Habertürk müellifi Murat Bardakçı, Mustafa Kemal Atatürk’ün bundan 101 yıl evvel vatanın kurtuluşu ve Cumhuriyet’e uzanan yolun başlangıcı için Samsun’a çıkışında bilinmeyen bir ayrıntıyı yazdı.
Murat Bardakçı, “İşte, Bandırma Vapuru’nun biri bayan üçü çocuk 79 yolcusu” başlıklı yazısında, Atatürk’ün ve karargahın Samsun’a Bandırma Vapuru’yla gittiği ve bu vapurda bulunan bir ailenin yıllar sonra anlattığı anılarına yer verdi.
Bandırma Vapuru’ndaki yolcu listesini yayımlayan Bardakçı, memleketlerine gitmek için Bandırma Vapuru’nu kullanan ve Atatürk’ten özel müsaade alan ailenin kim olduğunu anlattı.
İşte Murat Bardakçı’nın yazısının ilgili kısmı:
“Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Samsun’a giden karargâhın resmî ve tam listesi ile o güne kadar ortaya çıkmayan yazışmalardan kimilerini İngilizler’den alınan, yepyenileri Kâzım Karabekir Paşa’da bulunan ve artık Kâzım Karabekir Müzesi’nde koruma edilen vize evrakına dayanarak 1998’de ‘Şahbaba’da yayınlamıştım. Bu dokümanlara nazaran Mustafa Kemal’in heyetinde 23 subay ve memur ile 25 astsubay, erbaş ve er mevcuttu; heyete dahil olmayan Refet Beyefendi yani sonraki yılların Refet Paşa’sı için ayrıyeten vize alınmıştı. Bandırma Vapuru’nun mürettebatı da 25 kişi idi ve vapurda yolcuların dışında üç, elimizdeki vize evrakına nazaran altı lakin Paşa ile bir arada Anadolu’ya geçen Refet Bey’in, yani General Refet Bele’nin sözüne nazaran 18 adet at bulunuyordu.
BİLİNMEYEN BİR AİLE…
Bandırma Vapuru’nda Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları ile bir arada Samsun’a giden ancak gemideki mevcudiyetleri pek bilinmeyen ve bahisleri şimdiye kadar yalnızca tek bir yayında geçen dört kişilik bir öbür yolcu kümesi daha vardı: Piyade Yüzbaşı Tokatlı Vasfi Efendi’nin, yani sonraki yılların milletvekili Mustafa Vasfi Süsoy’un eşi, iki kızı ve oğlu…
Bu meçhul dört yolcuyu gazeteci Önay Yılmaz ortaya çıkartmış, Mustafa Vasfi Süsoy’un kızı ve Bandırma yolcularından olan 1988’de vefat eden Nefise Süsoy’un daha evvelce anlattıklarını 2008’de yayınlamıştı. Nefise Süsoy, ailesini İstanbul’da bırakamayan ve Samsun üzerinden memleketi olan Tokat’a göndermek isteyen babasının, ailesini vapura bindirebilmek için Mustafa Kemal Paşa’dan müsaade aldığını söylüyor ve seyahati şöyle anlatıyordu:
‘16 Mayıs günü babam bizi eşyalarımızla bir mavnaya bindirdi. Üç kardeş, annem, babam, daima birlikte Bandırma Vapuru’na bindik. 11 yaşındaydım. Çocuk olduğumuz için pek vaziyeti anlamıyorum.
Tabii, güç durumda gelinmiş. Bandırma Vapuru küçük, gece devamlı fırtına çıkıyor. Annemin dediğine nazaran çatır-çutur ediyormuş. Vapur battı batacak, o halde dört kişilik bir kamarada idik. Annemle küçük kardeşim aşağıda, büyük kardeşimle ben de üst yatakta yatıyorduk.
Başımızı hiç kaldıramıyorduk. Yattığımız yerde yiyor, yattığımız yerde uyuyorduk. Vapur o kadar çatırdıyor ki, şöyle ayrıldı ayrılacak üzere. Üç gün üç gece denizde çalkalandıktan sonra Samsun’a çıktık. Karadeniz Otel’e yerleştik. Samsun’da üç gece kaldık. Sonra bizi Tokat’a gönderdiler. Babam, Atatürk’le Samsun’da kaldı’.
GENÇ BİR YÖNETİMCİ DE VARDI…
Yolcular ortasında bir de yönetimci bulunuyordu: Sinop Mutasarrıflığı’na tayin edilen Mazhar Tevfik Beyefendi o sırada yola çıkmaya hazırlanan Mustafa Kemal Paşa’dan Bandırma Vapuru’na kendisini de almasını rica etmiş ve Paşa’nın ricayı kabul etmesi üzerine Sinop’a kadar müfettişlik karargâhı ile birlikte gitmişti.
Mazhar Tevfik Beyefendi yıllar sonra, 3 Şubat 1930’da Cumhurbaşkanlığı’na hem eski hem de yeni harflerle iki mektup göndermişti ve mektuplar ‘Bendeniz 335’te Üsküdar Polis Müdürü iken memuriyetimin lâğvı üzerine Sinop Mutasarrıflığı’na tayin edilmiştim. O sırada Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Hazretleri Üçüncü Ordu Müfettişi sıfatiyle Anadolu’ya azîmete (gidişe) hazırlanmıştı, müşarünileyh hazretlerine müracaat ederek beni beraberlerinde götürmelerini rica ettim, lutfen kabul buyurdular. 335 Mayıs’ının 16. cuma günü saat 16’da Bandırma Vapuru’yla ve heyet-i mahsusaları ile birlikte İstanbul’dan hareket ettik, bizi Malta’ya sevketmek üzere takibe çıkan İngiliz ganbotu yetişmeden beni Sinop’a çıkardılar, kendileri de Samsun’a çıktılar…’ diye başlıyordu…
Söz konusu mektuplar bugün Cumhurbaşkanlığı Arşivi’nde, 01019712-43 ve 01019712-48 numaralarda koruma ediliyor. Mazhar Tevfik Beyefendi daha sonra Kuvâ-yı Ulusala için yaptığı faaliyetler yüzünden Damad Ferid Hükümeti tarafından görevinden azledildiğini yazıyor, bir orta reji yönetiminde çalıştığını, akabinde hâkimlik yaptığını, mektubu yazdığı sırada da Urfa Cumhuriyet Savcısı olduğunu söylüyor ve Gazi tarafından kabul edilmesi ricasında bulunuyordu.
Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Mazhar Tevfik Bey’e 6 Şubat 1930’da gönderdiği karşılıkta ‘Gazi’nin meşguliyetlerinin çokluğu sebebiyle kendisini kabul edemeyeceğini lakin selâmlarını gönderdiğini’ yazmıştı…
İŞTE, SAMSUN YOLCULARININ LİSTESİ…
Bütün bu dokümanların ve anıların ışığında, İstanbul’dan 16 Mayıs 1919 günü saat 16.30’da demir alan Bandırma Vapuru ile Samsun’a gidenlerin beş kümede mütalâa edilmeleri gerekir:
1. Mustafa Kemal Paşa ile müfettişlik heyetinin asker ve sivil mensupları: 23 kişi. Karargâh listesi ile alâkalı dokümanlar İstanbul’da, Kâzım Karabekir Müzesi’ndedir.
2. Astsubay, er ve erbaşlar: 25 kişi. Bu liste de Kâzım Karabekir Müzesi’nde bulunmaktadır.
3. Sivas’taki Üçüncü Kolordu’nun başına kumandan olarak gönderilen Refet Beyefendi (Bele): 1 kişi. Sonraki yılların Refet Paşa’sının Bandırma Vapuru’na binebilmek için İngiliz makamlarından aldığı vize yeniden Kâzım Karabekir Müzesi’ndedir.
4. Bandırma’nın mürettebatı: 25 kişi. Mürettebat listesi, Denizyolları İşletmesi Müdürü Sadettin Bey’in 6 Ağustos 1933’te Halkevi Reisi Nafi Âtuf Bey’e Bandırma Vapuru hakkında gönderdiği ve bugün Cumhuriyet Arşivleri’nde 490-1-0-0/1199-203; 54 ve 55 numarada bulunan resmî yazıda yeralmaktadır.
5. Müfettişlik heyetinin, öbür askerlerin ve mürettebatın haricindeki siviller: 5 kişi.
Samsun’a giden bu beş küme yolcu, bugün elimizde bulunan dokümanlar çerçevesinde Mustafa Kemal Paşa dahil, 79 kişidir:
I. Mustafa Kemal Paşa ile müfettişlik heyetinin asker ve sivil mensupları.
1. Dokuzuncu Ordu Kıt’aları Müfettişi Mirliva Mustafa Kemal Paşa.
2. Erkânıharbiye Reisi Miralay Kâzım Beyefendi (Dirik).
3. Sıhhiye Müfettişi Miralay İbrahim Tali Beyefendi (Öngören).
4. Erkânıharbiye Kaymakamı (Ayıcı) Arif Beyefendi.
5. Erkânıharbiye Binbaşı Hüsrev Beyefendi (Gerede).
6. Topçu Müfettişi Binbaşı Kemal Beyefendi (Doğan).
7. Sıhhiye Müfettiş Muavini Binbaşı Refik Beyefendi (Saydam).
8. Yaver Piyade Yüzbaşı Cevad Abbas Efendi (Gürer).
9. Piyade Yüzbaşı Mustafa Vasfi Efendi (Süsoy).
10. Piyade Yüzbaşı Ali Şevket Efendi (Öndersev).
11. Piyade Yüzbaşı Mümtaz Efendi (Tunay).
12. Piyade Yüzbaşı İsmail Hakkı Efendi (Ede).
13. Tabip Yüzbaşı Behçet Efendi (Feyzioğlu).
14. Piyade Mülâzım-ı Önce Hayati Efendi.
15. Piyade Mülâzım-ı Önce Arif Hikmet Efendi (Gerçekçi).
16. Yaver Topçu Mülâzım-ı Sani Muzaffer Efendi (Kılıç).
17. Mülâzım-ı Önce Abdullah Efendi (Kunt).
18. Müşavir-i İsimli Ali İstek Beyefendi.
19. Tabur Hesap Memuru Rahmi Efendi.
20. Tabur Hesap Memuru Ahmed Nuri Efendi.
21. Sınıf-ı Sani Faik Efendi (Aybars).
22. Zabit Vekili Tahir Efendi.
23. Sınıf-ı Rabî’ Memduh Efendi (Atasev).
II. Üçüncü Kolordu Kumandanı:
24. Miralay Refet Beyefendi (Bele).
III. Astsubay, erbaş ve erler:
25. Kıdemli Çavuş Osman Nuri oğlu Ali Faik Efendi.
26. Kıdemsiz Çavuş İbrahim İzzet oğlu Atıf.
27. Çavuş Ali oğlu Musa (Aydınlı).
28. Çavuş Mustafa oğlu Kemal (Konyalı).
29. Çavuş Kemal oğlu Mustafa (Konyalı).
30. Onbaşı Tevfik oğlu Adem (Çatalcalı).
31. Onbaşı Ali oğlu Rıfat (Sivaslı).
32. Onbaşı Rıfat oğlu Ali (Sivaslı).
33. Nefer Hüseyin oğlu Mehmed (Sincanlı).
34. Nefer Ahmed oğlu Emin (Sincanlı).
35. Nefer Mustafa oğlu İsmail Sincanlı).
36. Nefer İbrahim oğlu Ömer (Sincanlı).
37. Nefer Kerim oğlu Mehmed (Alanyalı).
38. Nefer Hasan oğlu Ulvan (Sungurlulu).
39. Nefer Mehmed oğlu Mehmed (Geredeli).
40. Nefer Mehmed oğlu Hasan (Kadıköylü).
41. Nefer Mehmed oğlu Durmuş (Mudurnulu).
42. Nefer Mehmed oğlu Ali (Geyveli).
43. Nefer Abdullah oğlu Musa (Divrikli).
44. Nefer Abdullah oğlu Mehmed (Tokatlı).
45. Nefer Şakir oğlu Nuri (Geredeli).
46. Nefer Hasan oğlu Hüseyin (Akhisarlı).
47. Nefer Bekir oğlu Mahmud (Yenihanlı).
48. Nefer İhsan oğlu Mehmed Lütfi (Üsküdarlı).
49. Nefer Abdullah oğlu Ali (İzmirli).
IV. Bandırma’nın mürettebatı:
50. Kaptan Kayserili İsmail Hakkı Beyefendi (Durusu).
51. İkinci kaptan Üsküdarlı Tahsin Beyefendi.
52. Kâtip İsmail Beyefendi.
53. Güverte lostromosu Hasan Reis.
54. Serdümen Temel Şükrü Efendi.
55. Serdümen Basri Ali Efendi.
56. Ambarcı Ahmet Hasan Efendi.
57. Ambarcı Maksut Süleyman Efendi.
58. Tayfa Cemil Süleyman Efendi.
59. Tayfa Rahmi Hüseyin Efendi.
60. Tayfa Temel Mesut Efendi.
61. Başmakinist Hacı Süleyman Beyefendi.
62. İkinci makinist Süleyman Beyefendi.
63. Vinççi Osman Emin Efendi.
64. Vinççi Galip Ali Efendi.
65. Ateşçi Halil Yusuf Efendi.
66. Ateşçi Mansur Arif Efendi.
67. Ateşçi Bahri Mehmed Efendi.
68. Kömürcü Mehmed Hasan Efendi.
69. Kömürcü Mehmed Ali Efendi.
70. Birinci kamarot Tevfik Muharrem Efendi (Ulusu).
71. İkinci kamarot Mehmed İbrahim Efendi.
72. Muavin kamarot Ahmet Muhtar Efendi.
73. Kamarot yamağı Halit Mustafa Efendi.
74. Aşçı Hacı Hamdi Osman Efendi.
V. Müfettişlik heyetinin, başka askerlerin ve mürettebatın haricindeki siviller:
75. Sinop Mutasarrıfı Mazhar Tevfik Beyefendi.
76. Piyade Yüzbaşı Mustafa Vasfi Efendi’nin eşi Aliye Hanım.
77. Kızı Nefise.
78. Oğlu Mithat.
79. Oğlu Salih.
Bandırma Vapuru’nun yolcuları, tesbit edebildiği kadarı ile işte bu 79 kişidir lakin şimdilik bilemediğimiz öbür yolcuların mevcut bulunmaları ihtimali de mevcuttur. Dolayısı ile Samsun yolcularının kesin sayısını belirleyebilmek, seyahatin üzerinden bir asır geçmiş olmasına karşın hâlâ zordur ve verdiğim listenin eksik olabilmesi ihtimali gözönünde bulundurulmalıdır.”