Geçen hafta “Sn. Soner Yalçın’ın Kara Kutu isimli kitabını utanarak okudum” diye bir yazı yazdım. Bu yazıyı bilhassa kitabın psikiyatri kısımlarını dikkate alarak yazmıştım. Kitaptaki öteki tıp kısımları hakkındaki tezler ise bahsedilen alanları ilgilendirir, diye düşünüyorum.
Bu yazı üzerine meslektaşlarımdan reaksiyonlar aldım. Bekliyordum. Peki bu çeşit kitaplara tabipler neden reaksiyon gösterir ki? Karşılık, iktidar meselesi… Modernitenin ve kapital sisteminin bize verdiği bir iktidar çeşidi idi bu. Kim iktidardan vazgeçebilirdi ki? Doğrusu Tıp kısım dernekleri, tüm bunların aile içerinde tartışılmasından yana… Çünkü bu cins kitaplar ve yazılar, tabiplerin klinik uygulamalarda önemli zorluklarla müsabakasına yol açıyordu.
Peki ortamızda tüm bu zayıf noktalarımız tartışılıyor mu? Cılız bir şekilde… Örneğin ilaç firmalarının neredeyse tüm psikiyatristlere sponsorluk yaptığı bir kongrede bunların tartışılması mümkün mü? Cevap, tekrar cılız bir şekilde…
Tabii, biz konuşmayınca; mutfağımızdaki dönen kirli dolapları tartışmaya açmayınca, “ilaç firması – lüks oteller zinciri – tıbbi kongreler” kirli ağını sorgulamayınca, bunu meslek dışından birisi yaptı. “Delinin biri bir kuyuya bir taş atmış, bin akıllı çıkaramamış” misali, Sn. Soner Yalçın da tıp kuyusuna taşını attı. İşte bu noktada, bir entelektüel olarak, onun attığı taş değil, doldurduğu “deli” durumu dikkatimi çekti. Neden mi?
DELİ – DAHİLER NEREYE GİTTİ
Bir psikiyatr olarak kendime ve sizlere şunları sormak isterim? Evvelce sokaklarda üstü başı yırtık, kir-pas içerinde, kendi kendine konuşan beşerler gezerdi. Artık görebiliyor musunuz? Göremiyorsunuz. Zira psikiyatrinin ulaştığı nokta ‘sokaktaki deli’ olarak isimlendirilen şahısları yok etti.
Eskiden kendisini Napolyon zannedenler, hatta başında huni ile gezenler olurdu. Peki bunları görebilen kaldı mı? Bir tek karikatürlerde… Psikiyatrik tedavilerden sonra bunu da göremez olduk. Yani karikatüristlerin çocuksu ruhla çizdiği hunili meczupların artık sokaklarda karşılığı yoktu. Öbür bir örnek Ferhat… Bu gün Sevecen için dağları delmeye kalksa, akut mani teşhisiyle kliniğe yatırılırdı.
Hatta aydınlanmaya ilham veren filozoflardan Nietzsche, ressam Van Gogh, hatta akıl hastanesine kapatılan Hölderlin, hatta ömrünün büyük bir kısmını akıl hastanesinde geçiren tiyatro kuramcısı Artaud ve niceleri… Pekala bugün artık bu ayarda sanatçı ya da entelektüel yetişiyor mu? Karşılık, yetişemiyordu. Esasen okuldan, hayata hakikat her alanda kuşatılmış olan bireyler, her şeyden ve herkesten kaçsa bile, psikiyatrinin elinden kaçamıyordu.
Bu aydınlanmacı bireylerin yaşadığı çağda, psikiyatri yalnızca Fouchault’nun “büyük kapatılmasının” bir modülü idi. Bugünkü üzere psikotrop ilaç verme talihimiz olmayınca, kapatılsalar bile yapıtlarını vermeye devam edebilmişlerdi. Daha kıymetlisi artık bu mecnun dâhilerin kaç adedini görebiliyoruz? Bugün Nietzsche, bir Clopixol ya da Trevicta depo ampul ile takip edilseydi, kitaplarını yazabilir miydi? Risperdal Consta ile takip edilen Van Gogh bu fotoğraflarını çizebilir miydi?
DOĞADA DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BİR HASTALIK MI?
Lütfen tabip kimliğimizi bir kenara bırakarak bakalım. Tabiata bir bakalım. Tabiatta dikkat eksikliği diye bir hastalık var mı? Hiperaktivite ise ömrün bir rengi değil mi? Halbuki moderniteden sonra her şey tam aksine dönüyordu. Bu soruyu tüm psikiyatristlere sormak isterim. Çağdaş hayata ayak uyduramayan herkesin bir psikiyatrik teşhis alır hale gelmesi size tuhaf gelmiyor mu?
Örneğin DEHB olduğu iddia edilen Leonardo de vinci, Mozart, Beethoven, Albert Einstein üzere dahilere müdahale edilseydi. Concerta ya da Ritalin ile tedavi edilselerdi. Bir de dürtüselliği azaltmak için Risperdal eklenseydi. Bu beşerler, bu şaheserlerini verebilirler miydi?
Diyorum ya, moderniteye ayak uyduramayanların neredeyse tümü bir hastalığa bağlandı. Deliliği akıl hastalığı olarak gören modernitenin temel paradokslardan biri ise, meczupların yeni bir çağın fikrinin çığırını açmış olmaları idi.(1) Aslında bu bir ‘devrimlerin kendi çocuklarını yemesi’ durumundan öbür ne olabilirdi ki?
Çünkü bu mecnun dâhiler, sistemin bastırdığı, sistemin dışında “bozuk” bir halde düşünüldükleri için sistem için tehditti. (2). Onlar nasıl ki bir çağı kapatıp, aydınlanma ile yeniçağı başlatmışlarsa, tıpkı halde bu yaşanılan çağın da sonunu getirecek olan bu bireylerdi. İşte bu noktada sizlere sormak isterim. Modernitenin tüm avantajlarını kendi lehine yordayan kapital sistemi, kendi çağını kapatma potansiyeli olan bu mecnun dahilerin ortada elini kolunu sallayarak gezmesine hiç müsaade verir miydi? İşte bu noktada akıllı olarak tanımlanan şahısların, bu olağan olmayan bireyler üzerinde tahakkümü gerekliydi. Yani, psikiyatrinin hikayesi de bu türlü başlamıştı.
Fouchault’nun “biyo-iktidar”ı idi bu. Biyo-iktidar, kapitalizmin gelişmesinde vazgeçilmez bir öge ve olmazsa olmaz bir koşuldu ve maksadı bireyleri normlara uyduran, olağanlaştıran bir toplum yaratmaktı. Bu iktidarın hâkim olduğu toplumda hapishane, okul, aile, ordu, akıl hastanesi olağanlaştıran ve üretime katan kurumlar olarak görülüyordu. (3). İşte bu sayede iktidar, vücut üzerinde tahakkümünü kuruyor ve insan vücudu bir özne haline geliyordu. (1)
Daha kıymetlisi, disiplinin içselleştirilmesi… Gramsci’ye nazaran ise bu hegemonya “rızanın imal edilmesi” ile mümkündü. Zira istek gösteren kişinin sorunsallaştırma maharetleri köreliyor ve her gördüğü, her duyduğu, bazen de olsa her okuduğu şey doğruydu ve sorgulamıyordu. (2) Ama bilhassa bu isteğin üretilmesi için psikiyatri ve psikoloji bilimi bir farklı değer kazanıyordu.
ZYGMUNT BAUMAN VE BAHÇIVANLIK METAFORU
Tıpkı Z. Bauman’ın “bahçıvanlık” metaforuyla açıkladığı üzere; kontrol altındaki toplumlar, işlenmiş topraklara benziyordu. Bu işlenmiş ya da bahçe kültürleri ise lakin okumuş uzmanlaşmış şahıslarca yürütülebilirdi. Şayet bu yapılmazsa bahçeyi yabani otlar kaplayabilirdi. Yabanî kültürün, bahçe kültürüne dönüşmesi gerekli idi ve bir bahçıvanlık gerekiyordu. (4)
Modernlik, akıl üzerinde kurulduğundan doğayı temsil eden tutkunun karşısında yer alıyor; doğal olanın ehlileştirilmesine yöneliyordu. Bu yüzden de bir kültür inşa etmenin yolu bahçıvanlıktı. Kültür, toprağı ekmek, işlemek ve eseri sağlamak için gerekli tüm süreçleri yerine getirmek demekti. (4) Bauman da, bahçıvanlık yapan tüm bu kurumları “panoptik kurumlar” olarak adlandırıyordu. Bunlar ise okullar, hastaneler, hapishaneler, fabrikalar, kışlalar- sistemin fabrikalarıydı. (4) Bu sayede disiplinci iktidar “uysal bireyler” yaratıyordu.
FOUCAULT VE PASTORAL İKTİDAR
Gelelim, “bu kadar tabip Sn. Soner Yalçın’a neden kızdı” meselesine… Tabiplere nazaran sorun, bu çeşit kitapların hasta- tabip bağında güvensizlik yaratması ya da alıştıkları rutinlerin sorgulanmasına neden olmasıydı. İşte bu durum bilhassa çok sayıda hastanın görüldüğü devlet hastanelerinde önemli problemlere yol açabilirdi.
Ama bence asıl sorun ise, Soner Bey’in kitabının hekimlerin iktidarını sorgulamasıydı. Tıpkı siyasi iktidarın eleştirildiğinde, eleştirenlere reaksiyon vermesi üzereydi. Neden mi?
İşte bu mevzuyu Foucault, “pastoral iktidar” metaforuyla anlatmaya çalışıyordu. Bu, bir çobanın sürüsünü gözetip kollamasına emsal bir iktidar biçimiydi. Pastoral iktidarın asıl figürü çobandı ve çobanın rolü sürüsünü bir ortaya toplamak, onlara yol göstermek ve sürünün selametini sağlamaktı. İktidar sahibi yani çoban, herkesin ömrünü garanti altına alıyor ve devamlılığı sağlıyordu. (4)
Hastalıklardan muhafaza (hastane), yönlendirme (aile, iş, okul), çoğalmayı sağlama (cinsellik, tıp), pastoral iktidarın vücuda nüfuz eden pratikleri idi. Foucault, çağdaş bir kişiselleştirici olarak pastoral iktidarın birdenbire tüm toplumsal bünyeye yayıldığı ve takviye bulduğu görüşündeydi (4).
İşte bu noktada, özür dileyerek yazıyorum, hekim hastanenin çobanıydı. Psikiyatristler tımarhanelerin… Öğretmenler okulların… Mühendisler, fabrika ve işyerlerinin… Hukukçular ise hapishanenin… Aslında sopanın eğitimli (beyaz yaka) insanların elinde olduğu, büyük kapatılmanın biyo-iktidarı idi bu. Bu eğitimlilerin her biri o denli ya da bu türlü, kapital sisteminin askeriydi. Asıl bu nedenle hekimler Sn. Soner Yalçın’a öfkeliydi. Zira hekimlerin iktidarını sorguluyordu.
Daha değerlisi ise bu iktidar sahibi beyaz yakalıların bunu görememesi ve pozisyonlarına yabancılaşmalarıydı. Kapitalist sistem bilim insanlarından yardım istemesinin nedeni, çalışanların isteklerinin, muhtaçlıklarının, dilek ve güdülerinin öğrenilmesini sağlamak suretiyle çatışmanın büyümesinin ve greve dönüşmesinin önünü alma motivasyonuydu. Pek çok yönetici, toplumsal bilimcileri kullanmalarının nedenini, beşerler üzerindeki denetimi sağlamak olduğunu itiraf ediyordu (4).
Yani sistem, neredeyse her aksiyon ve fonksiyon için branşlaşmış ve uzmanlaşmış bir sistem olarak karşımızda durmaktaydı. Fakat, tıpkı Fordist üretim üslubunda misyonu yalnızca bir vida sıkmak ya da bir parçayı takmak olan teknisyen üzere, bu branşlaşmış ortamdaki uzmanlar da hizmet ettikleri yapının bütününden habersiz ya da bu bütüne yabancılaşmış bir halde olmaları olabilirdi. (2)
PSİKİYATRİ VE PSİKOLOJİ BİLİMİ KAPİTALİZMİN ASKERİ Mİ
Ama bu meslekler ortasında en değerlisi ve vazgeçilmezi psikiyatri ve psikoloji idi. Bilhassa psikiyatristler, bu gün ki haliyle kapitalizmin en büyük askerleri idiler. Hatta büyük kapatılmanın öbür halkalarını bir ortada tutan en değerli halkası idiler. Ancak biz psikiyatristler ve psikologlar tabiatımıza öylesine yabancılaşmıştık ki, bunu da göremiyorduk.
Bu gün kapitalizm ayakta ise, psikoloji ve psikiyatrinin sırtlaması ile ayakta idi. Siyasetten, ticarete, hatta medyaya kadar her bölüm psikoloji biliminin ve psikanalistlerin verdiği bilinçdışı işleyen düzenekler ile dönüyordu. Tıpkı Boudrillard’ın dediği üzere, şuur dışı ile fantezi yan yana getirildiğinde kesinlikle satıyordu (5). Medyada reyting, siyasette oy alıyordu. Çünkü “rıza üretimi”nin püf noktalarını psikiyatristlerden ve psikologlardan diğer kim bilebilirdi ki?
Foucault ise ‘dünya psikologların yönettiği bir tımarhanedir’ derken yeniden amacı tam ortadan vuruyordu. (1) Tahminen de modernitenin ve kapital sisteminin sonunu getirecek ve bir sonra ki çağı başlatacak olan yeni Nietzsche’lerin, yeni Van Gogh’ların ortaya çıkmasını engelliyorduk.
Daha kıymetlisi ise, Boudrillard ilerlemeyen, lakin birbirinin üzerine yığılan ve katlanan siyasetten, bilimden, cinsellikten ve estetikten bahseder ya… Artık ilerlemeyen ve birbiri üzerine yığılan, urlaşan metastaz düzeninden… Siyasetin trans-politikaya, estetiğin trans – estetiğe, cinselliğin trans-seksüaliye dönüşmesinden… (5) Bu gün için bilim de sembolik olarak trans- seksüel ve travestikti.
Özellikle psikiyatride olduğu üzere; bilginin birikmesi ve üst üste katlanması, DSM’nin yarattığı teşhis karmaşası (ki, bu gün ARDOC üzere sistemler tartışılmaya başlandı) dikkate alındığında, tıpkı Boudrillard’ın bahsettiği psikiyatride de trans-seksüel, travestik yapı ortaya çıkıyordu. Artık psikiyatri adeta trans-psikiyatriye dönüşüyordu (2. Kısmın konusu…).
Anksiyete ise bir vücut yansısı iken, toplumsal anksiyete ise sınıf anksiyetesi biçiminde vücut reaksiyonuydu. Sanki biz psikiyatristler, Boudrillard’ın bahsettiği birer mikro-protez olan psikotrop ilaçlarla bu bedensel yansıyı yok ederken, 3. çeşit psikopatolojilere mi yol açıyorduk? Son yıllarda artan obsesif kompulsif bozukluk, otizm ve kimi spesifik anksiyete üzere teşhisler, tabiatta ki dengeleyici olumsuzluğun yok edilmesine bir reaksiyon miydi? (3. Kısmın konusu)
Sonuç olarak, bizler bugün Sn. Soner Yalçın’a değil, kendimizi kızmalıyız, diye düşünüyorum. Nereye gidiyoruz diye daha çok tartışmalıydık. O kuyuya, o taşı biz atmalıydık. Şu an sistemin bize verdiği “40 akıllı” biyo-iktidarı ile, o taşı arıyor olabilir miyiz?
Buradan TIP derneklerine sesleniyorum. Bunların kongrelerde tartışılması gerekmiyor mu?
Ama ilaç firmalarının sponsor olmadığı kongrelerde…
KAYNAKÇA:
1.Hülür, H. Faşist Olmayan Varolma Biçimlerinin İmkanları Üzerine: Mıchel Foucault’da Olağanlaşma, Benlik Ve Etik.
2. CEYLAN, C. (2015). Foucault ve İronik Özgürlük. Akademik Bakış Memleketler arası Hakemli Toplumsal Bilimler Mecmuası, (51), 183-194.
3. Olgun, C. K. (2007). Michel Foucault’nun İktidar Kavramına Giriş. Sosyoloji Notları, 1.
4. Özcan, K. (2014). Yönetimsel Denetim ve Örgütsel Nizam: Michel Foucault ve Zygmunt Bauman Ekseninde Bir Tartışma. Amme Yönetimi Mecmuası, 47(2).
5. Baudrillard, J. (1998). Berbatlığın şeffaflığı. Çev. Işık Ergüden. İstanbul: Detay Yayınları.
Ahmet Koyuncu