15 yaşında askere alınarak evvel Birinci Cihan Harbi’nde, akabinde İstiklal Harbi’nde sekiz yıl boyunca aralıksız savaşmış Mehmet Dürdali Karasan’ın anıları birinci defa yayımlandı.
Cephedeki sıradan askerin haletiruhiyesine ışık tutan “Paşam Nereye Kadar Çekileceğiz – Birinci Dünya Savaşı ve İstiklal Harbi Hatıraları” isimli kitap İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıktı. Kitabın birinci editörlüğünü ise “Halikarnas Balıkçısı” Cevat Şakir yaptı.
Hürriyet’ten Talip Ertürk, kitabı “Kurtuluş Savaşı’na katılan sıradan bir askerin yüreklere dokunan hatıratı” başlıklı yazısında kıymetlendirdi.
O yazı şöyle:
Birinci Cihan Savaşı’na dahil olduktan sonra cephelerde arka arda alınan mağlubiyetlerle dara düşen Osmanlı İmparatorluğu, devayı gencecik evlatlarını askere alıp kısa bir eğitimin akabinde cepheye sürmekte bulmuştu. 17-18 yaşındaki gençlerin apar topar savaşa yollanması halk üzerinde derin bir etki bırakmış, (1315 doğumlu olmalarına ithafen) ‘Hey Onbeşli’ namıyla bilinen meşhur türkü işte bu delikanlılar için yakılmıştı.
17-18 yaşındaki bu ‘onbeşlilerin’ ortasında tahminen de en genci olan Dürdali Karasan, 1902 doğumlu sıradan bir memleket evladı. Çocukluğu Kaş-Kalkan bölgesinde geçer. Savaşın kasvetli havası tüm memlekete çöktüğünden, babası Dürdali’yi okula göndermek konusunda tereddüt eder, nihayetinde komşu köydeki bir hocanın yanında eğitim almasına karar verilir. Karasan burada aldığı eğitimden hiç mutlu kalmaz ve yılda üç kitabın okutulduğu çağdışı eğitimi yarıda bırakarak meskene döner. Selanik’teki benzeri öyküyü hatırlatır halde, o da çağdaş eğitim görmek, dünyayı tanımak ve anlamak dileğiyle yanıp tutuşmaktadır.
15 YAŞINDA BİR ZABİT
Beklediği fırsat, Antalya’da Darülmuallimin Mektebi açılmasıyla ayağına gelir. Yalvar yakar babasını ikna eder lakin bu sefer de yaş sonuna takılır. Bu sorun da derhal mahkemeye müracaatla alınan yaş tashihi kararıyla çözülür. Dürdali Karasan okuldaki birinci yılında ailesini gururlandıracak derece başarılı olur.
Okuldaki ikinci yılına başladıktan bir hafta sonra, askerlik şubesinden gelen davet hayatını tümüyle değiştirecektir. Ailesini görmeye bile fırsat bulamadan ve yaşının 15 olduğunu da kimselere anlatamadan evvel eğitim için İstanbul’a gönderilir, akabinde Filistin cephesine sevk edilir.
Çocuk yaşta bir zabit. Buyruğunda askerleri, belinde meçi, tabancası. Bir makineli tüfek kadrosuna komuta edecek, yedi düvele kök söktüren tam teçhizatlı İngiliz ordusuna karşı Osmanlı’nın erdemini savunacak…
Güney cephesinde vaziyet parlak değil. İngilizler kuzeye yanlışsız kararlı ilerleyişini sürdürüyor. Osmanlı ordusunun çekilmek, tekrar cephe tutmak, direnmek ve tekrar çekilmekten öteki devası yok. Zati kitabın ismi de Dürdali Karasan’ın cephede karşılaştığı Cevat Paşa’ya yönelttiği naif “Paşam nereye kadar çekileceğiz” sorusundan geliyor. Genç Dürdali kısa müddette öğrenecek ki bu çekilmenin sonunu görmek için daha çok yıllar beklemek gerekecek.
Birüssebi Muharebesi’nde yaralanan ve bacağını kaybetmekten son anda kurtulan Dürdali Karasan, başka esirlerle birlikte gönderildiği Mısır’daki Seydibeşir Üsera Kampı’nda yaklaşık bir yıldan fazla kalıyor. Savaşın Osmanlı’nın hezimetiyle sonuçlanmasının akabinde yapılan esir değişimleri sayesinde nihayet evvel İstanbul’a ve akabinde, yaklaşık dört yıl sonra meskenine dönüyor. Kendisi savaştayken, çok sevdiği babasını da kaybetmiş üstelik.
Ailesiyle buluşması olağanüstü kısa sürüyor çünkü Yunan ordusu Anadolu içlerine yanlışsız ilerlemekte, Türk ordusu tekrar çekiliyor. 15 yaşında girdiği Birinci Cihan Harbi’nden deneyimli bir subay olarak çıkan Dürdali Karasan, ordunun gözbebeği ‘genç ihtiyar’lardan biri olarak 19 yaşında bir defa daha askere çağrılıyor. HAZİNE
DEĞERİNDE…
İstiklal Harbi müddetince Afyon bölgesinde vazife yapan Karasan’ın bu günlere dair satırları; Kurtuluş Savaşı’nın hangi fedakârlıklarla kazanıldığına dair klişe kelamların çok ötesinde, birbirinden enteresan ve gerçek malumat içeriyor.
Savaşın sonunda İzmir’e giren birinci birlikler içinde yer alan Dürdali Karasan, üçüncü kere askere alındığı İkinci Cihan Harbi yılları haricinde hayatını ticaretle sürdürmüş ve 69’daki vefatından önce iki devir Kalkan Belediye Başkanlığı da yapmış.
İş Kültür Yayınları’ndan çıkan ‘Paşam Nereye Kadar Çekileceğiz?’, oldukça nadir rastlanan çeşitten bir hatırat.
Külliyatın birçok, subayların ve generallerin kaleme aldığı, münasebetiyle karargâh gözüyle yazılmış yapıtlardan müteşekkil. Cephenin sıfır noktasından, sıradan asker gözüyle ve savaşın en ağır devrinde bile disiplinle günü gününe kaydedilmiş bu hatırat, hazine kıymetinde. Üzerine bir de muharririn akıcı üslubu da eklenince şimdi birkaç sayfa ilerledikten sonra okuyucu kendini Dürdali Bey’le şiddetli bir seyahate çıkmış halde buluveriyor. Anılardaki samimiyet ve üsluptaki zarafet kitabın soluksuz okunmasını sağlıyor. Karasan’ın savaş sonrası maceralarının da oldukça heyecanlı olduğunu belirtelim.
Güç günlerden geçtiğimiz bu periyotta, 100 yıl öncesinden atılmış bu mektubu okumak özellikle genç okuyucular için ilham kaynağı olacaktır kanaatindeyim.
CEVAT ŞAKİR EDİTÖRLÜĞÜNDE!
Dürdali Karasan’ın anılarının akıcı bir üslupta ve harikulade bir kurguyla yazılmış olmasının sırrı, Cevat Şakir Kabaağaçlı namı başka Halikarnas Balıkçısı’nın dehasında zımnî. Savaş sonrası ticaretle uğraşan ve işlerini İzmir’de yürüten Karasan, burada tanışıp ahbap olduğu Cevat Şakir Kabaağaçlı’dan çevirmenlik hizmeti alıyormuş. Karasan, cephede notlar halinde eski harflerle yazdığı anılarını yeni harflerle paka çekme işi için Kabaağaçlı’dan ricacı olmuş. Halikarnas Balıkçısı’nın metne ne kadar müdahil olduğunu tam olarak bilmiyoruz lakin akıp giden paragraflara bakınca sıkı bir editörlük yaptığına kuşku kalmıyor.
ÖZENLİ BİR ÇALIŞMANIN ÜRÜNÜ
‘Paşam Nereye Kadar Çekileceğiz?’ sırf Dürdali Karasan’ın satırlarından ibaret değil. Kitabı yayına hazırlayan Dürdali Karasan’ın torunu Gurur Karabağ, temelli bir arşiv çalışmasının eseri olan dipnotlar ve eklerle yapıtı oldukça zenginleştirmiş. Kısa biyografilerle Dürdali Bey’in seyahati boyunca karşılaştığı değerli karakterleri okuyucuya tanıtan ve böylelikle İstiklal Harbi takımının unutulmaya yüz tutmuş kahramanlarını da hatırlatan Erdem Karabağ, devrin önemli hadiselerini de aktararak öyküyü bir çerçeveye yerleştirmekte başarılı olmuş. Bu incelikli ve değerli çalışma için Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları grubu de tebriki hak ediyor.
ÇOCUK YAŞTA BİR SUBAY
Dürdali Karasan’ın anılarını okurken insan kimi vakit müellifin çocuk yaşta bir genç olduğunu unutuyor. Lakin o denli bir an geliyor, savaşın curcunasının ortasında Dürdali Karasan o denli bir öykü anlatıyor ki gülümsemekten kendinizi alamıyorsunuz. Tadımlık bir örnek: “Düşman bizi topçu ateşiyle kötü halde sıkıştırıyordu. Topçu etkisinden kurtulabilmek için önümüzdeki zirveyi aşmak zorundaydık. Zirvenin yarısına geldiğimde yürüyemez derecede yorulmuştum. Gümüşhaneli İsmail Onbaşı bunun farkına varmış, koşarak yetişti, iki ayağımın ortasına çabucak başını sokarak beni havaya kaldırdı. Bu suretle yokuşa hakikat tırmanıyor ve benim ağırlığım kendisine hiç geliyordu. Topçu ateşinin şiddetinden orta sıra yere yatmasını emrediyordum. Ancak o hiç dinlemiyor ‘Korkma efendim bize bir şey olmaz’ diyordu.”