Avrupa Birliği’nde (AB) plastik atıkların geri dönüşüm oranı tarihte birinci kere azaldı. İklim krizi ve etraf kirliliğinin tesirleri her geçen gün artarken plastik atıklar konusu gündemdeki yerini koruyor.
AB yönetmelikleri ile getirilen geri dönüşüm maksatlarına ulaşmak için Avrupalı ülkelerin atıklarını ihraç etmeleri ise etrafa verilen zararın azalmasından çok artmasına neden olabiliyor.
Bir yanda tüketicilerin bilinçsizliği, başka yanda ise hükümet siyasetleri nedeniyle geri dönüşüme gittiği düşünülen çok sayıda plastik atık aslında geri dönüştürülmüyor.
Peki bu atıklar nerede son buluyor? Plastikleri geri dönüşüm kutularına atmak işe yarıyor mu?
AB’DE GERİ DÖNÜŞÜM ORANINDA BİRİNCİ KERE DÜŞÜŞ
Euronews’ten Enis Günaydın’ın haberine nazaran, Avrupa’da plastik ambalajların geri dönüştürülme oranı 2017 yılında birinci kez azaldı. AB’nin istatistik kurumu Eurostat’a nazaran 2017’de geri dönüşüm oranı bir evvelki seneye kıyasla ortalama 0,5 puan düşerek yüzde 41,9 oldu.
5 Kasım’da yayımlanan verilere göre Avrupa’da en fazla plastik ambalaj geri dönüşümü yapan ülke yüzde 74 ile Litvanya oldu. Onu yüzde 65 ile Bulgaristan ve yüzde 62 ile Kıbrıs takip etti.
Türkiye’de ise ambalaj atıkları konusunda yetkili kuruluş PAGÇEV’e nazaran 2017’de plastiklerin geri kazanım oranı yüzde 54 olarak tespit edildi. Bu oranla Türkiye, ortalarında Almanya, Fransa, Hollanda ve Belçika’nın da olduğu birçok AB ülkesini geride bıraktı.
Ancak bu istatistikler aldatıcı olabiliyor. Geri dönüşüm oranları dünya genelinde artış eğiliminde gözükse de aslında bu sayılar doğruyu yansıtmayabiliyor.
AVRUPA SAHİDEN PLASTİKLERİNİ GERİ DÖNÜŞTÜRÜYOR MU
Çoğu gelişmiş ülke, geri dönüştürülebilir atıkların tamamını kendisi işlemektense bir kısmını öbür ülkelere göndermeyi tercih ediyor. Bunun sebeplerinin başında, geri dönüşüm için gerekli olan yüksek maliyetler geliyor.
Örneğin İngiltere her sene 600 bin tondan fazla plastik atığı geri dönüştürülmesi için ihraç ediyor. Bu sayı, ülkede bir yıl içinde geri dönüştürüldüğü belirtilen plastiklerin yaklaşık yüzde 60’ına denk geliyor. Tıpkı halde Fransa da 700 bin tona yakın plastiği diğer ülkelere gönderiyor.
Söz konusu atıkların birinci amacında ise Asya ülkeleri ve gelişmekte olan ülkeler. Maksat plastiklerin gönderildiği ülkelerde büsbütün geri dönüştürülmesi olsa da gerçekte bu mümkün olmuyor.
Düzgün formda ayrıştırılmadan gönderilen plastik atıklar, geri dönüştürülmek yerine çöp depolarında ve bazen denizlerde son buluyor. Akdeniz’e her yıl karışan 600 bin ton plastik atığın büyük bir kısmı da Türkiye’den çıkıyor.
Denize atılan plastikler ise burada yaşayan hayvanlara ziyan verdiği üzere, içme sularına da karışabiliyor. Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran içme sularında insan sıhhatini olumsuz etkileyecek mikroplastikler bulunuyor.
Başka bir araştırmaya nazaran yetişkin bir insan yılda ortalama 50 bin mikroplastik yutuyor.
“DÜNYANIN ÇÖPLÜĞÜ” ASYA ÜLKELERİ VE TÜRKİYE
İki yıl öncesine kadar dünyanın en büyük atık ithalatçısı pozisyonunda olan Çin, atıkların verdiği ziyana binaen 2018 yılında tüm ithalatı yasaklamaya karar verdi. Çin’in kararı üzerine gelişmiş ülkeler birinci etapta rotalarını Malezya, Vietnam ve Tayland üzere Güney Doğu Asya ülkelerine çevirdi.
Ancak bu durum da diplomatik krizlere yol açtı. Filipinler savaş nedeni olarak gördüğü 69 konteyner dolusu çöpü Kanada’ya iade etti. Emsal şekilde Malezya ve Endonezya da “dünyanın çöplüğü olmak istemedikleri” gerekçesiyle atıkları kabul etmeyeceklerini açıkladı.
Ardından gelişmiş ülkeler yeni gaye arayışına girdi. Yeni maksatlardan biri haline gelen Türkiye’nin plastik atık ithalatı, 2016 ila 2018 yıllarında 3 katına çıktı.
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’nin (TMMOB) haziran ayında yayımladığı bir raporda bu meseleye dikkat çekilerek, “AB’nin ve ABD’nin çöplüğü olma yolunda ilerliyoruz!” uyarısında bulunuldu.
DOĞRU GERİ DÖNÜŞÜM YAPIYOR MUYUZ
Plastik atıkların çöplüklerde ve denizlerde son bulmasındaki en büyük etkenlerden biri yüksek maliyet. Maliyeti artıran en değerli ögelerden biri ise tüketicilerin yanlışsız bildiği yanlışlar.
Yanlış örneklerin başında farklı tiplerde plastiklerin, kağıt ve camla birlikte atılması geliyor. Birden fazla vakit kağıt ve cam atıklar için başka bir çöp kutusu bulunmadığından, tüm geri dönüştürülebilir atıklar birlikte atılabiliyor. Lakin bu, geri dönüşüm için farklı bir etap gerektirdiğinden maliyetleri artırıyor.
Farklı plastik çeşitleri de aslında birebir anda geri dönüştürülemiyor. Plastik ambalajların üzerine üçgen içerisinde koyulan numaralar plastiğin hangi tipten olduğunu gösteriyor. Günümüzde farklı tipleri ayrıştırmak makineler sayesinde daha kolay olsa da birçok geri dönüşüm merkezi kimi plastiklerle uğraşmak istemiyor.
Örneğin 6 numaralı polistiren, genelde yemek paketlemek için kullanılıyor. Ancak içinde yemek bulunan kaplara bulaşan yağ ve başka atıkları ayırmak çok sıkıntı olduğu için bunlar geri dönüştürülmüyor. Aynı sebeple, karton olmasına karşın, pizza kutuları da geri dönüştürülmüyor.
Bu noktada alınabilecek en âlâ tedbir ise bu stil plastik ambalajları mümkün olduğunca az kullanmak. Fakat herhalükarda içinde organik unsur kalan plastikleri sudan geçirerek atmak, geri dönüştürülmesi mümkün olan plastikler için bu prosedürü kolaylaştırıyor.