Habertürk muharriri Oray Eğin, bugünkü köşesinde, “Dünyanın en ünlü entelektüeli de tahlil sosyalizm diyor” başlıklı dikkat çeken bir yazı kalema aldı.
Oray Eğin, gelir eşitsizliği bahisli araştırmalarıyla bilinen Fransız ekonomist Thomas Piketty'nin “Kapital ve İdeoloji” kitabını kıymetlendirdi.
Oray Eğin, Piketty'nin, dünyanın kapitalizmin çelişkilerinden kurtulmuş “gerçek bir iştirakçi ve memleketler arası sosyalizme” ihtiyacı olduğunu vurguladığını onun, zenginlerden daha fazla vergi alınması gerektiği fikrinin ise bugün bilhassa de ABD seçimlerinde belirleyici olduğunu aktardı.
Oray Eğin, yazısına şöyle başladı:
“Bireysel zenginliğin toplu zenginlik olmadıktan sonra tek başına bir mana söz etmeyeceği fikrine kağıt üzerinde pek çok kişi katılır. McLaren sahibi olabilirsiniz örneğin, fakat sürecek yol yoksa o otomobil yalnızca bir süs nesnesi olarak kalabilir. Kuşkusuz kasada saklanan tourbillon saatler üzere değerli arabaları de yalnızca koleksiyonunda tutmak için tercih eden çok çok küçük bir kitle var, lakin onlar sayesinde hepimiz toplu bir felakete sürükleniyoruz. Çünkü insan kusurlu bir canlı ve kolektif zenginliktense ferdî zenginliğinin büyüsüne çarçabuk kapılabiliyor.
Düzenin bu türlü gitmeyeceğini, bu gidişe bir dur denmesi gerektiğini Thomas Piketty de söylüyor. Yedi sene evvel yazdığı “21. Yüzyılda Kapital” kitabıyla -kapakta vurgulanan Kapital adeta Marx’ın mirasçısı olduğuna işaret ediyordu- günümüzün en tanınan entelektüeli olan Fransız iktisatçı artık bir manada devam niteliğindeki “Kapital ve İdeoloji” kitabını çıkardı. Birinci “Kapital”den daha da savlı bu yeni kitap; İngilizce baskısı 1000 sayfayı geçiyor ve tarih, siyaset bilimi ve sosyolojiye dalıyor, var olan bilgilerden gelir adaletsizliğinin kökeni üzerine çıkarımlar yapıyor.”
ÜTOPİK TEKLİF ARTIK KABUL GÖRDÜ
Oray Eğin, Alman filozof Karl Marks ile Piketty ortasındaki fark değinerek, yazısını şöyle sürdürdü:
“Piketty’yi Marx’tan ayıran toplumların sınıf uğraşına yaklaşımları. Marx sınıf uğraşının kişinin kendisinden bağımsız, teknoloji ve üretim biçimlerinin dikte ettiği güçlerle belirlendiğini yazıyordu. Piketty’e göreyse eşitsizlik biz insanların yönettiği kurumların sürüklediği bir toplumsal fenomen. Ekonomik ya da teknolojik değil, ideolojik ve politik. Kitapta “toplum” ve “eşitsizlik rejimi” ifadelerini eş manalı kullanıyor.
“Kapital ve İdeoloji”nin birçok kişinin ismini duymasına ve satın almasına karşın okumadığı bir evvelki -ve daha kısa- kitabın akabinde çabucak yayımlanmasının bir nedeni var. “Kapital”de gelir adaletsizliğine karşı global servet vergisi önermişti Piketty ve bunun “ütopik” olabileceğini de kabul etmişti. Ama ortadan geçen yedi senede zenginlerden daha fazla vergi alınması bırakın ütopik algılanmayı, bilhassa Amerikan seçimlerinde belirleyici oldu. Hala Lider adayı olma bahtını koruyan Bernie Sanders kendi vaatlerini gerçekleştirmek için gelir piramidinin en üstünün vereceği vergileri yüzde sekiz oranında artıracağını söylüyor ve bu “ütopik” vaat -özellikle gençler arasında- karşılık buluyor.
Piketty’nin gelir adaletsizliğinin önüne geçmek için yeni önerisi daha da ütopik artık. Vergi oranların yüzde 90’a kadar çıkarılmasını, herkes için sıhhat ve yüksek öğretim hizmeti temin edilmesini, ayrıyeten herkese kişi başına düşen ortalama çıkarın yüzde 60’ı kadar üniversal temel gelir öneriyor. 25’nci yaşına basanlara ayrıyeten eğitimlerine ya da kuracakları işe katkısı olsun diye 231 bin dolarlık bağış gibi “herkes için miras” dediği fikirleri de var.”
GERÇEK VE İŞTİRAKÇİ SOSYALİZM
Kitabı New Yorker’a pahalandıran hür piyasa ülkülerinin yılmaz savunucusu The Economist mecmuasının Amerika temsilcisi Idrees Kahloon “Bu üzere tekliflerin emeli gerçekçi değil, provokatif olmak,” diyor. Aslında Piketty de adaletsizliğin yalnızca bu türlü çözülmeyeceğine, dünyanın kapitalizmin çelişkilerinden kurtulmuş “gerçek bir iştirakçi ve memleketler arası sosyalizme” ihtiyacı olduğunu vurguluyor. Sonların fiilen ortadan kalktığı bu uluslar çok rejimde insanların özgür dolanım, eğitim ve birikime sahip olma hakları da garanti altına alınacak.
Donald Trump, Boris Johnson, Marine Le Pen gibi yükselişlerini daha fazla duvar örmeye, sonları kapatmaya ve göçmen düşmanlığına borçlu günümüzün tercih edilen siyasetçilerinin işine gelmeyecek teklifler elbette. Öte yandan, bu siyasetçilerin tesirindeki sıradan beşerler da bu sınırsız özgür sirkülasyonlu dünyanın başına bela açacağına giderek inanmaya başlıyor. COVID-19 ve mülteci sorunu, birinci akla gelen örnekler.
Ancak Piketty’nin teklifleri ne kadar ütopik olursa olsun -bir diğer Kapitalizm savunucu Financial Times kitap için “çözümsüz” dedi- hastalığı tespit etmekte son derece başarılı. Ona nazaran tahlil de imkansız değil, zira elimizde İsveç örneği var. Piketty 1910’larda İsveç’in gelir dağılımı bakımından dünyanın en adaletsiz ülkelerinden biri olduğunu lakin 20 senede örnek bir toplumsal demokrasiye geçtiğini vurguluyor. Değişim de ya ihtilal ve savaşla ya da barışçı yollardan gelir, ancak artık nasıl geleceğini kimse bilmiyor.
*
SOL PARTİLERİN İFLASI
Oray Eğin, Piketty'nin, dünyanın bugün geldiği noktada sorumlulukları olduğunu söylediği sol partileri de eleştirdiğine vurgu yaparak, yazısını şöyle sürdürdü:
“Thomas Piketty’nin “Kapital ve İdeoloji” kitabında dünyadaki gelir adaletsizliğinin bu noktaya gelmesinin sorumlusu olarak gördüğü kurumlardan biri sol partiler. Özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra dünyada seçmenlerin tercih ve eğilimleri değişmeye başladı, sol partiler de kendi tabanlarından uzaklaşarak eğitimli seçkini temsil etmeye başladı.
Serbest piyasayı, açık pazarı savunan finansal seçkin kendi çıkarlarını ticareti önemseyen sağ partilerde görürken, Piketty’nin Hindu toplumunun seçkinlerinden uyarladığı “Brahmin solu” ise ABD’de Demokrat Parti’ye, İngiltere’de Personel Partisi’ne kaydı. Fakat bu sol partiler kültürel çeşitliliği savunurken ilerici vergiler konusunda hiç adım atmadı. Hatta Bill Clinton döneminde uygulanan siyasetler dev şirketlerin daha işine geldi.
Eğitimli sınıfla eğitimsiz sol seçmen ortasındaki uçurumun büyümesi dünyada partisiz bir seçmen kitlesinin oluşmasına neden oldu. Evvelden düşük gelirlilerin haklarını savunan ve oyunu toplayan bu sol partiler giderek yalnızca aşikâr bir seçkine hitap etmeye, emekçi hakları, toplumsal sigorta ve ilerici vergi siyasetlerinden vazgeçmeye başladı.
“Ortanın solu”ndan başlayarak CHP’nin bir sağ parti olmasında da bu geçişin izlerini bulmak mümkün. Bütün seçmen araştırmalarının gösterdiği üzere az eğitimli ve az gelirli seçmen Türkiye’de olduğu üzere dünyada da sağ ve popülist partilere kaydı. Halbuki kendi haklarını sol partilerin temsil etmesi gerekirdi. Bu gerçekleşmeyince bir seçmen bloku da kendilerini terk edilmiş ve evsiz buldu.
Bugün Amerikan siyasetinde yaşanan hengame da aslında sol partilerin kimliğini ve rolünü yine tanımlamakla ilgili. Nitekim Piketty’nin övdüğü siyasetçilerin başında Bernie Sanders, Elizabeth Warren, Alexandria Ocasio-Cortez ve Jeremy Corbyn geliyor.
Ancak New Yorker’da Kahloon’un dediği üzere tarihin en geniş gelir dağılımı programını öneren, büyük şirketlerin yüzde 10’unun çalışanlarına devredilmesini, diğer şirketlerin kamulaştırılmasını, çalışma günün dörde düşürmeyi vaat eden Corbyn’in Personel Partisi seçimde büyük hezimet yaşadı. O vakit tahlil daha da katı, daha da sert ve Piketty’nin üzere ütopik vaatler mi?
En azından tartışmaya paha.”
*
EŞİTSİZLİK LEGAL DEĞİLDİR
Oray Eğin, yazısını şöyle noktaladı:
Piketty’nin tabiriyle “hiperkapitalizm” sayesinde servet giderek çok hudutlu bir azınlığın elinde toplanıyor, “çok çalışıp çok kazanma” fikrinin bir yanılsama olduğu gerçeğiyle daha da fazla yüzleşiyoruz. “21. Yüzyılda Kapital” kitabında servetin (r) ekonomik üretimden (g) daha süratli büyüdüğünü hayli popülerleşen “r>g” formülüyle göstermişti Piketty. Bu sefer bu türlü bir formül yok ama “Eşitsizlik yasal değildir” diyen bir önerme var.
Piketty ve geliri ve eğitimi adaletli dağıtan toplumların daha bereketli olduklarını yazıyor. Dünyanın büyüdüğü ve nispeten daha adaletli olduğu bir devir olarak 1950-1980 ortasını örnek gösteriyor örneğin; başta ABD olmak üzere birçok ülkede vergi oranları daha yüksekti. Bu devri bitirense özel mülkiyetin toplumsal tesirini azaltmayı amaçlayan, zenginlere az vergi ödeme imkanı sağlayan siyasi kararlar oldu. Piketty’nin de dikkat çektiği üzere bugün dünya servetinin yüzde 10’u vergi cennetlerinde bâtın ve devletler bunun önüne geçmek için milletlerarası muahede yapmaktan kaçınıyor.
*
Kaynakça
Üniversitede iktisada giriş dersinden sınıfta kalmış bir öğrenci olarak umarım Thomas Piketty’nin “Kapital ve İdeoloji” kitabını düzgün özetleyebilmişimdir. Harvard Gazette’de Piketty’le yapılan söyleşi, New Yorker, The Economist, Finacial Times, Paul Krugman’ın New York Times’daki kitap eleştirisi, The Guardian’da William Davies’in makalesi kılavuzum oldu.”