiye 39 puan alarak 91’inci sıraya geriledi. 2018 yılına nazaran 2 puan daha kaybeden Türkiye, sıralamada bir yıl içinde 13 basamak geriye düştü. Açıklamada, 2013 -2019 yılları ortasında en çok düşüş yaşayan üç ülkeden biri olan Türkiye’nin, bu müddette 11 puan kaybederek 38 sıra gerilediğine dikkat çekildi.
Türkiye, AB üyesi 28 ülke ile karşılaştırıldığında en son sırada yer alıyor. Türkiye, endekste 36 OECD üyesi ülke arasında sondan ikinci sırada, G20 ülkeleri ortasında ise sondan dördüncü sırada bulunuyor.
Uluslararası Şeffaflık Derneği, Türkiye’nin Yolsuzluk Algı Endeksi’ndeki bu gerilemesini “gücün, otoriter rejimlere misal bir yoğunluk ile yürütme erkinde ve tek elde toplanması, yargı bağımsızlığı ve hukuk devleti prensiplerine yönelik ihlaller, kamu kurumlarının, bilhassa de denetleyici ve düzenleyici kurumların tesirini ve fonksiyonunu yitirmesi, Meclis’in denetleme ve hesap sorma gücünü kaybetmiş olması” ile açıkladı.
En çok düşüş yaşayan ülke pozisyonundayız. Notumuz Zayıf.
Türkiye basın özgürlüğü listesinde 154. sırada[5]
Türkiye, Hudut Tanımayan Gazeteciler örgütünün Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde bu yıl 180 ülke ortasında 154’üncü sırada yer aldı. Raporda Türkiye’de internet üzerinden sansürün arttığı vurgulanıyor. Geçen yıl 157’nci sırada yer alan Türkiye, bu yıl üç sıra yükselmiş oldu.
Raporda, Türkiye’de tutuklu gazeteci sayısında geçen yıl az bir gerileme kaydedilse de dünya genelinde hala en fazla gazetecinin tutuklu olduğu ülkelerden birinin Türkiye olduğu vurgulandı. Türkiye’de internet medyasına yönelik sansürün arttığı belirtilen raporda, 2019 yılında en az 586 haberin internette sansürlendiği vurgulandı.
Notumuz tekrar zayıf!!!
İfade Özgürlüğü Derneği (İFOD), Türkiye’de 2006-2019 yıllarında toplamda 288 bin 310 internet sitesine erişimin engellendiğini bildirdi[6].
İFOD, Kasım 2019 tarihli “BM 2020 Kozmik Periyodik İnceleme Sistemi (EPİM) Kapsamında Hazırlanan Türkiye Raporu ve Tavsiyeler” başlıklı rapora nazaran Ekim 2019 itibariyle erişim pürüzü bulunan 288 bin 310 siteden 145 bin 648’ine Bilgi Teknolojileri ve İrtibat Kurumu (BTK), 115 bin 167’sine de kapatılan Telekomünikasyon İrtibat Başkanlığı (TİB) tarafından mani getirildi. Türkiye, 2012-18 yılları ortasında Twitter’a gönderdiği hesap ya da içerik kaldırma taleplerinde 5 bin 99 kayıt ile birinci sırada. İkinci sıradaki Rusya’nın 385 talebi bulunuyor.
Üzülerek notumuz, zayıf.
Türkiye, 2018’i kapsayan İnsani Gelişme Endeksi’nde 189 ülke ortasında 59’uncu sırada yer alarak, birinci sefer çok yüksek insani gelişme kategorisine girdi[7].
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından 2018 yılı bilgileri baz alınarak hazırlanan ve İnsani Gelişme Endeksi, Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi, Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi ile Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi’ni içeren “İnsani Gelişme Raporu 2019″na nazaran, Türkiye, 2018 yılını kapsayan İnsani Gelişme Endeksi’nde, 0,806’lık bedele ulaşarak, 189 ülke ortasında 59’uncu sıraya yükseldi.
Bu sonuçla Türkiye birinci defa “çok yüksek insani gelişme” kategorisine girmeyi başardı. Türkiye, bir evvelki listede 64’üncü olmuş ve “yüksek insani gelişme” kategorisine girmişti.
Neyse bir olumlu rapor yakaladık. Bunda da kanaat ile bıçak sırtında notumuz: Geçer…
Avrupa Birliği’nin resmi istatistik kurumu Eurostat doğuşta beklenen hayat mühleti ve mevt istatistiklerini yayınladı.[8] Bebek vefatlarında, Türkiye’nin notu çok zayıf.
Buna nazaran Avrupa Birliği’nde doğuşta beklenen ömür müddeti 2017’de 80,9 yıla yükseldi. Bebek vefatları ise son 20 yılın en düşük düzeyini gördü. Rapora dâhil edilen ülkelerden Türkiye ve Karadağ’da bu sayı Avrupa Birliği ortalamasının neredeyse üç katına yaklaştı.
Sırbistan’da her bin çocuktan 4,7’si bir yaşını doldurmadan ölürken bu sayı Kuzey Makedonya ve Türkiye’de 9,2 üzere kıymetli bir düzeyde bulundu.
Ülkelerin Global Rekabetçilik Endeksi datalarına nazaran Türkiye çok çalışmalı…
Ülkelerin rekabet gücü sıralamalarında birinci sefer bu yıl yayınlanan yeni bir endeks temel alındı. Global Rekabetçilik Endeksi 4.0 (Global Competitiveness Index 4.0) ismi verilen bu endekse nazaran; Türkiye, 2018 yılı global rekabetçilik endeksinde 140 ülke ortasında, 2017 yılında 58. sırada iken bu yıl 61. sıraya geriledi. Ayrıyeten Türkiye, 12 bileşenin 11’inde Avrupa ve Kuzey Amerika ortalamasının gerisinde.
KADINLARIN 100’E KARŞI 39 İLE İŞGÜCÜ PİYASASINA İŞTİRAKİ DÜŞÜK
Alt başlıklar itibariyle bakıldığında; izafî olarak Türkiye’nin yeterli performans gösterdiği bileşenler altyapı, halk sıhhati ve inovasyon ekosistemi. Raporda; inovasyon puanının yüksek olmasına karşın (19. sıra), girişimcilik ve pazar işleyişinde olan sıkıntılardan ötürü, üretilen fikirlerin bedele dönüşmesinde Türkiye’nin değerli kısıtlarla karşılaştığı vurgusu yapılmış. Ancak, makroekonomik ortam alt bileşeninde 2017 yılındaki 104. sıra ne yazık ki 2018’de 116. sıraya gerilemiş.
Öte yandan, Türkiye’nin yüksek enflasyon ve olumsuz borç dinamikleri ile boğuştuğu vurgulanmış, ABD’nin uyguladığı ticari yaptırımların tetiklediği döviz krizinin Türkiye’nin makroekonomik ortam bileşenini olumsuz etkilediği belirtilmiş.
Raporda, Türkiye’nin işgücü piyasası bileşenindeki sıralamasının da düşük olduğuna dikkat çekilmiş. Bilhassa, işçi-işveren münasebetlerindeki katılık, kontratlar ve bilhassa işten çıkartma maliyetleri kaleminde yaşanan gerilemeler vurgulanmış. Tıpkı biçimde bayanların 100’e karşı 39 ile işgücü piyasasına iştirakinin düşüklüğü üzerinde durulmuş.
Türkiye’nin global rekabetçilik endeksini yükseltmesi daha çok vakit alacak üzere. Notumuz, Zayıf.
Türkiye, OECD’de, her bir öğrenci için eğitim kurumlarına en az para harcayan 3. ülke[9]
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) 2019 yılı eğitim raporu, Türkiye’de, her bir öğrenci için eğitime harcanan yıllık ölçünün, OECD ortalamasından iki misli daha az olduğunu ortaya koydu. Türkiye’de ilkokuldan, yüksek okula kadar her bir öğrenci için yapılan harcama OECD ortalamasına nazaran hala çok düşük.
Türkiye’de son 10 yılda yüksek tahsil veren okullara kayıt yaptıranlar iki misli artarken, yüksek eğitim diplomalı genç yetişkinler için istihdama iştirak oranı son 10 yılda yüzde 6 puan düştü, Bayanlar bu alanda erkeklere oranla daha fazla mağdur. 2008 yılında yüksek eğitim diplomalı bayanların istihdama iştiraki yüzde 70 iken, 2018 yılında bu oran yüzde 62’ye indi.
Türkiye’de OECD ülkelerine kıyasla yüksek tahsile iştirak oranı hala düşük. 25 ila 34 yaş kümesi gençlerin yalnızca yüzde 33’ü yüksek tahsilini bitirirken, bu oran yüzde 44 olan OECD ortalamasının 11 puan altında.
OECD ülkeleri ortalamasıyla kıyaslandığında, Türkiye’de üniversite bitirip, istihdam edilen genç yetişkinlerin oranı (yüzde 66), OECD ülkeleri ortalamasıyla kıyaslandığında en alt düzeyde.
Yüksek tahsilde eğitim görmüşler OECD ortalamasına kıyasla daha az istihdam edilmelerine karşın, lise mezunu çalışanlara oranla yüzde 64 daha fazla kazanıyor. Bu oran OECD genelinde yüzde 54 oranında.
Türkiye’de 25-34 yaş kümesi yetişkin gençlerin yalnızca yüzde 43’ü 2018 sayılarına nazaran lise bitirme talihine sahip olamadı. Bu oran, 2008 yılında yüzde 60 oranındaydı. Türkiye, Meksika’nın akabinde bu sıralamada sondan ikinci durumda.
Türkiye OECD ülkeleri ortasında çocukları kreşe gönderme oranında son sırada…
…
…
Karneye temel olacak değerli, raporlar, istatistikler ve göstergeler bu formda. Demokrasimizi, basın özgürlüğünü, eğitimi, ekonomiyi, bebek vefatlarını, yolsuzlukları değerlendirdik.
Hani Başkanlık sistemine geçince her şey düzelecek, uçacaktık ya. Pek o denli görünmüyor.
Karne de zayıflar çok. Düzelmesi için zihniyet değişikliği kural.
Kesinlikle daha güzelini hak ediyoruz.
Yoksa fren boşalmış, yokuş aşağıya gidiyoruz…
Murat Tulga