Sokağa çıkma yasağının akabinde vatandaşlar gece yarısı caddelere akın etti. Bu caddelerden biri de İstanbul İstiklal Caddesi idi…
O gecenin sabahında, Türkiye’nin simgelerinden biri olan Taksim Meydanı’ndaki Cumhuriyet Anıtı’na kırmızı boya atıldığı görüldü. Beyoğlu Kaymakamlığı bahis ile ilgili soruşturma başlatıldığını, anıta yüzde 50 zihinsel engelli bir vatandaşın isminin baş harflerini yazdığını açıkladı.
Cumhuriyet Anıtı’nda kırmızı boyalı taarruz toplumsal medyada gündem oldu ve anıt kısa müddette İBB tarafından temizlendi.
Peki Cumhuriyet Anıtı neden değerlidir?
SİZ SABİHA ZİYA BENGÜTAŞ’I TANIR MISINIZ
Meydanlar tarih boyunca kentin simgesi olmuştur. 1920’li yıllarda meydan kültürü Avrupa’da yer etmişken İstanbul’da da bu kültürü simgelemek için bir yer aranıyordu ve o yer olarak da Beyoğlu seçildi.
Cumhuriyet’in ilanından sonra da İstanbul’un simgesi olacak meydanın, Ulusal Mücadele’ye dayanak veren Anadolu’daki örgüt temsilcilerinin yürüyüşü sonrası Taksim’de yapılması kararlaştırıldı.
Şehrin simgesi olacak meydanın yeri seçilmişti lakin bu meydana da yakışacak bir anıt gerekiyordu. Taksim Cumhuriyet Anıtının birinci adımları işte o an atıldı.
1925 yılında Anıt için Meclis’te komite oluşturuldu ve imal için daha evvel Atatürk’ün heykeli de yapan İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica ile anlaşıldı. Ayrıyeten anıt üretimi için de kazananın devlet yardımıyla İtalya’ya anıtın imalinde Canonica ile çalışması, bir Türk elinin değmesi için gönderileceği bir müsabaka düzenlenmesi kararlaştırıldı.
Yarışmayı 21 yaşındaki Sabiha (Ziya) isimli bir bayan öğrenci kazandı. Ancak “kadından sanatkar olmaz” sesleri yükseldi. Lakin devrin Maarif Bakanı Mustafa Necati tartışmaya dahil olur ve “Kazanan bir genç kızımızın olması beni bahtiyar etti. Kimin hakkıysa o gidecek” der ve Sabiha’nın gitmesine karar verilir. (Selçuk Eracun, Fatma Berber ve Sümeyra Tetik’in kaleme aldığı Takviye Yayınları’ndan çıkan “Bir Pera Masalı” isimli kitapta bu mevzu ayrıntılarıyla anlatılır.)
Ayrıca, Roma’ya müsabakada ikinci olan erkek öğrenci Hadi’nin gönderilmesi de kararlaştırılır.
Artık İstanbul’un simgesi olacak anıta bir Türk bayanının eli de değecektir.
Sabiha 18 ay Canonica ile kalır ve Cumhuriyet Anıtı’nın üretiminde çalışır. Anıtın maaliyeti de Ulusal Mücadele’nin ağır yaralarını şimdi yeni yeni saran devlet bütçesinden değil vatandaşların bağışlarından karşılanır.
KAPANMAMIŞ YARADAN AKAN KANLA YAPILAN ANIT
Uzun uğraşlar sonucunda 8 Ağustos 1928’de bir Türk bayanın elinin değdiği Cumhuriyet Anıtı Taksim Meydanı’na getirilir.
Açılış için büyük bir merasim düzenlenir. Merasime periyodun milletvekilleri, bakanlar, askerler, belediye lideri ve birçok kıymetli isim katılır.
Anıt için bağışta bulunan tüm İstanbullular da oradadır.
İstanbul’un simge anıtının üretiminde büyük hissesi olan şimdi 24 yaşındaki Sabiha, kalabalığın ortasından sıyrılıp İtalya’ya gönderilmesini sağlayan Maarif Bakanı Mustafa Necati’nin yanına masraf ve anıt Meclis Lideri Reis Kazım Özalp tarafından büyük bir coşkuyla açılır.
Kaidesinde pembe Trentino ve yeşil Suza bölgesi mermerleri kullanılan, 11 metre yüksekliğindeki İstanbul’un simgesi anıtın bir yüzü Kurtuluş Savaşı’nı, öbür yüzü ise Cumhuriyet Türkiyesi’ni simgeler.
Anıtın kuzey yüzünde Atatürk askerlerin önünde görülürken öbür yüzünde ise sivil kıyafetli Atatürk İsmet İnönü, Fevzi Çakmak asker ve halkla görülür.
Anıttaki bu figürler Cumhuriyet Türkiye’sini betimler. Anıtta yer alan Sovyet generaller Mihail Vasilyeviç Frunze ve Kliment Yefremoviç Voroşilov da Sovyetler Birliği’nin Kurtuluş Savaşı’na takviyesine karşılık vefa ile anıta yerleştirilir.
Ancak Cumhuriyet anıtında çok değerli bir detay daha bulunuyor.
Anıtın bayrak açan askerlerin ortasında bulunan iki taraftan birinde peçeli başkasında peçesiz iki bayan yüzü vardır ve bu iki yüz de Sabiha Ziya Bengütaş’a aittir.
İşte tüm Kurtuluş süreci ile Anadolu bayanı da hem anıttaki yeri hem de eli ile yer aldı.
Cumhuriyet Anıtı’nın mimarlarından ve Cumhuriyet’in birinci bayan heykeltıraşı olan Sabiha Ziya Bengütaş, ilerleyen yıllarda Abdülhak Hamid’in torunu Şakir Emin Bengütaş ile evlenir.
Yani…
Bugün toplumsal medyada Cumhuriyet Anıtı’na taarruzun infial yaratmasının sebebi işte budur. O anıt şimdi bir milletin kapanmamış yaralarından akan kanla yapılmıştır.
Bağışlarla yapılan Cumhuriyet Anıtı’nda, hem Kurtuluş’un hem Cumhuriyet’in hem de ihtilallerin izi yatmakta…
KAYNAK:
Selçuk Eracun-Fatma Berber-Sümeyra Teltik, Bir Pera Masalı, Dayanak Yayınları, 2020
Furkan Karabay