Koranaviris eksenindeki gelişmeler devleti de vergi mükelleflerini de meslek mensuplarını da zora sokmuştur. Salgının vergi mükelleflerine verdiği ve vereceği ziyanların tesirlerini hafifletmeye yönelik vergi maddelerimizde iki önlem bulunmaktadır. Bunlardan biri “mücbir neden” başlığı altında düzenlenen biçimi ve maddi vergisel yükümlülükler ile ödeme müddetlerinin uzatılmasıdır. Oburu ise “Terkin” yani borçların silinmesidir. Bu iki bahiste da kural koymaya Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkili kılınmıştır.
Maliye Bakanlığı yayımladığı 518 seri no.lu Vergi Yordam Kanunu Bildirimi ile koronavirüsü zorlayıcı neden olarak kabul etmiştir. Bunun gereği olarak vergi ödevlerini yerine getiremeyecek olan mükellefleri belirlemiş, bu mükellefler istikametinden beyanname verme ve ödeme müddetlerini uzatmıştır. Terkine gelince, VUK’un 115’inci hususunda düzenlenen hali öteki afetlerden farklı olarak koronavirüsün vergi mükelleflerine verdiği ziyanı kavramaktan uzaktır. Terkine ait görüşlerim bir öbür yazının konusunu teşkil edecektir.
GELİR VERGİSİ MÜKELLEFLERİ İSTİKAMETİNDEN ZORLAYICI NEDEN
Maliye Bakanlığı 518 no.lu Tebliğ’de; ticari, zirai ve mesleksel kar tarafından gelir vergisi mükellefiyeti bulunan mükelleflerin tamamını zorlayan neden kapsamına almıştır. Bu mükelleflerin çıkarlarını tespit halinin kıymeti yoktur. Özetle, ticari, zirai ve mesleksel kar istikametinden gelir vergisi mükellefiyeti bulunan mükellefler ister kolay yöntemde ister gerçek yordamda vergilendirilsin beyan ve ödeme yükümlülüklerini Hazine ve Maliye Bakanlığının zorlayan neden nedeniyle belirlediği müddetlerde yerine getireceklerdir.
Ücret, kira geliri (GMSİ), faiz geliri (MSİ), bedel artışı yarar elde eden bireylerin de gelir vergisine mükellef olduklarını belirtelim. Bu çıkarları elde edenler, daima yükümlülük kapsamında gelir vergisi mükellefi kabul edilmekle birlikte tüm yükümlülükleri yılda bir kere gelir vergisi beyannamesi vermektir. Natürel bu açıklamalar; bu gelirlerini, yıllık gelir vergisi beyannamesi ile vermek zorunda olan mükellefler tarafında bir geçerliliği bulunmaktadır. Bu mükelleflerin de 31 Mart 2020 günü sonuna kadar verilmesi gereken 2019 takvim yılına ilişkin yıllık gelir vergisi beyannamelerinin verilme mühletleri ile bu beyannameler üzerine tahakkuk eden vergilerin ödeme mühletleri, 125 no.lu Vergi Yordam Kanunu Sirküleri ile 30 Nisan 2020 Perşembe günü sonuna kadar uzatılmıştır. Ticari, zirai ve mesleksel yararlar dışındaki çıkarlar nedeniyle gelir vergisi mükellefi olanların KDV ve muhtasar beyanname ile Ba ve Bs formları vermek üzere bir yükümlülükleri olmayınca yıllık gelir vergisi beyannamesi tarafından gelir vergisi mükelleflerinin zorlayıcı neden karşısında durumlarının eşitlendiğini söyleyebiliriz.
İçişleri Bakanlığınca alınan önlemler uyarınca; sokağa çıkma yasağı kapsamına alınan 65 yaş üstündeki gelir vergisi mükellefleri ile kronik rahatsızlığı bulunun gelir vergisi mükellefleri de 2019 için verecekleri gelir vergisi beyannameleri tarafından zorlayan neden kapsamına alınmış ve bu mükellefler istikametinden beyan ve ödeme yükümlülüğü tekrar ve farklı belirlenmiştir.
KURUMLAR VERGİSİ MÜKELLEFLERİ İSTİKAMETİNDEN ZORLAYAN NEDEN
Bu hain virüsün gerçek şahıslara musallat olduğu ve olacağı şuuruyla devletin ve kamunun finansmanı dikkate alınarak kurumlar vergisi mükelleflerinin tamamı değil de kesim ve faaliyet alanı temelli zorlayan neden kapsamı belirlenmiştir. Bu bağlamda 16 bölümün koronavirüs salgınından direkt etkilendiği kabul edilmiştir. Bu bölümler ana faaliyet alanı prestijiyle; alışveriş merkezleri dahil perakende, sıhhat hizmetleri, mobilya imalatı, demir çelik ve metal sanayii, madencilik ve taş ocakçılığı, bina inşaat hizmetleri, endüstriyel mutfak imalatı, otomotiv imalatı ve ticareti ile otomotiv sanayii için modül ve aksesuar imalatı, araç kiralama, depolama faaliyetleri dahil lojistik ve ulaşım, sinema ve tiyatro üzere sanatsal hizmetler, matbaacılık dahil kitap, gazete, mecmua ve gibisi basılı eserlerin yayımcılık faaliyetleri, tıp operatörleri ve seyahat acenteleri dahil konaklama faaliyetleri, lokanta, kıraathane dahil yiyecek ve içecek hizmetleri, dokuma ve konfeksiyon imalatı ve ticareti ile halkla bağlantılar dahil aktiflik ve tertip hizmetleri dallarında faaliyette bulunan mükellefler olarak belirlenmiştir.
Ancak bu öbür bölümlerin de zorlayıcı neden kapsamına alınmayacağı manasına gelmemektedir. Çünkü 518 sayılı VUK Tebliği’nde, ana faaliyet alanı prestijiyle İçişleri Bakanlığınca süreksiz müddetliğine faaliyetlerine orta verilmesine karar verilen işyerlerinin bulunduğu bölümlerde faaliyette bulunan mükelleflerin de zorlayıcı neden kapsamında olacağı açıklanmıştır. Şu halde, muhataplarınca bu durumun takibi gerekmektedir.
Tabii zorlayan neden kapsamına alınan ve alınmayan dallar istikametinden birçok şey söylenebilir; tenkit ya da teklif yapılabilir. Lakin ülkemizdeki firmaların ciro, istihdam ve mahremiyet kapsamındaki vergi beyan ve ödemelerine ait bilgilerinin en geniş formuyla Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın elinde olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Zorlayan neden kapsamı belirlenirken hiç kuşku yoktur ki bu bilgiler kesim ve faaliyet alanı temelli tahlil edilmiştir. Lakin kamu maliyesinin zora girdiği bu hassas devirde hasılat rekorları peşinde olan perakende besin ticareti alanındaki zincir firmaların da zorlayan neden kapsamına alınmaları pek anlaşılır değildir.
MESLEK MENSUPLARI TARAFINDAN ZORLAYAN NEDEN
Ülkemizde birtakım mükelleflerin istemeleri halinde beyanname ve bildirimlerini şahsen vermeleri imkanlı kılınmakla birlikte hâlihazırda birçok mükellef beyanname ve bildirimlerini 3568 sayılı Kanun uyarınca yetki almış meslek mensubu (YMM ve SMMM) aracılığıyla vermesi mevzuat kararlarıyla zarurî hale getirilmiştir. Meslek mensupları aracılığıyla gönderilen beyannameler mükellef tarafından verilmiş kabul edilmektedir.
Hazine ve Maliye Bakanlığı 65 yaş ve üstünde olan yahut kronik rahatsızlığı bulunan meslek mensupları ile beyanname/bildirimleri bu meslek mensuplarınca verilenler prestijiyle zorlayan sebep ilan etmiştir. Aslında bu türlü bir tespit ve ilan yasa kararları karşısında tartışmalıdır. 213 sayılı VUK’un 15’inci hususu ile Hazine ve Maliye Bakanlığına zorlayan sebep nedeniyle verilen yetkilere bakılırsa 3568 sayılı kanun kapsamında meslek icra eden yeminli mali müşavir ile hür muhasebeci ve mali müşavirlerin yaş ve kronik rahatsızlıkları nedeniyle koronavirüs karşısındaki hassasiyetlerini beyannamelerini verecekleri mükellefler tarafından de zorlayan nedeni kabul edileceğine dair net bir kıymetlendirme yapmak pek mümkün değildir. Hal böyleyken Bakanlığın bu kararı hem mesleğe hem meslek mensubuna hem de beşere verdiği paha açısından epeyce saygın bir mana tabir etmektedir.
Bu meslek mensupları ile 24/3/2020 tarihi prestijiyle geçerli “Aracılık ve Sorumluluk Sözleşmesi” olan gelir vergisi mükellefleri ile kurumlar vergisi mükellefleri de zorlayıcı neden kararlarından faydalanacaklardır. Bu kararda, üstte belirtilen 16 alan dışındaki dallarda faaliyet gösteren kurumlar vergisi mükelleflerinden belirlenen kriterlere uyan meslek mensupları ile kontratı olan mükellefler de doğal olarak yararlanacaklardır. Uygulama kapsamına 22/3/2020 tarihi ila sokağa çıkma yasağının sona ereceği tarih ortasında verilmesi gereken gelir vergisi, kurumlar vergisi, KDV yahut muhtasar üzere beyanname ve bildirimler girmektedir. Bu beyanname ve bildirimlerin verilme mühleti sokağa çıkma yasağının sonlandığı günü takip eden 15’inci güne kadar uzatılmıştır.
BEYANNAME VERİLME VE ÖDEME MÜDDETİ İSTİKAMETİNDEN ZORLAYAN NEDEN
Mücbir neden kapsamına daima yükümlülük kapsamındaki gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin alındığı gözlemlenmektedir. Özel tüketim vergisi, harçlar, motorlu taşıtlar vergisi, damga vergisi, emlak vergisi ile veraset ve intikal vergisi için verilecek beyanname ve bu kapsamda yapılacak ödemeler istikametinden zorlayıcı neden hali ilan edilmemiştir. Kuşkusuz bu direkt kamunun finansmanı ile irtibatlıdır.
Aşağıdaki tabloda zorlayan neden kapsamında beyan, bildirim ve ödeme müddeti uzatılan yükümlülükler gösterilmiştir. Bu tabloda beyanname verme mühletleri ile ödeme müddetleri ortasındaki ara uzunluğu dikkate kıymettir. Yasa metinlerinde bir ay olan bu aralık 2020/Mart periyodu KDV beyannamesi için üç ay, 2020/Nisan KDV beyannamesi için dört ay, 2020/Mayıs devri KDV beyannamesi için ise beş ay olarak belirlenmiştir. Burada kelamı edilen 2020/Mart, Nisan ve Mayıs aylarına ait KDV beyannamelerinin verilme müddetinin son günü ise her üç beyanname tarafından de 27 Temmuz 2020 olarak belirlenmiştir.
Bu tablo Maliye ve Gümrük Bakanlığının koronavirüsün tesirlerinin bir bakıma Mayıs ayı sonunda en geç Haziran ayı içerisinde biteceğine inandığını göstermektedir. Çünkü öbür türlü bu beyannameleri hazırlamak 27 Temmuz’a yetiştirmek pek mümkün değildir. Beyanname verme mühletleri ile ödeme müddetleri ortasındaki uzun aralık ise koronavirüsün özünde hain ekonomik bir virüs olduğuna dair zımnî gerçekliği ortaya koymaktadır.
Yusuf İleri