Türkiye Personel Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş) otuz üç yıldan bu yana aralıksız olarak her ay sistemli olarak yaptığı “açlık ve yoksulluk sınırı” araştırmasına nazaran besin fiyatları Mayıs’ta aylık yüzde 2,71, yıllık yüzde 14,80 arttı. Buna nazaran açlık sonu 2 bin 438 TL 24 kuruş, yoksulluk hududu ise 7 bin 942 TL 17 kuruşa yükseldi. Covid-19 olarak tanımlanan global salgın devri, başta dar ve sabit gelirli bölümler olmak üzere tüm toplumu olumsuz etkilendiğinin ortaya çıktığı araştırmada alınan tedbirlerle sıhhat alanında gözetici siyasetler uygulanırken, ekonomik ve toplumsal alanda bilhassa işsizlik ve düşük gelir yahut gelirsizlik en kıymetli sorun olduğu vurgulandı.
Araştırmada, “Bu devirde toplumsal siyaset uygulaması olarak ‘temel gelir’ değer kazanmıştır. Fakirlere yönelik takviye geliri uygulaması ile birlikte merkezi ve lokal idarelerin yaptıkları yardımlar yaygınlaştırılmıştır. Burada temel sorun, fakirlere yönelik yapılan yardımların temel muhtaçlıkları ne ölçüde karşılayabildiğidir. Fakir bölümün harcamaları besin yüklüdür. Dört kişilik bir ailenin yalnızca besin için yapması gereken harcama meblağı net minimum fiyatın üzerindedir” sözü dikkat çekti.
YETERLİ BESLENME İÇİN 2 BİN 438 TL ŞART
Dört kişilik bir ailenin sağlıklı, istikrarlı ve kâfi beslenebilmesi için yapması gereken aylık besin harcaması meblağı (açlık sınırı) 2 bin 438 TL 24 kuruş oldu. Besin harcaması ile birlikte giysi, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sıhhat ve gibisi muhtaçlıklar için yapılması mecburî öbür aylık harcamalarının toplam fiyatı ise (yoksulluk sınırı) 7 bin 942 TL 17 kuruş, bekar bir çalışanın ‘yaşama maliyeti’ ise aylık 2.961,13 TL olarak hesaplandı.
Araştırma raporunda, “Bu harcamaları karşılayabilecek gelirin elde edilmesi toplumun çoğunluğu için mümkün değildir. Fiyatlı yahut küçük esnaf olarak çalışanlar için hayatın meçhullüğü ve gelecekte sistemli bir gelire kavuşma imkanının sonlu olması telaşları artırmaktadır. Düşük de olsa tertipli olarak sağlanan gelir olumlu olmakla bir arada harcamaları karşılamaktan uzak kalmaktadır” dendi.
YENİDEN DÜZENLEME ŞART
Araştırmaya nazaran; dört kişilik bir ailenin aylık besin harcaması (mutfak masrafı) fiyatı yılın birinci beş ayında evvelki yılsonuna nazaran 276 TL, temel muhtaçlıklar için yapılması gereken toplam harcama ise 898 TL daha fazla olduğu ortaya çıktı. Son bir yıl itibariyle bakıldığında, ortaya çıkan ek harcama gereği besin için 314 TL, toplam hanehalkı harcaması için bin 23 TL olarak belirlendi. Araştırmada, “İnsana bir yurttaş olarak sağlanacak gelirin minimum fiyatın altında olmaması gerekir. Sağlanan yardımlar “hak temelli” olmalıdır. Temel yaklaşım ferdi seviyede gelir değil hanehalkı dikkate alınarak dayanak geliri sağlanmasıdır. Bu istikametiyle, fiyatsız izine çıkarılan emekçilere sağlanan dayanak geliri gerek ölçünün düşüklüğü ve gerek aile durumunu dikkate alması bakımından yine düzenlenmelidir” dendi.
TÜRK-İŞ RAPORUNDA ŞU TABİRLER YER ALDI:
TÜRK-İŞ’in bilgileri temel alındığında “mutfak enflasyonu”ndaki değişim 2020 Mayıs ayı itibariyle şu halde olmuştur:
Ankara’da yaşayan dört kişilik bir ailenin “gıda için” yapması gereken taban harcama fiyatı bir evvelki aya nazaran yüzde 2,71 oranında arttı. Yılın birinci beş ayı itibariyle fiyatlardaki artış yüzde 12,74 oranında oldu. Besin enflasyonunda son on iki ay itibariyle artış oranı yüzde 14,80 oldu. Yıllık ortalama artış oranı ise yüzde 12,82 olarak hesaplandı.
2020 Mayıs ayı itibariyle TÜRK-İŞ hesaplamasına temel alınan besin eserlerinin fiyatlarında gözlenen değişim şu halde olmuştur:
Süt, yoğurt, peynir kümesinde bu ay değerli bir fiyat değişikliği tespit edilmedi. Fakat birçok peynir markasının raflarda yer almadığı görüldü, süt ve yoğurt marka çeşitlerinde de azalma dikkati çekti.
Et, tavuk, balık, sakatat, bakliyat eserlerinin bulunduğu kümede et ve tavuk ile sakatat eser fiyatları değişmedi. Av mevsiminin artık sona ereceği balığın tezgahlarda çeşidi azaldı ve satışı düştü, birçok esnaf da dükkan kapattı.
Yumurta fiyatı değişmedi. Bakliyat eserlerinde (kuru fasulye, kırmızı-yeşil mercimek, nohut, barbunya vb.) fiyat artışı bu ay da devam etti. Sebze-meyve fiyatlarında devam eden artışlar mutfak harcamasını bu ay tekrar olumsuz etkiledi. Sebze-meyve ortalama kilogram fiyatı geçen aya nazaran yüzde 18,56 oranında artışla 8,36 TL oldu (meyve-sebze ortalama kilogram fiyatı geçen ay 7,05 TL olarak hesaplanmıştı)
Sebze ortalama kilogram fiyatı bu ay yüzde 4,91 oranında artışla 7,26 TL olurken, meyve fiyatı -özellikle erik, kayısı, çilek üzere mevsim meyvelerinin pazarda görülmesiyle- artarak ortalamada 10,67 TL’ye yükseldi (geçen ay 7,33 TL olarak hesaplandı). Meyve deki artış oranı yüzde 45,57 oldu. Hesaplamada bu ay tekrar 19 zerzevat ve 9 meyve olmak üzere toplamda 28 eser dikkate alındı.
Hesaplama yapılırken -her vakit olduğu gibi- pazarda yaygın bulunan mevsim eserleri temel alındı. Araştırmada eserlerin tek tek tartısı yerine harcama sepetindeki meyve-sebze tüketiminin toplam ölçüsünden hareket edildi. Ekmek, pirinç, un, makarna, bulgur, irmik üzere eserlerin bulunduğu kümede irmik fiyatındaki artış dışında kayda bedel bir fiyat değişikliği görülmedi. Lakin marketlerde un satışının artmış olduğunun belirtilmesi not alındı. Son küme içinde yer alan besin unsurlarından tereyağı zeytinyağı, ayçiçeği yağı ve margarin fiyatında bu ay yeniden bir değişiklik olmadı. Açık satılan siyah ve yeşil zeytin ortalama fiyatı arttı. Yağlı tohum (ceviz, fındık, fıstık, ayçekirdeği vb.) eserlerinin fiyatı -bayram vesilesiyle kimi yerlerde uygulanan indirim nedeniyle biraz geriledi. Baharat eserlerinden (kimyon, nane, karabiber vb.) yalnızca karabiberin fiyatı yükseldi. Çay ile ıhlamur fiyatı ise değişmedi. Bal ve şeker fiyatı da birebir kalırken, tuz, reçel ve salça fiyatı arttı.”