TÜSEV 2019 Hayırseverlik Raporu: Dini saiklerle yapılan yardımlar, 2004’ten beri daima düşüyor
Türkiye Üçüncü Dal Vakfı’nın (TÜSEV) 2004 yılından beri Türkiye’de kişisel bağışçılık konusuna dair yeni dataları derlediği “Türkiye’de Ferdî Bağışçılık ve Hayırseverlik Raporu”nun 2019 yılı araştırmasının sonuçları perşembe günü yayımlandı.
Türkiye’nin 67 vilayetinde toplam 2 bin 502 kişinin iştirakiyle gerçekleşen araştırma, gereksinim sahiplerine direkt yapılan yardımlar, sivil toplum kuruluşlarına yapılan bağışlar ve faaliyetlere iştirak ile bağış yapma motivasyonları üzere alanlarda yeni bilgi ve bilgi sağlıyor.
TÜSEV’in karnesine nazaran Türkiye’de sene içinde yapılan tüm ferdi yardım ve bağışların kişi başı toplam kıymeti yaklaşık 303 TL olup bu sayı, yıllara nazaran gerçek manada bir azalmaya işaret ediyor.
Euronews’den Menekşe Tokyay’ın haberine nazaran; Türkiye’de bir yıl içinde yapılan tüm kişisel yardım ve bağışların toplamının 17,6 milyar TL olduğu iddia edilirken, kelam konusu sayı, Türkiye’nin 2018 yılı gayri safi yurt içi hasılasının yüzde 0,5’ine karşılık geliyor.
KİŞİ BAŞI DÜŞEN YARDIM ÖLÇÜSÜ AZALDI
Türkiye’de bir yılda yapılan tüm yardım ve bağışların toplam kişi başı yaklaşık bedelinin 262,7 TL’si direkt yardım ile akrabalara, komşulara, öteki şahıslara, dilencilere, fitre, zekât formunda yapılırken 40,2 TL’si sivil toplum kuruluşlarına yapılıyor. Kelam konusu ölçü 2015 yılında 26,7 TL seviyesindeydi.
Dolayısıyla yardımlar sistemsiz ve direkt yardım formunda tercih ediliyor, kurumsal aracı tercih edilmemesinde ise kuruluşlara duyulan güven eksikliği ve yardım ölçüsünün küçük olması kıymetli rol oynuyor. Genel olarak akrabalara yapılan yardımların ölçüsü ise, diğer kümelere göre daha yüksek seyrediyor.
DİNİ SAİKLERLE İLGİLİ YARDIMLAR AZALDI
Öte yandan, dini saiklerle ilgili yardımlar toplam yardımlar içinde önemini korusa da, 2004’ten bu yana bu tür yardımlarda sürekli bir düşüş kelam konusu. Örneğin, Ramazan Bayramı’nda fitre verenlerin oranı 2004’te %79’dan 2019’da %58’e gerilemiş.
TÜSEV raporuna nazaran son 12 ayda yapılan bağışlar ise, yüklü olarak nakit yardım formunda kendini gösteriyor. Onu, mağazalardaki bağış kutularına yardım yapılması izliyor.
Bireyler, yaptıkları bağışın nasıl harcanacağı konusunda kuruma inanç duyduklarında bağış yapıyorlar ve iştirakçilerin yüzde 52’si STK’lar şeffaf olduğunda bağış yapıyorlar. Münasebetiyle şahısları bağış yapmaktan alıkoyan, kuruluşlara yapılan bağışın hedefine uygun kullanılmayacağı tarafındaki telaş.
Toplam yardımlar içinde dilencilere yapılan yardımlar 2004’ten bu yana önemini korurken, her 10 vatandaştan 4’ü dilencilere para veriyor ve bunda dini inançlar ve acıma hisleri baskın. Rapora nazaran, vatandaşların kıymetli bir kısmı, dilencilerin durumu konusunda devleti yahut başkalarını sorumlu görmüyor; bu durumu tembellik ve bahta bağlıyor.
Rapor, fakirlere yardımın bağışçılar tarafından “tüm vatandaşların” ve “sivil toplum kuruluşlarının” görevi olarak görüldüğünü kaydederken, yoksullukla gayrette sivil toplum kuruluşlarına artan bir rol atfediliyor.
“ADIM ADIM” YARDIMSEVERLİK KOŞULARI
Adım Adım ve Açık Açık isimli iki toplumsal teşebbüsün kurucusu İstanbul Bilgi Üniversitesi Öğretim üyesi ve toplumsal teşebbüsçü Dr. Itır Erhart ise, yardımseverlik koşusu olarak 12 yıl evvel başlattığı Adım Adım oluşumunun birinci koşuda 72.000 TL bağış toplarken bugün toplamda 655.864 bağışçısıyla her bir koşudan yaklaşık 15 milyon liralık bağış sayısına ulaştıklarını ve bu vakte kadar 70,6 milyon TL bağış topladıklarını kaydediyor.
Erhart, euronews Türkçe’ye verdiği demeçte “işin sırrını” şu formda söz ediyor:
“Hesap verebilir olmak son derece kıymetli. Ayrıyeten kişisel bağışçılara görüntülerle, görsellerle hitap etmek gerekiyor. Görünür olmak lazım. Çok güzel işler yapmak kâfi değil, bunları halka da iletmek gerekiyor.”
Erhart’ın kurucusu olduğu Açık Açık platformu üzerinden kişinin dernek yahut vakıflara yaptığı geçmiş bağışlar takip edilebiliyor, beğenilen dernek ve vakıfların projelerinin tesirleri ve sonuçları hakkında bilgi alınabiliyor. Platform’da bağış almak isteyen kurumların karşılamaları gereken kriterler ortasında hayli detaylı bir Bağışçı Hakları Beyannamesi de bulunuyor.
Erhart, bağış toplama sürecine birinci başladıklarında insanlarda genel bir güvensizliğin hakim olduğunu, bağışın ne kadarının projeye, ne kadarının idari masraflara gittiğini bilmek istediklerini kaydediyor:
“Biz de itimadı nasıl inşa ederiz diye düşünmeye başladık. Çalışacağımız STK’lardan finansal raporlarını websitelerinde açık bir halde paylaşmalarını istedik. Yıllar içinde bağış toplanan STK’ların sayıları da tekil bağışçılar da hayli artınca online bir platform kurduk.”
Adım Adım koşularının destekçileri ekseriyetle büyük kentlerden, yüklü olarak da İstanbul’dan geliyor. TÜSEV raporunda Türkiye geneli yansıtıldığı için bu kümelenmenin görülememesi, Erhart’ın getirdiği kritik tenkitlerden biri.
Erhart, “Bizim büyük kentlerdeki bağışçı sayımız ve ölçüdeki artış, bu dönüşüm rapora yansımıyor” diyor.
Bağışların kurumlardan evvel aile-içi ve yakın etrafta yapılmasını ise Erhart şu formda açıklıyor: “İnsanlar anne babalarına yardım yapınca gözleriyle görüyorlar. Lakin tıpkı sayısı sivil toplum üzerinden verdiklerinde bu bağışın daha efektif kullanılacağının, on şahsa tıpkı anda dayanak olacaklarının, çarpan tesiri yaratılacağının farkında değiller. Örneğin Sahra-altı Afrikası’na yönelik bağış toplayan SenDeGel Derneği çok zorluk çekiyor; zira beşerler Afrika’nın meseleleriyle kendilerini özdeşleştiremeyip bunları önemsemiyorlar.”
GÖNÜLLÜ ÇALIŞANLARIN ORANI ÇOK DÜŞÜK
Öte yandan, Rapor datalarına nazaran, 2019 yılında görüşülen kişilerin %7’si son bir yıl içerisinde gönüllü iştirak temeline dayalı bir kuruluşa üye oldular, gönüllü çalışanların oranı %7, toplantılara katılanların oranı %6 ve aidat dışında bağışta bulunanların oranı ise %15 olarak tespit edildi.
Gönüllü iştirake yönelik kuruluşlarda faaliyetlere katılmama sebebi olarak ise, bu çeşit faaliyetlere katılacak paranın olmaması, bu faaliyetlerin şeffaf yürütülmediğine dair korku ve bu tıp faaliyetlere yakın etrafından kimsenin katılmaması belirleyici etmenler olarak gösteriliyor.
Tohum Otizm Vakfı Genel Müdürü Betül Selcen Özer, kurum olarak 2014 yılından beri kişisel bağış trendinde artış gözlemlediklerini, bu artışın hem ölçü hem de kişi sayısı üzerinden gerçekleştiğini kaydediyor.
euronews Türkçe’ye konuşan Özer, “Bu artış eğilimini genele yaymak için STK’lar olarak irtibat, kaynak geliştirme ve şeffaflık, hesap verebilirlik temelinde düşünmemiz gerekiyor. Bağış toplamak için kurumun sesinin daha çok çıkması, savunuculuğunu yaptığı mevzuyu gündemde tutması ve kamuoyunun bu bahse aşina hale gelmesi gerekiyor” diyor.
Tohum Otizm Vakfı bu süreçte birinci çalışmalarını yaparlarken her üç şahıstan biri “otizm” konusunu duymuş, duyanların da yaklaşık yüzde 8’i gerçek bilgiye sahipti. Ağır farkındalık kampanyaları sonucunda halihazırda 100 şahıstan 83’ü otizm konusunun farkında olup, her iki bireyden biri otizm konusunda yanlışsız bilgilendirilmiş durumda.
“TÜSEV araştırması şunu gösteriyor: Bağlantı yapan STK’lar, kendilerini daha çok duyuranlar, daha çok bağış alıyor ve daha muteber oluyor, bağış süreçlerinde puanlarını artırıp itimat endeksinde başkalarının önüne geçiyor” diyor Özer.
BAĞIŞ ARAÇLARI TEKNOLOJİYLE BULUŞUYOR
Tohum Otizm Vakfı’nın en büyük bağış kalemi Adım Adım yardımseverlik koşularından geliyor. Özer’e nazaran, beşerler artık bağışçılık konusunda farklı araçlara gereksinim duyuyorlar ve maratonlarda itimat duyulan referans bir kişi olması bağışçılığı güdülüyor, kurumlar ile şahıslar ortasında bu şahıslar köprü fonksiyonu görüyor.
Son olarak Unlost lakaplı ünlü YouTuber Cantuğ Özsoy, Tohum Otizm Vakfı için YouTube hesabı üzerinden bir bağış kampanyası düzenledi ve yaklaşık 1 milyon takipçisinden 6 saat içerisinde kurumun bir evvelki sene ülke çapında kurulan kumbaralardan topladığından daha fazla bağış topladı.
Özer bu durumu şu halde açıklıyor: “Dünya değişiyor. Teknoloji ve alışkanlıklar değişiyor. STK’ların da bu duruma entegrasyonu gerekiyor. O mecraların içinde bağışçılığı artırıp çeşitlendirmeleri gerekiyor, yoksa klâsik noktalarda sıkışıp kalacağız. Bugünün dünyasına adapte edilebilecek bir telaffuz ve süratli hareket refleksleri gerekiyor.”
Pikan Ajans Kurucu Ortağı ve İrtibat Geliştirme Yöneticisi Pınar Birinciyiz de misal görüşleri dillendiriyor.
euronews Türkçe’ye konuşan Birinciyiz, “Farklı dijital kanalların da kullanıldığı yeni prosedürler mevcut ve bunların yıllık meblağlarını düşününce bu teknikleri kullanan sivil toplum kuruluşlarının yıllık bağış gelirinin arttığını gözlemliyoruz. Eski ya da klasik sistemleri kullanan sivil toplum kuruluşlarının bağışları azalırken, yeni ve dijital usullere yüzünü dönen sivil toplum kuruluşlarının bağışları artıyor” diyor.
İlkiz’e nazaran, kurumlar bağışçılarını yalnızca maddi kaynak olarak değil kurumun bir kesimi biçiminde görmeli ve kurumu onlarla birlikte büyütmeli; münasebetiyle destekçilerle düzgün bir bağlantı bağı kurulmalı.
“VİCDAN RAHATLATMA”
Bireylerin kurumlar yerine direkt yardımları tercih etmesi ise, İlkiz’e nazaran, anlık olarak yardım yaparak vicdanları rahatlatma güdüsüyle irtibatlı:
“Kurumlar ise sürdürülebilir olmak için uzun vadeli planlar yapar. Bir bağışçının bağış yaptığı kurumun yaratacağı etkiyi görmesi, anlık bağışının tesirini görmesinden uzun sürüyor.”
İlkiz, ayrıyeten, bağışçılara finansal ve mali tablolar göndermekten fazla bağışı ile nelere tesir ettiğini anlatan yeni tip raporlar hazırlanmasını da tavsiye ediyor. Bir öteki deyişle, İlkiz’e nazaran, “bağışının hangi proje ve kampanyalarda kullanıldığını ve yarattığı etkiyi gösterebilse sivil toplum kuruluşu, bağışçı, bağışlarıyla bir değişim yarattığını görebilir. Haliyle bağışçının kurum ile bağı güçlenebilir ve hatta tahminen tekrar bağış yapabilir.”
Rapora nazaran son 12 ayda yapılan bağışlarda erkekler bayanlardan daha çok bağış yaparken, 31-45 yaş aralığı, üniversite mezunları, kendilerini dindar olarak tanımlayanlar, geliri aylık 3500 TL’den fazla olanlarda bağış eğilimi daha fazla. Ekonomik durumundan mutlu olan bireyler ortasındaki bağış oranı ise, şad olmayan bireylerle kıyaslandığında iki katına çıkıyor.