Yazar Fatih Özcan’ın yeni çalışması “Bozdoğan” Dayanak Yayınları’ndan çıktı. Fatih Özcan hazırladığı biyografik romanda, Enver Paşa’nın kardeşi Nuri Killigil Paşa’nın kıssasını aktardı.
Özcan, Birinci Dünya Savaşı’nda bir Osmanlı Subayı olan, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kuruluşunda önemli hizmetleri olan Nuri Paşa’nın, Türk topraklarındaki gayretini anlattı.
Kitapta, Nuri Paşa’nın nasıl patlayan fabrikasında can verdiği ve cenaze namazının İstanbul Müftüsü tarafından kılındırılmadığına dair sır vefatına de ışık tutuldu.
Kitabın, “Çaresiz İtalyanların Türkleri Yıldırma Çabaları” ve “Kaybetmedik Lakin Terk Ediyoruz” başlıklı kısımlarda, Trablusgarp Cephesi’nde misyon alan Nuri Paşa ve amcası Halil Paşa’nın, Balkanlardaki çatışmaların başlamasıyla Trablusgarp’tan çekilme kararı aldıkları anları aktardı.
İşte “Çaresiz İtalyanların Türkleri Yıldırma Çabaları” ve “Kaybetmedik Lakin Terk Ediyoruz” başlıklı kısımda anlatılanlar:
“Türk subaylarının harikulade tertip mahareti ve azmi ile mücahitlerin cüretini yenemeyen İtalyanlar, savaşı Trablusgarp haricine yarak Osmanlı İmparatorluğu’na diz çöktürmek istediler. Savaş gemileri, 19 Kasım 1911’de Akabe’yi, 24 Şubat 1912’de Beyrut’u ve 18 Nisan 1912’de Çanakkale tahkimatını bombalamıştı. Boğazlar beş hafta mühletle trafiğe kapatıldı. İngiltere ve Rusya’yı yakından ilgilendiren bu harekât Osmanlıları teslim olmaya ikna edemedi. İtalya ayrıyeten Arabistan Yarımadası’nda Osmanlı Devleti’ne isyan etmiş olan Pir İdris’i destekleyerek daha çok ziyan vermek istedi.
Bu hücumlarıyla da bir şey elde edemeyen İtalya, donanmasının kendisine en çok kolaylık verdiği yerler olan Adaları işgal etmeye karar verdi. 23 Nisan ile 17 Mayıs 1912 tarihleri ortasında Rodos ve onun etrafındaki on bir adayı ele geçirdi. Bu işgalde yerli Rumlar da İtalyanlara yardım etti.
Aynı süreçte, zati zayıf bir idare sergileyen Osmanlı hükümetinin karşısında yeni bir cephe daha açılmak üzereydi: Balkanlar!
İtalyanların tüm ataklarına karşı direnen Osmanlı bu sefer daha sert bir kayaya çarpmak üzereydi.
Balkanlardaki ayrılıkçı çatışmaların başlaması nedeniyle Osmanlı Devleti 1 Ekim 1912’de seferberlik ilan etti. Çok geçmeden, bir hafta sonra; 8 Ekim 1912’de Karadağ, Osmanlı Devleti’ne harp ilan ederek İşkodra üzerine taarruza başladı. Osmanlı ise 16 Ekim’de Bulgaristan ve Sırbistan’a; 18 Ekim’de de Yunanistan’a harp ilan etti.
Trablusgarp savunmasındaki Türk subayları, Avrupa gazetelerinden ve İstanbul’dan gelen haberler vasıtasıyla bu gelişmelerden haberdar oluyordu. Hepsinde bir kaygı hasıldı… Bir karar vermeleri gerekiyordu: Burada kalp son Afrika toprağı Trablusgarp’ı savunmaya devam mı edecekler yoksa İstanbul’a dönüp Balkan Savaşı’na mı katılacaklardı?
Birçok subay Balkan Harbi’nde yer almak için Trablusgarp’ı terk etme kararı aldı. Balkan devletlerinin Osmanlı Devleti’ne harp ilan etmesi ve kısa müddette Balkanların elden çıkması tehlikesi karşısında; İstanbul hükümeti, Trablusgarp’ın asker ve silah bakımından boşaltılması buyruğunu verdi.
Türk hükümetinin verdiği buyruk üzerine; Genel Bingazi Bölgesi Kumandanı Yarbay Enver, Derne Kumandanı Binbaşı Mustafa Kemal, Binbaşı Nuri (Conker), Binbaşı Halil, Teğmen Nuri ve son olarak 14 Ocak 1913 tarihinde Neşet Paşa çeşitli güzergâhlar vasıtasıyla İstanbul’a geri döneceklerdi.
KAYBETMEDİK LAKİN TERK EDİYORUZ
20 Ekim 1912 tarihinde İtalyan kuvvetlerinin komutanınındın bir bildiri geldi Halil Paşa’ya. ‘Türk ve İtalyan hükümetleri ortasında 15 Ekim 1912 tarihi itibariyle barış antlaşmalarına varıldığı, iki tarafı ilgilendiren sıkıntıları konuşmak üzere bir heyet gönderileceği ve bu heyetin kendisinin tayin edeceği delegelerle ne vakit ve nerede tehlikesizce bulunabilecekleri’ soruluyordu.
Halil Paşa, gelen bildirisi Trablus’taki tümen komutanlığından da doğruladı. Kendisine verilen talimat gereği; İtalyan Homs Cephesi kumandanı ile temasa geçecek, Homs’ta bulunan Türk askerleri ve gelmek isteyen mücahitleri tahsis edilecek bir İtalyan gemisi ile evvel Trablus’a, oradan da anavatana nakledecekti.
‘362 yıldan bu yana Osmanlı bayrağı dalgalanan bu toprakları, yenilmediğimiz halde İtalyanlara terk etmek kanıma dokunuyor Nuri’ diyordu Halil Paşa.
Nuri, amcasını savaş boyunca hiç bu surette görmemişti. İnatçı, kudretli ve gözlerinde şimşek çakan komutanın omuzları düşmüştü.
‘Biz üzerimize düşeni ziyadesiyle yaptık komutanım’ dedi Nuri. Amcasını ikna edemeyeceğini bile bile.
‘Demek bu topraklardaki son Osmanlılar biz oluyoruz’ dedi ve elindeki iletisi İtalyan kumandanına iletilmesi için yaverine teslim etti.
‘Görüşmeler için şahsen geliyorum’ yazıyordu iletide.
İtalyanların denetimi altındaki Homs merkezine amcasının yanında gitti Nuri Beyefendi de. 15’inci Tümen Kumandanı General Marki ile nezaket çerçevesinde görüşmeler yapıldı. Yapılması gerekenler kararlaştırıldıktan sonra tekrar karargâha döndüler.
Karargâhtaki Araplar terk edildiklerini düşündüklerinden Türk kumandanlara kırgınlıklarını saklamıyorlardı. Fakat Osmanlı’nın Balkan Savaşları’ndaki acıklı durumu buradan vazgeçmelerini kaide koşmuştu adeta.
Nuri Beyefendi, Halil Paşa ile birlikte İtalyan gemisine bindi ve Afrika’dan ayrılmak üzere Akdeniz’e açıldılar. Seyahat sırasında iki İtalyan zırhlısı da onların seyrine eşlik ediyordu. Bunlardan birinde, İtalya Kralı’nın akrabası olan bir mareşal vardı. Bir akşam yemeğinde bu Mareşal Halil Paşa’ya yemek masasında ‘İtalya ordusu hakkında düşündüğünü’ sordu.
Halil Paşa, mareşale kelamını sakınma gereği duymadan:
‘Erlerinizi övmek için maalesef bir fırsat bulamadım. Subaylarınızla övünebilirsiniz. Vazifelerini yaptıklarına şahit oldum. Yüksek komuta heyetinize gelince; zannediyorum ki bunları tekrar teşkil etmek lazımdır’ dedi.
Mareşal sessizce dinledi, sonra komuta heyeti üzerindeki görüşlerini de açıklamasını istedi:
‘Mareşalim, siz Trablus’a büyük bir donanma himayesinde, tam teçhizatlı üç kolordu çıkardınız. Lakin bunları dağıttınız. Şayet bu kuvvetler benim yerimde olsaydı, onları bir tek noktaya çıkarır ve orada düzgünce yerleştikten sonra, kara ve deniz ordusunun işbirliği ile adım adım genişlerdim. Sonra üsten buyruk aldıktan sonra öteki bir noktaya çıkar orada da birebir formda hareket ederdim. Böylelikle, sanıyorum ki; Trablus işi üç dört ayda biterdi. Siz ise kıyılara on yerde birden çıktınız. Ve biz, sizin her çıktığınızda yerde sizi durduracak kuvvet toplayabildik. İki sene süren savaşın sonunda ise hiçbir yerde iki kilometreden fazla ilerleyememiştiniz.’
Halil Paşa uzun konuşmasını bitirdiğinde İtalyan mareşalinin rengi huduttan mora çalmaya başlamıştı. Yemek masasına sert bir yumruk darbesi vurduktan sonra, ayağa kalktı.
Masadaki 40-50 yüksek rütbeli subaya döndü:
‘İşte benim sarayda yaptığım teklif buydu’ diye bağırdı. Sonra da İtalyanca konuşmaya başladı. Lakin geç olmadan yanlışını fark ederek hemencecik kendini topladı:
‘Binbaşım kusuruma bakmayın, İtalyanca bilmediğinizi düşünemedim’ dedi. Ve ondan sonra düşman zırhlısının mükellef sofrasındaki kurmaylık tartışması uzadı gitti.
Nuri Beyefendi, amcası Halil Paşa ve başka arkadaşları ile bir arada sıkıntı gün süren seyahatten sonra Hayfa Limanı’na ulaştı Oradan Şam’a, sonra Konya’ya ve İstanbul’a geldiler.”