Koronavirüs tedavisi üzerinde çalışma yürüten ve bir periyot FETÖ kumpası Ergenekon operasyonları kapsamında gözaltına alınan Prof. Dr. Ercüment Ovalı, “Bilimsel bilgilere nazaran şu an elimizdeki en tesirli tedavi ile karşı karşıya olduğumuzu belirtmek istiyorum” dedi. Bakan Varank’ın sorusu üzerine Prof. Dr. Ercüment Ovalı, “Aslında bu çok klasik bir tedavi, nitekim işe yarayabilir. Lakin yüzde yüz mü, bu sorunun karşılığını önümüzdeki birkaç haftada verebileceğim” sözlerini kullandı.
TÜBİTAK, Youtube kanalı üzerinden “COVID-19 Türkiye Platformu Aşı ve İlaç Geliştirme” Başlıklı bir sanal konferans gerçekleştirdi. Çok sayıda bilim insanın koronavirüsle ilgili çalışmalarını sunduğu konferansa, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank da katıldı ve bilim beşerlerine sorularını yöneltti.
Laboratuvarda bir müddettir grubu ile birlikte koronavirüse karşı tedavi çalışmalarını sürdüren Acıbadem Labcell Hücresel Tedavi Laboratuvarı sorumlusu Hematoloji Uzmanı Prof. Dr. Ercüment Ovalı, “Bilimsel datalara nazaran şu an elimizdeki en tesirli tedavi ile karşı karşıya olduğumuzu belirtmek istiyorum. Bu, ‘Konvelsan plazma’ dediğimiz insanların çok kısa müddette hayatına dokunabilecek bir tedavi metodu. Konvelsan plazma dediğimiz şey, bağışık insanların kanının öbür insanların tedavisi için kullanılması. Bu metot, EBOLA verisine baktığımız vakit tesirli oldu ve emniyetli olduğunu görüyoruz. İnfluenza çalışmalarında tıpkı sonuçları görüyoruz. H1N1 bilgileri de birebir halde emniyetli ve tesirli olduğunu gösteriyor. SARS ve MERS verisi bilhassa erken kullanımda tesirli ve emniyetli olduğunu gösteriyor. Ve son olarak da COVİD-19’da yapılan çalışmalar ileri düzeydeki hastalarda dahi faal ve emniyetli olduğunu gösteriyor” dedi.
“ÇALIŞMALARI ‘ÇOK ACİL’ VE ‘UZUN VADELİ’ OLARAK İKİ KÜMEYE AYIRMALIYIZ”
Konuşmasına yapılan çalışmaların tertibi ile ilgili bir teklif yaparak başlayan Prof. Dr. Ercüment Ovalı, “Önce bir teklifim olacak, bu teklifim hem Türkiye Sıhhat Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) hem TÜBİTAK hem de bakanlıklara olacak. Çalışmalarımızı bir defa iki kümeye ayırmak zorundayız. Bir tanesi çok acil olacak çalışmalar, yani önümüzdeki birkaç ay içinde sonuçları hastalara dokunacak olan çalışmalar ve uzun vadeli çalışmaların ikiye bölünerek dizayn edilmesi gerekiyor. Bir de benim tüm bu çalışmalar esnasında gördüğüm çok kıymetli bir şey daha var. Temel bilimciler, farklı çalışıyor klinisyenler farklı çalışıyor ve aslında klinisyenlere son derece değerli kimi noktalarda gereksinim var. Bir örnek vermek istiyorum, hastalarımız virüsün meydana getirdiği reaskiyon nedeni ile nefes alamadıkları için kaybediliyor. İçeriye çok güçlü bir halde oksijen verip, akciğerin zarı içerisinde meydana gelmiş ince, jelimsi tabakayı aşmaya çalışıyorlar. Öncelikle klinisyenlerin bu jelimsi tabakanın ortadan kaldırılması konusunda çok değerli dayanağa muhtaçlıkları var. Virüsü durdurmak çok kıymetli lakin evvel oksijeni daha düzgün içeriye nasıl alabiliriz, bunun süratle çalışılması lazım. Zira entübasyonu olan hastalarımızın en acil buna muhtaçlığı var. Bu oksijen içeriye daha uygun nasıl verilebilir? Jel nasıl dağıtılabilir? Bunun artık hiç konuşulduğunu görmüyorum, kesinlikle tartışılması gereken ya da çalışmalarda klinisyenler ile temel bilimcilerin tartışabilecekleri modellerin geliştirilmesi gerektiğine inanıyorum” şeklinde konuştu.
“MEVCUT TEDAVİLERİN HİÇBİRİ VEFAT SURATINI DEĞİŞTİRMİYOR”
Bir diğer değerli noktanın ise, bu süreçte yapılan mevcut tedavilerinin hiçbirinin mevt suratını değiştirmediği olduğunu vurgulayan Ovalı, “Yani bugün için uygulanan tedavilerin, Aralık ayında başlayan bu enfeksiyonda bu kadar tedavi değişikliğine karşın, bugün geldiğimiz noktada dünyada mevt suratlarının değişmediğini görüyoruz. Bu da mevcut tedavilerin işe yaramadığını, daha acil bir şeye ihtiyaç olduğunu gösteriyor. Bir diğer nokta, bir ülke bir virüs ile savaşmak istiyorsa, öncelikli olarak bu virüsü izole edebilmeli ve çoğaltabilmeli. Türkiye’de BSL 3 ve BSL 4 laboratuvarımız maalesef yok. En kısa müddette organize edilmeli ve kurulmalı. BSL 3 laboratuvarı ise bizde var, bir TÜBİTAK’ta var bir de sanıyorum Ankara’da vardı diye biliyorum. Bu laboratuvarların sayısı süratle artırılmalı. Bu çok kıymetli bir nokta” dedi.
PLAZMA TEDAVİSİ ÇOK KISA MÜDDETTE İNSANLARIN HAYATINA DOKUNABİLİR
Ovalı, takımı ile birlikte 5 başka mevzuda yaptığı çalışmaları şu formda anlattı:
“Bundan sonra da biz ne yapacağız bunlardan bahsetmek istiyorum. Bizim 5 başka bahiste çalışmamız var ancak bundan bir tanesi son derece kıymetli. Biri aşı geliştirmesi, grubum Türkiye’deki tek canlı virüsü izole edip üretmeye çalışan bir küme. Bildiğim kadarıyla öbür virüs üretimine çalışan bir küme yok ki virüsün üretilmesi bu virüse antikor geliştirilmesi. Ve bu virüs üzerinde yapılacak çalışmaların, bilgisayar modellemesinin ötesinde yararı olacağını düşünüyorum. Bir öbür yaptığımız şey, kök hücrelerin bu manada kullanılması ve molekülünün klinikteki ekinliğinin test edilmesini içeren çalışmalar fakat en çok ehemmiyet verdiğimiz ve bugün anlatmak istediğim bahis ile ilgili yani ‘Konvelsan plazma’ dediğimiz insanların çok kısa müddette hayatına dokunabilecek bir tedavi metodundan bahsetmek istiyorum. Artık öncelikle neden konvelsan plazma? Hayatımız için neden değerli biraz ondan bahsetmek istiyorum. Bir kez konvelsan plazma dediğimiz bağışık insanların kanının öteki insanların tedavisi için kullanılması 18. Yüzyılın sonlarına dayanmakta. EBOLA verisine baktığımız vakit tesirli oldu ve emniyetli olduğunu görüyoruz. İnfluenza çalışmalarında birebir sonuçları görüyoruz. H1N1 bilgileri tıpkı biçimde emniyetli ve tesirli olduğunu gösteriyor. SARS ve MERS verisi bilhassa erken kullanımda tesirli ve emniyetli olduğunu gösteriyor ve son olarak da COVİD-19’da yapılan çalışmalar ileri düzeydeki hastalarda dahi aktif ve emniyetli olduğunu gösteriyor. Hasebiyle bugün baktığımızda, şu anki profil açısından baktığımızda, mevcut tedavilere nazaran daha az yan tesire ve muhtemelen test edilmediği için, karşılaştırılan bir çalışma olmadığı için onlardan daha tesirli olduğunu söyleyebiliriz.”
TEDAVİNİN TAHLİLİ OLAN YAN TESİRLERİ VAR
Bu tedavinin de bazı yan tesirleri olduğunu lisana getiren Ovalı, bu tesirlerin tahlillerinin de olduğunu vurgulayarak, “En değerli yan tesirlerden biri SARS ve MERS’de yapılan çalışmalarda, bu plazmayı insanlara infuze ettikten sonra enfeksiyonun aktive olabilmesi gibi bir yan tesir. İkincisi bir öteki insanın plazmasını tedavi için kullandığınızda işlerin immün cevabı gecikebiliyor. İnfuze edilen plazmanın içindeki antikorların hastanın akciğerlerinde yeni lezyonlara sebep olabilmesi kelam konusu ve kâfi ölçüde antikor verebilmek için yüksek ölçüde plazma infuze ettiğinizde ise akciğerde bizim TACO ismini verdiğimiz transfüzyon ile bağlantılı kalpte yüklenmeye neden olması ile birlikte, kalp yetmezliğini artırabiliyor, enfeksiyon bulaştırabiliyorsunuz. Ve son olarak alerji. Pekala bu yan tesirleri denetim edebilir miyiz? Evet natürel ki edebiliriz. Bunun birinci yolu, infuze ettiğimiz plazmanın içindeki antikor çeşitliliğinin fazla ve yüksek olması. İkinci sorun, Gecikmiş ümmin karşılık. Kelamını ettiğimiz plazmanın içindeki antikorlar akciğerde yeni hasarlar yaratabilir fakat bunu önlemek de son derece kolay. Şayet bu plazmalar erkeden ya da hiç doğum yapmamış bayanlardan hazırlandığı takdirde bu sorun da aşılabiliyor. Bir başka sorun çok ölçüde antikoru vermek istiyorsanız yüksek düzey vermek zorundasınız ve entübe durumdaki kalp yetmezliği gelişmiş hastalarda bu kadar yüksek plazma sorun yaratabiliyor. Bu durumda verdiğimiz plazma kesinlikle konsantre, düşük düzeyli olmalı. Enfeksiyon bulaşı ağır durumda zati bir küme enfeksiyon ile savaşıyor, yeni bir enfeksiyon bulaştırma şanssızlığını vermemelisiniz. Bu durumda da plazmaların verilmeden evvel patojen olarak tüm viral ya da bakteriyel yük açısından inaktive edilmesi son derece değerli. Hemoliz (Hemoliz, hemolitik anemidir. Hemolitik anemi, dış yahut iç olabilir. Kırmızı kan hücreleri, tüm bedene kalbinizden akciğere kadar oksijen taşıma üzere kıymetli bir misyona sahiptir. Kırmızı kan hücrelerini, kemik iliği yapar. Kemik iliği, kırmızı kan hücrelerini yapmayı bıraktığında hemolitik anemi ortaya çıkar. Yani kırmızı kan hücreleri olması gereken ömürlerini tamamlamadan hasara uğrayıp yıkılırsa Hemoliz denilen Hemolitin Anemi meydana gelir) de kıymetli olabilir zira esasen anemisi meydana gelmiş bir hastada yeni bir hemoliz anemiyi derinleştirecek. Bu durumda infuze ettiğimiz plazmaların içindeki kan kümelerine karşı olan antikorların da denetim edilmiş, aşikâr bir ölçünün altında olması gerekiyor. Alerji ise Allah’tan çok sorun değil” tabirlerini kullandı.
HIZLA DONÖR DAVETİ YAPILMALI
Bu tedavi yolunun uygulanması için süratle donör daveti yapılması gerektiğine dikkat çeken Ovalı, kelamlarına şöyle devam etti:
“Bu durumda biz şayet yanlışsız bir konvelsan plazma tedavisi yapacak isek havuzlanmış, içindeki antikorun 1/300’den daha yüksek olan, içinde elektrositlere karşı antikor ölçüsünün düşük olduğu, patojen free ve konsantre bir plazmaya muhtaçlığımız var. Hepimiz biliyoruz dün prestijiyle Sıhhat Bakanlığımız süratle bu tedaviyi onayladı. Biz bu açıdan son derece memnunuz ve bir de genelgenin gerisinde dikkat edilmesi gereken noktaları yazdı. Artık, bakanlığımızın bu kaideleri oluştururken şunu göz önüne aldığını çok uygun anlıyorum. Hızla plazma tedavisi her yerde devreye girebilir. Yalnız benim bu noktada kuşkularım var, standart plazma beraberinde istenmeyen problemleri getirebilir. İşte bu yüzden kümemiz 4 haftadır çalışıyor ve şu anda üretime hazır olan FDA’in (Amerika Birleşik Devletleri’nin Sıhhat Bakanlığı’na bağlı; besin, diyet eklentileri, ilaç, biyolojik medikal eserler, kan eserleri, medikal araçlar, radyasyon yayan aletler, veteriner aletleri ve kozmetiklerden sorumlu bürosu) belirttiği standartta eseri hazırlamış durumda. Bir kez donör seçim kriterlerimiz var. Bu noktada, bir şeyin altını çizmek istiyorum. Ülkemizde bilhassa konvelsan plazmayı ana kaynağı olan bağışık donörlere ulaşabilmek mümkün ve burada alınan standartlar da çok ağır değil. Şu anda bizim yalnızca kendi hastalarımızdan saptadığımız, bilhassa kendi hastalarımıza bulaştırmış olan hastalarımızın çocuklarının immün olduğunu görüyoruz ve bizim elimizde yaklaşık 20 civarında donör var. Bir kez donör daveti süratle yapılmalı, davet edilmeli. Bu noktada tarama testleri çok kıymetli. tarama testleri yalnızca hastalara yapıldığı sürece, bizim immün insanları bulabilme bahtımız kısıtlanıyor. O yüzden bir tertibin alınan karar süratle eklenmesi gerekiyor.”
“ŞU AN ELİMİZDEKİ EN TESİRLİ TEDAVİ İLE KARŞI KARŞIYAYIZ”
Şu anki üretim metodlarını da anlatan Ovalı, “Uygun donör seçiliyor, evvel patojen inaktive ediliyor, içerisindeki proteazlar (Proteinlerin parçalanmasından sorumlu enzim grubu) ki bu viral enfeksiyonlarda bunları çok istemiyoruz, azaltılarak konsantre ediliyor. Sonra içindeki antibody titresi (Bir antikor titresi, muhakkak bir epitopu tanıyan ve hala olumlu bir sonuç veren en büyük seyreltmenin karşıtı olarak tabir edilen bir organizmanın ne kadar antikor ürettiğinin bir ölçümüdür.) gösteriliyor ve 100 ml’lik kryobagler halinde hazır. Yapılan kalite denetim testlerinden bir adedine dikkatiniz çekmek istiyorum. Bu teste bilhassa canlı Covid-19 virüsü üzerinde değişik ilüzyonlarla koyduğunuzda elinizdeki plazmanın aktifliğini gösteriyor. Sonuç olarak plazma tedavisi elimizdeki en güçlü tedavi ve bunun biran evvel uygulamaya yüksek standartta girmesi gerekiyor. Bunun için de bir tertip hazırladık, yakında bakanlığımıza sunacağız. Bu tertipte donör seçimi ve gelişmeleri takip edecek ve verilen plazmanın aktifliğini takip edecek bir bilim heyeti, bir üretim merkezi, bir donör tertip alt yapısının süratle oluşması gerekiyor. Ben bakanlığımızın bunları çok kısa müddette organize edeceğine inanıyorum. Ve bilimsel datalara nazaran şu an elimizdeki en tesirli tedavi ile karşı karşıya olduğumuzu belirtmek istiyorum” diye konuştu.
BAKAN VARANK DA PROF. DR. OVALI’YA SORULARINI YÖNELTTİ
Ovalı’nın sunumunun yapmasının akabinde canlı konferansta kendisine sorular yönelten Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, “Şöyle bir cümle kurdunuz, aslında tedavilerine aktifliği ile ilgili bir tasa belirttiniz başta ancak bu antikor tedavisi ile ilgili de çok heyecanlı konuşuyorsunuz. Burada ufak bir çelişki var üzere anlaşılabilir izleyicilerimiz tarafından. Antikor tedavisi sonuçta çok klasik bir metot, dünyada herkes bunu uyguluyor ve bir sonuç alıyor. Sizin gözlemlerinize nazaran güzelleşme oranlarından bahsedebilir misiniz?” diye sordu. Ovalı, Varank’ın birinci sorusunu, “Sonuçlar ile ilgili, mevcut tedavilerin işe yaramadığını söylemek istemiyorum yalnızca bir çok tedavi değişmesine karşın mevt oranları Aralık’ta da tıpkı, bugün de tıpkı. Yalnız Çin verisine bakarsanız diyor ki, verdiğim tüm hastalarda işe yaradı. MERS ve SARS da o denli, H1N1 de o denli, EBOLA da o denli. Aslında bu çok klasik bir tedavi, hakikaten işe yarayabilir. Fakat yüzde yüz mü, bu sorunun karşılığını önümüzdeki birkaç haftada verebileceğim” diye yanıtladı.
Ovalı’nın çıkarttığı çalışma modeli hakkında da soru yönelten Varank, “Bir model çıkartmışsınız modelinizde anladığımım kadarıyla yalnızca virüs testi değil, antijenden giden sistem ile hasta olmuş ve tedavi olmuşlardan antikor almayıp bu antikor bazlı testleri de yaparak hiç belirtisiz bu işi atlatanları da tespit edip bunlardan da antikor plazma üretimi yapalım diyorsunuz. Fakat benim konuştuğum beşerler şunu söylüyor eksik bilgi olabilir. Antikor testlerindeki doğruluk oranlarında bir ezadan bahsediliyor. Yani bu PSR temelli antijen testleri kadar doğruluk oranlarını yakalayamadığı… Sizin yaptığınız çalışmalarda bu türlü bir şeye şahitliğiniz oldu mu? antikor testlerinin muvaffakiyetlerini nasıl görüyorsunuz?” dedi.
“BİZ SİZLERİN BİZE VERECEĞİ HER ŞEYE HAZIRIZ”
Prof. Dr. Ercüment Ovalı bu soruya ise, “Yanlış olumluluğu az ancak yanlış negatifliği fazla. Lakin esasen biz bu donörlerden elde ettiğimiz sonuçları, virüs üzerine plazmayı koyup virüsü durdurup durdurmadığını zati gözlemliyoruz. O yüzden bu risk azalır. Lakin ben bir ekonomist değilim, bunun ülke iktisadına, bu türlü büyük bir taramanın ya da bu taramalardaki yanlış sonuçların ülke iktisadına ziyanı ne olabilir. Bize bir yol gösterirseniz bakanlık olarak, biz o modeli bakanlıklarımız ile birlikte dizayn edebiliriz” halinde karşılık verdi.
Bakan Varank’ın “Aslında Türkiye’nin her tarafında bu işi yapmak isteyen takımlar var. Mesela Gaziantep’te bir takım var. Öteki arkadaşlar da çalışmak istiyor. Madem bir standart oluşturulması gerekiyor. Bu eserin standardı ile ilgili bir yapıyı süratlice kurmaya çalışsak, bu standardı oluşturacak yapıyı tahminen TÜBİTAK altında kurabiliriz ya da sizin çalıştığınız merkezi bir ulusal altyapıya çevirip orada bu türlü bir şey yapabiliriz. Bu mevzuda da fikrinizi merak ediyorum” sorusunu ise Ovalı, “Diğer kümelerin çalıştığını biliyorum, düzgün ki varlar. Biz yalnızca Acıbadem olarak Türkiye’ye yetebilme imkanına sahip değiliz lakin standardın oluşturulması çok kıymetli. Antep de, Hacettepe’de bunu yapmalı. Tahminen şöyle bir hizmeti verebiliriz, plazmalar merkezlerde toplanır, bunların inaktive edilmesi belirli merkezlerde yapılır. Bunların belirli merkezlere gelip standart üretimi olabilir. Lakin bu ortada, standart eserin yetişemeyeceği hastaların olduğunu biliyoruz. Bu durumda da doğal ki başka eser hastalara verilebilir lakin benim tek kaygım, öteki eser ve standart eserin kullanılması ile birlikte çıkabilecek tedavi farklılıklarının bir hayal kırıklığı yaratarak plazmanın önünü kapatması. Aslında temel kaygım bu. Zira verdik işe yaramadı, beşerler panik halinde ve tabipler o tedaviyi süratle terk edecek. Standartta gidersek, akını ve karasını göreceğiz. Biz sizlerin bize vereceği her şeye hazırız. Bizi koordine edin, belirlediğiniz biçimde çalışalım. Kâfi ki bizi dinleyin” diye cevapladı.