Bilim ve Aydınlanma Akademisi Erken Toplumsal Bilim Alanı, Ayasofya’nın cami yapılması tartışmalarına dair bir rapor yayınladı. Raporda gündelik ve gelip süreksiz siyasi çıkarlar sebebiyle Ayasofya’nın cami olarak kullanılması tartışmalarının yersiz, mesnetsiz olduğu ve bu tartışmaların acilen sonlandırılması gerektiği belirtildi.
Ayasofya’nın yaklaşık dokuz asır kilise, beş asır da cami olarak kullanıldığına dikkat çeken rapor, 1934 yılından günümüze kadar müze olarak dünya kültür tarihine hizmet etmeye devam eden yapının müze olarak korunmak zorunda olduğuna dair bilimsel datalar sunuyor.
Tarihi bir kenti ve/veya yapıyı özgün özelliklerini yitirmeden koruyabilmenin önkoşulunun her şeyden evvel disiplinler ortası koordine bir çalışmaya, âlâ bir örgütlenmeye, maddi kaynağa ve hassas bir kamuoyu dayanağına muhtaçlık duyduğu belirtiliyor. Ayrıyeten siyasi ve ekonomik çıkarlar doğrultusunda yapılan son yıllarda müdafaa bağlamında karşılaşılan pek çok acı durum örnek gösteriliyor.
Raporda muhafazanın, bir eski eser ve mevcut doğal etraf tutkunluğu olarak değil, insanın evvel kendisini, sonra da fizikî etrafını var edebilmesinin, yine anlamlandırabilmesinin, değiştirebilmesinin ve değerlendirebilmesinin çağdaş bir basamağı olarak kabul edilmesi manasına geldiği belirtiliyor.
Ayasofya’nın müze olarak kalması gerektiğine dair raporda yer alan münasebetlerin bir kısmı ise şöyle özetlenebilir;
“Ayasofya Müzesi olarak tüm dünyadan ziyaretçilerin dikkatini çeken yapı, muhtemelen İstanbul’da yeterli durumda ayakta kalabilmiş en erken tarihli yapı olma özelliğini elinde bulundurmaktadır. Kentin eşsiz ve kendine mahsus siluetinde başlangıç noktası Ayasofya’dır. Dünya mimarlık tarihi için boyutları, mimari özellikleri ve süslemeleri, tarihî ve kültürel ehemmiyeti ve çağlar boyunca değişen işlevleriyle eşsiz bir yapıdır. Mimarisi kendisinden evvel gelen çok sayıda kültürün izlerini taşımakla birlikte kendi yaşıtı olan mimari üsluplardan büsbütün farklı yeni bir mimari anlayışa sahiptir. Ayasofya, İstanbul ve Türkiye’nin olduğu kadar Ortadoğu, Doğu Akdeniz ve Avrupa’nın esas ortak dini, kültürel, sanatsal ve siyasi simgeleri ortasında yer almaktadır.
Müzenin, mescide çevrilirken yapının en ufak yerinde bile özgünlüğün değişecek olması ki bunun kaçınılmaz olacağı öngörüsü ise bir öteki destek noktasını oluşturuyor. Rapora nazaran, Ayasofya bu haliyle cami olarak kullanılamaz. Günümüz şartlarında yine cami olarak işlevlendirilmesi durumunda özgün kimliği büyük ölçüde ziyan görecektir. Yere halı döşenecek, figürlü mozaikler perdelenecek ve ziyaretçilerin yapıyı dolaşması büyük ölçüde kısıtlanacaktır. Ayrıyeten bugünkü durumu göz önüne alındığında bir ısıtma, aydınlatma ve ses sistemi eklenecektir. Pek çok uzmanın ısrarla uyardığı üzere, bırakalım Ayasofya’da yüksek sesle ezan okunmasını, çok daha düşük seslerin bile yapıya dönüşü olmayan ziyanlar vermesi kelam mevzusudur.
“DERHAL SON VERİLMELİ”
Ayasofya’nın tarihine ve geçirdiği tamiratlara, devirler içerisindeki mimari özelliklerine, kilisenin mescide, sonrasında müzeye çevrilme tarihine, uygarlık tarihi-sanat tarihi açısından değerine değinen rapor yalnızca bir analiz olmayı aşarak tekliflerde de bulunuyor.
Dünyaya mal olmuş böylesi tarihi bir yapıyı bilimsel çalışmaları yok sayan çatışmalarla sınırlamaya çalışmak haksızlıktır. Egemenlerden bunun değiştirilmesini beklemek elbette mümkün değildir. Zira bu “tutkular” onların biricik motivasyon kaynaklarını tanımlamaktadır. Ayasofya’nın yine mescide dönüştürülme tartışmalarının arkasında esaslı bir siyasal hengame vardır: Bu ezilenlerle ve ezenlerin, üretenlerle sömüren sınıfların arbedesidir. Ayasofya’nın müze olarak bütün ziyaretçilerine eşit biçimde açık olması, bu emsalsiz anıtın üniversal pahasını ortaya çıkaracak yegâne uygulamadır. Cami tartışmalarına derhal son verilmeli; Ayasofya kültürel emanetlere yönelik üniversal konservasyon ve onarım uygulamalarıyla birlikte müze olarak korunmalıdır.”
Konuyu detaylarıyla inceleyen raporun tamamına buraya tıklayarak ulaşmak mümkün.