Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Konseyi, “Toplu Konut Yönetimi (TOKİ) tarafından uygulanan Toplumsal Konut Projesinin dini kararı nedir?” sorusuna cevap verdi. Şuranın verdiği karşılık, tartışmaları da beraberinde getirdi.
“Kurul”un bahisle ilgili fetvası şu halde:
“İslam’da faiz, kesin olarak haram kılınmıştır. Bir zaruret bulunmadıkça faiz almak da vermek de caiz değildir. İş kurmak yahut genişletmek; mesken, otomobil satın almak üzere kişi, kuruluş yahut bankalardan alınan faizli krediler de bu kapsamdadır ve caiz değildir. TOKİ aracılığıyla devreye alınan son uygulama ise devletin, alt yahut orta gelirli vatandaşlarına yönelik olarak ürettiği bir toplumsal konut projesidir. Bu projede, peşinat haricindeki meblağ, kamu bankaları vasıtasıyla kredilendirilmekte olup devletin kelam konusu borçlandırmadaki hedefi, faiz geliri elde etmek değil, tersine ödeme zahmeti içindeki vatandaşlarının mesken sahibi olmalarına yardımcı olmaktır. Bu prestijle, devlet TOKİ’nin bu uygulamasında diğer bir yolla konut alma imkânı tanımadığından, belirtilen niyet ve gayeler doğrultusunda kelam konusu projeden yararlanmak caizdir.”
Fetvanın haber sitelerine düşmesiyle birlikte reaksiyonlar de gelmeye başladı.
Konuyla ilgili ferdî toplumsal medya hesabı üzerinden uzun bir açıklama yapan Prof. Dr. Mete Gündoğan, DİYK’ye “Sizler İslam’ı protestanlaştırma heyeti değilsiniz. Elde kalmış meskenlerin satış temsilcileri ise hiç değilsiniz” diyerek kararı sert bir lisanla eleştirdi.
Uzun müddet Saadet Partisi Genel Lider Yardımcılığı ve Prof Dr. Necmettin Erbakan’ın baş danışmanlığını yapan Gündoğan’ın açıklamaları şu formda:
“Ülkemizde Diyanet İşleri Başkanlığı’na (DİB) bağlı olarak çalışan fakat bağımsız olarak hareket eden Din İşleri Yüksek Konseyi (DİYK) var. DİB Teşkilat Kanununa nazaran DİYK, Başkanlığın dinî mevzularda en yüksek karar ve müracaat organıdır.
DİYK, devlet kurumları, mahkemeler, yurtiçinde ve yurtdışında, kırsalda ve kentte yaşayanlar, gençler, yaşlılar üzere toplumun farklı kesitlerine sahih dinî bilgi sunmaktadır.
DİYK üyeleri beş yıllığına seçimle belirlenirler. Bir kişi en fazla iki defa üye seçilebilir. Heyet, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile toplanır ve mevcudun salt çoğunluğu ile karar alır.
DİYK işlerinde dirayetlidir. Örneğin 28 Şubat Süreci’nde başörtüsü ile ilgili çok büyük baskılara maruz kalmalarına karşın dik durmuş ve ‘başörtüsü Allah’ın emridir’ tabirinden asla şaşmamıştır. Zati olması gereken de budur. O zamanki DİYK üyeleri bu fazileti göstermişlerdir
DİYK sayfasında, ‘TOKİ’nin toplumsal projesi’ üzerinden faize ait bir fetva yayınlandı. Buradan fetvayı fotoğraf olarak ekliyorum. Sizler web sitesinden görebilirsiniz. Bu fetvanın oy çokluğu ile mi yoksa oy birliği ile mi çıktığı hakkında bir bilgim yok.
Onun için hitap ederken bu fetvaya onay verenlerin tamamı ismine DİYK Lideri Dr. Ekrem Keleş’e hitap ederek yazacağım. Lakin yazacaklarımın muhatabı tek bir şahıs değil bu fetvaya onay veren üyelerin tamamıdır.
Muhterem Dr. Ekrem Keleş, faiz (riba) haramdır. Faiz alışveriş üzere değildir. Faiz ile iştigal edenler, Allah ve resulü ile harp halindedirler. Bu bahis, konseyde ele aldığınız öbür hiçbir bahse benzemez.
Faiz, vaktin fiyatıdır. Aslında faiz süreci ile yapılan şey, belirli bir vadeden ötürü vakti fiyatlandırmaktır. 100 liranın aşikâr bir vade/zaman sonra 120 lira olması üzere. Bu duruma bizler, faizle ödünç para vermek/almak diyoruz.
Diyelim ki bir konutun fiyatı 240bin lira. Bunu peşin olarak yahut ödemede kolaylık sağlayan birinden 60 ayda ve her ay 4bin lira ödeyerek alabilirsiniz. Fakat kalan parayı her ay %0.49 oranında (veya farklı bir oranda) artırarak alırım derseniz bu artış faiz olur.
Çünkü konutun fiyatı toplamda yaklaşık 300bin liraya gelir ki ortadaki fark yani artış yalnızca ve yalnızca vaktin fiyatıdır. Yani faizdir. (Burada sayılarda farklılıklar olabilir. Her vakit farklı isimler altında eklemeler/çıkarmalar yapılır.)
Bu alışverişte, ‘İki kişi fiyatta ortalarında anlaştıktan sonra istedikleri üzere taksit uygulayabilirler! Art plandaki hesap onlara aittir’ üzere bir yaklaşım hile-i şeriyye olur. Sadece kendinizi kandırmış olursunuz. Faiz konusu esasen bireylere zorla dayatılan bir husus değildir.
İki kişi aslında ortalarında anlaşarak faiz uygulaması yapar. Hasebiyle alıcı ile satıcının anlaşmış olmaları, faizli süreç olma vasfını ortadan kaldırmaz. İsmine ne derseniz deyin, süreç faiz süreci olmuş olur.
Bu formda hareket edilirse, bu durumda bir malın iki fiyatı olmuş olur. Biri peşin ödemedeki fiyatı. Başkası ise vakte yayılmış fiyatı. Bu iki fiyat ortasındaki fark, vaktin fiyatıdır ki faizdir.
Dönemdeki %0.49’luk (veya farklı bir oranda) artışın faizden diğer bir açıklaması yoktur. Fiyat artışı tahminen malın niteliğinin değişmesi karşılığı olabilir ki burada bu türlü bir durum kelam konusu değildir. Faiz alışveriş üzere değildir, vaktin karşısında fiyatın artmasıdır.
Muhterem Dr. E. Keleş, Fetvanızdaki ‘Bir zaruret bulunmadıkça faiz almak da vermek de caiz değildir’ sözü yanlıştır. Zira ‘zaruret’ kaidesi faiz için geçerli değildir. Faiz bir tercih fonksiyonudur. Bir tercih varsa zaruret yok olur.
Kuran-ı Kerim’de şarap ve domuz eti ile ilgili olarak tabir edilen zaruretler vefat tehlikesinden doğar. Bir insan susuzluğa üç gün, açlığa ise üç hafta dayanabilir. Ötesi ölümdür. Zaruret buradan doğar. Haddi aşmamak koşuluyla yemek, ‘ölmeyecek kadar yemek’ demektir.
Faize yönlendirilen şahısların hangi hayati tehlikesi var olabilir? Bu şahısların başta proje bedelinin %10’unu peşin olarak ödeyecek paraları var. 240 ay boyunca kendi masrafları dışında her ay en az 894TL taksit ödeyebilecek gelirleri de var. Buradan zaruretler doğmaz.
Fetvayı verenlere nazaran, mesken almadaki mecburî şartlar nelerdir? Burada 2+1 (75 – 85 m2) ve 3+1 (100 m2) olmak üzere en az iki konut tipi var. Ayrıyeten, bunların dışında mesken alabilecekleri farklı satıcılar da var. Artık buradan zaruret nasıl doğuyor?
Muhterem Dr. E. Keleş ‘İş kurmak yahut genişletmek; konut, otomobil satın almak üzere kişi, kuruluş yahut bankalardan alınan faizli krediler de bu kapsamdadır ve caiz değildir’ dedikten sonra kamunun toplumsal siyasetlerine referans verince, fetvanın niteliği nasıl değişebilir?
Dr. Ekrem Keleş Hiç bir mazeret, sizi Allah’ın verdiği kararın üstüne çıkaramaz! Heyetinizin bu türlü bir yaklaşımı olabilir mi? Bu çeşit yaklaşımlar sizi ilmi bir heyet olmaktan çıkarır. Saygınlığınıza gölge düşürür. Bunun farkına varın lütfen.
Devlet, şahısları bilerek bankalara yönlendirmiş ve bankalar da faizsiz süreç yapamazlar. Buna karşın, ‘devletin bunu faiz geliri elde etmek emeliyle yapmadığını’ söz etmişsiniz. Esasen faiz geliri alacak olan devlet değil vatandaşın kontrat yapacağı bankalardır.
Yani kontrat banka ile yapılmaktadır. Banka da faiz tahakkuk ettirecektir. Bugün iktisatta negatif faizden ve mesken fiyatlarının düşmesinden bahsediliyor. Bu durumda bankaların uygulayacağı aylık %0.49 faiz (yaklaşık yıllık bileşik %8) epeyce yüksek bir faiz olmuş olur.
Muhterem Dr. E. Keleş ‘Bu prestijle, devlet TOKİ’nin bu uygulamasında öbür bir yolla konut alma imkânı tanımadığından, belirtilen niyet ve maksatlar doğrultusunda kelam konusu projeden yararlanmak caizdir’ cümleniz ilmi bir sonuç değildir.
Bu fetvanın muhatabı kredi kullanacak şahıslardır. TOKİ’nin bu uygulaması ile öteki müteahhitlerin uygulamaları ortasında fark yoktur. Bir müteahhit birebir şeyi yapınca caiz olmuyorsa, kamunun bir kurumu yapınca da caiz olmaz.
Devletin bu projesindeki faiz, devlet dayanaklarından ötürü, nispeten düşüktür. Şayet heyet bu düşüklükten ötürü caiz diyorsa o vakit faizin haram olduğu tabirleri mesnetsiz kalmış olur. Allah faizin her çeşidini haram kılmıştır. Bunu nitelemek heyetin haddine değildir.
TOKİ alıcıları bankaya yönlendirmektedir. Bankaların faizsiz/kâr hissesiz süreç yapmaları mümkün değildir. Kontratlarda yazılmasa bile bankacılık mevzuatı bütün kontratların üzerindedir. Geçmişte yapılan birçok kontratlara karşın, ödenen faizler bilinen gerçeklerdendir.
Kur’anı Kerim’de borçlu alacaklı bağlantısı, bireyler üzerinden anlatılır. Şahısların vicdanı vardır. İmtihan şuuru içerisindedirler. Borçlu birkaç gün gecikse, ona mühlet verilerek rahatlatılır. Borçlu borcunu ödeyemeyecek durumda ise Allah alacaklıya karzı hasen teklif eder.
Lakin bankalar için bu durum kelam konusu bile değildir. Bankaların vicdanı değil katı kuralları vardır. Bir gün bile gecikse, gecikme faizi alır. Ödeyemezseniz teminatınıza yahut mülke el koyar. Sizi mahpusa götürecek kadar ileri bir sürece sokabilir.
Ayrıca, Bankalar kimin parasını veriyor? Bu meçhuldür. Dahası, bankalar kendilerinde var olmayan parayı kredi ismi altında verirler.
Sevgili Dr. E. Keleş Bu türlü bir durumda borçlu-alacaklı bağlantısı doğmaz. Bu türlü bir durumda bir nevi kölelik münasebeti doğar. Bu türlü bir alakayı İslam’ın borçlu-alacaklı muamelatında çözmek mümkün değildir.
Devletin vatandaşa yardım etmesi ile ilgili tabirlerin, süreci vasıflandırma süreçlerine nitelikli bir tesiri yoktur. Devlet vatandaşın mesken sahibi olması için yardım edecekse, hesaplamaları prestiji paralar üzerinden değil mal paralar (altın, gümüş) üzerinden yapabilir.
Altın gümüş üzere mal paraları da tedavül ettirebilir. Diyelim ki bir konutun bedeli 24 ayar 600 gram külçe altın olsun. Alıcı, her ay 10 gram altını 60 ay boyunca getirip Devlet’e ödemesini yapsın. Bu türlü bir durum bütün sorunu çözer.
Sevgili Dr. E. Keleş, Merak ediyorum. Bu konuya niye girdiniz? Hiçbir formda müdahil olmamanız, bu yanlışa vesile olmanızdan daha güzel idi. Şahısları Allah ve resulüne karşı harbe yönlendirdiniz. Bunun vebali omuzlarınızdadır.
Bu bahsin yanı sıra, toplumumuzu habis bir ur üzere saran bahisler var. Rüşvet, gasp, emeğin karşılığı, haksızlıklar, İstanbul kontratı, lutilik vb. üzere toplumumuzu süratle çürüten mevzular. Bunlara karşı sizden daha net ve güçlü bir duruş beklemek hakkımızdır. Bekliyoruz.
Sizler İslam’ı protestanlaştırma heyeti değilsiniz. Elde kalmış konutların satış temsilcileri ise hiç değilsiniz. Bulunduğunuz makama liyakatinizi ben takdir edecek değilim. Lakin bu yanlışlıklar birikerek, yüzlerce yıllık İslam anlayışımızda eksen kaymasına sebep olur.
Tabi bir çift lafım da en küçük problemde kıyameti koparan cemaatlere olacak. Yoksa sizler de (ey cemaatler) bu çarkın bir kesimi oldunuz da onun için mi sessiz kalıyorsunuz?
Saygıdeğer Hocamız, Prof. Dr. Eli Erbaş! Sigara yasağına gösterdiğiniz hassasiyeti faiz konusuna da gösterseydiniz, bu heyetten bu türlü çelişkili bir fetva çıkmazdı. Bu fetvanın saf insanları sonuçta ateşe sürüklediğini görmüyor musunuz?
Faiz yasağı iman ile ilgilidir. (2: 278) Dr. E. Keleş, sizlere en samimi hislerimle hatırlatırım zira hatırlatmak müminlere yarar verir. (51:55) Ey İman edenler, Allah’a, Peygamberine, peygamberine indirdiği kitaba ve daha evvel indirdiği kitaba iman edin. (4:136)”