İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi, koronavirüs nedeniyle şantiyeleri inceleyerek bir rapor yayımladı. İstanbul’un pek çok şantiyesindeki uygulamaların bir ortaya getirildiği raporda şantiyeler açık olduğu sürece toplumsal uzaklık uygulamanın mümkün olmayacağına dikkat çekildi.
Diğer taraftan koronavirüs nedeniyle inşaat iş kolunda da fiyatsız müsaade ve işten çıkarma uygulamalarının arttığı bunun sonucunda ise işsiz kalanların geçim ve barınma düşüncesi çektiği tabir edildi. Raporda bir şantiyede, işçilere “çalışırken virüs kaparsam sorumluluk bana aittir” şeklinde taahhüt imzalatıldığı ve bunun ülke tarihine kara bir sayfa olarak geçeceğinin altı çizildi.
İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi’nin “Koronavirüs Raporu”ndan satırbaşları:
‘ŞANTİYELER TEHLİKE ALTINDA’
“Proje ve başka ofisler ile kamu kesitinde çalışan meslektaşlarımızla karşılaştırıldığında tartının şantiyelerde çalıştığı bilinmektedir. İstanbul’da değişik ölçekte binlerce şantiye bulunmaktadır. Şantiyelerde yalnızca inşaat mühendisleri değil binlerce emekçi de çalışmaktadır. İstanbul’da 300 bine yakın inşaat emekçisi vardır.
Mühendisler ve çalışanlar dışında gereç taşıyanlardan kargoculara, yapı kontrol görevlilerinden personel sıhhati ve iş güvenliği uzmanlarına kadar sabit işçi dışında çok sayıda insan günün farklı saatlerinde şantiye hayatına dâhil olmaktadır.
‘SOSYAL MESAFE UYGULANAMAZ’
Şantiyeler açık olduğu sürece sorun devam edecektir. Çalışma ve barınma kaideleri ile temel gereksinimlerin karşılandığı yerler göz önüne alındığında toplumsal aralığın sağlanması mümkün görünmemektedir. Zati iş güvenliği tedbirlerinin bile kâfi seviyede alınamadığı bir ortamda salgın hastalıkla çaba etmek kaçınılmaz olarak sıkıntı olacaktır.
Şantiyeler tabiat koşullarına açık ortamdır; çalışanlar yağmur, toz-toprak, soğuk ya da sıcağa direkt maruz kalmaktadır. Bu doğal ortam hijyen sağlanması açısından olumsuz sonuçlara yol açmaktadır. Ortak yemekhane ve yatakhaneler, ortak idari ofisler toplumsal uzaklığa uyulmasını ve hijyenin sağlanmasını zorlaştıran ögelerdir. Bütün bu sebepler şantiyelerin muhakkak bir müddet kapatılmasını zarurî kılmaktadır.”
ŞANTİYELERDEKİ MEVCUT DURUM
İstanbul özelinde yapılan araştırma sonucunda şantiyelerdeki durum şöyle özetlendi:
“Kurumsal olarak tanımlayabileceğimiz firmaların şantiyeleri dışında, yapsat işler olarak tanımlanan çok sayıda şantiye aktif durumdadır. Bu şantiyelerde işin boyutuna nazaran ve gün gün değişmek kaydıyla 10 ila 50 kişi çalışmaktadır. Ve ne yazık ki bırakalım virüse karşı tedbirleri (sosyal uzaklık, maske, dezenfektan, sabun kullanımı vb.) temel sıhhat konseyleri bile uygulanmamaktadır.
Büyük ölçekli inşaatlarda ise kısmi tedbirler alınmış durumdadır. Lakin her şantiye için birebir seviyede tedbirden kelam edilememektedir. Birebir halde şantiye çalışanlarının tamamının hijyen ve tedbir kurallarına tam olarak uymadığı söz edilmektedir.
Önlemler ortasında birinci göze çarpan yatakhane ve yemekhanelerde dezenfektan kullanılmasıdır. Bu yerler günaşırı dezenfektan edilmektedir. Fakat bu prosedürün ne derece tahlil olduğu tartışmalıdır. Sokakların sabunlarla yıkanmasının ve dezenfekte edilmesinin hiçbir işe yaramadığı uzmanlarca tekraren lisana getirilmiştir.
Bazı şantiyelerde geçiş noktalarında dezenfektan bulundurulmaktadır. Lakin her bir çalışanın gerektiğinde kullanıp kullanmadığı muğlaktır.
Yine kimi şantiyelerde sabah iş başlamadan evvel ateş ölçülmektedir. Olumlu olan bu uygulamanın, ateşin virüsün tek belirtisi olmadığı gerçeğiyle birleşince, taşıyıcı çalışanları tespit etmekte yetersiz kalacağı açıktır.
Büyük ölçekli şantiyelerde yemekhanelerde birebir anda 400-500 kişi yemek yemektedir. Emekçi sayısı göz önüne alındığında ne yemekhanedeki yoğunluğu azaltmak mümkündür ne de mesai saati gereği vardiya yöntemi getirilebilir.
Bazı şantiyelerdeki yemekhanelerde masa sayısının azaltıldığı lakin tekrar de uzmanların ihtarlarına uygun bir aralık yaratılamadığı ve yoğunluk oluşturulamadığı tespit edildi.
Şantiyelerdeki yatakhaneler ise daha büyük tehlike içermektedir. İstanbul’da bulunan şantiyelerdeki çalışanların yüzde 80’i vilayet dışındandır. Fakat yüzde 20 İstanbul’da ikamet etmektedir. Binlerce personel şantiyelerde oluşturulan yatakhaneleri kullanmaktadır. Yatakhanelerde ortalama 10 personel kalmaktadır. Bu sayının makul seviyeye çekilmesi ise personel sayısını düşününce mümkün değildir. Aile bireylerinin bile tıpkı odada bulunmaması tavsiye edilirken yatakhanelerin durumunu izah etmek nasıl mümkün olacaktır.
Maske kullanımı da problemli ve zahmetlidir. Maskelerin standarda uygun olduğu ve standart kullanıldığı ile ilgili rastgele bir ortalamadan kelam edilememektedir. Mesainin başlangıcından sonuna kadar maske takmaya dikkat edildiği ise gözlenmemektedir. Bedensel güce dayalı iş yapan çalışanlar, gün içerisinde maske kullanımını aksatmaktadır.
Özellikle asansör kullanımının, asansör kabinlerinin dar olduğu ve birden çok personelin tıpkı anda kullanıldığı göz önüne alındığında tehlike arz etmekte olduğu mutlaktır.
Bazı firmalar şantiyelerin ofis kısmında misyonlu işçisini meskenden çalıştırmaktadır. Bu, elbette olumlu durumdur. Lakin bütün şantiyelerde birebir uygulama bulunmamaktadır.
Yine her şantiyede olmamak kaydıyla, kimi şantiyelerde taşeron firma çalışanlarına dönüşümlü mesai sistemi uygulandığı görüldü. Tekrar kimi şantiyelerde kritik olmayan imalatların büsbütün durdurulduğu tespit edildi.”
İŞSİZLİK VE FİYATSIZ İZİN
Koronavirüs nedeniyle işten çıkarma ve fiyatsız müsaade uygulamalarının da arttığı belirtilen raporda şu tabirlere yer verildi:
“Şu an işkolumuzun en değerli sorunu işten çıkarma ve fiyatsız izindir. Pek çok şantiye, taşeron firma ofis ve saha çalışanlarını ya işten çıkartmıştır ya da fiyatsız müsaadeye ayırmıştır. Şimdi bu yola başvurmayan firmalar mevcut olsa da, edinilen bilgiye nazaran firmalar daha fazla dayanamayacak ve işten çıkarma ve fiyatsız müsaadeye ayırma yakın vakitte başlayacaktır.
Şu güne kadar 15 bin civarında inşaat personelin işten çıkarıldığı, bir kısmının memleketlerine dönebildiği, kentler ortası seyahat yasaklandığı için pek çok çalışanın İstanbul’da yaşamaya devam ettiği, lakin geçim ve barınma meselesinin devam ettiği bilinmektedir.
Şimdi taslak halindeki bir düzenlemeden kelam ediliyor. Taslağa nazaran personel çıkarmalar üç ay için yasaklanıyor. Fiyatsız müsaadeye çıkarılanlara ise günlük 39, yani aylık 1177 lira verilmesi öngörülüyor.
Bu noktada belirtmek istiyoruz ki tespit edebildiğimiz kadar kimi inşaat firmaları ya da taşeron firmalar mühendisler de dahil pek çok çalışanını ya işten çıkarttı ya da fiyatsız müsaadeye ayırdı. İsmi geçen taslağın yasalaşma sürecinde kesinlikle geriye dönük kararlar yer almalıdır. Taslağın patronlara hiçbir yükümlülük getirmediği, bilakis ellerini rahatlattığı ayrıyeten dikkat çekmiştir.
İkincisi fiyatsız müsaadeye çıkarılan çalışanlar için önerilen fiyat açlık sonunun bile altındadır. Bu, “virüsten ölme lakin açlıktan öl” demektir. Taslağın bu haliyle kabul edilmesi mümkün değildir. Açık yasal düzenlemeye karşın Kısa Çalışma Ödeneği’nin neden uygulanmadığı ise merak bahsidir.
Bu hususla ilgili kıymetli bir nokta kimsenin mecburî olarak fiyatsız müsaadeye çıkartılmayacak olmasıdır. Bu kazanılmış bir haktır. Belirli ki Taslak bu hakkı ortadan kaldıracaktır.”
PROJE BÜROLARI
“Pek çok meslektaşımız proje ofislerinde çalışmaktadır. Ya ofis kendisinindir ya da ofislerde birkaç mühendis çalışmaktadır. Hijyen ve toplumsal ara konusunda problem yaşamayan ofisler bugün bir öteki sıkıntıyla karşı karşıyadır.
İnşaat işkolu uzun vakittir kriz içindedir. İnşaatın yarattığı ekonomik paha bilhassa muhakkak başlı firmalarda toplanmakta, öbürleri ise yalnızca ayakta kalmaya çalışmaktadır. Virüs salgını dalımızı bu türlü bir ortamda bulmuştur. Salgının yol açtığı tesirler kısa müddette açığa çıkmış, bırakalım yeni iş almayı proje ofisleri işyeri kiralarını bile ödeyemeyecek duruma kadar gerilemiştir. Kamu yönetimi proje ofislerini destekleyecek tedbirleri kesinlikle almalıdır. Kira yardımından vergi muafiyetine kadar verilecek takviye, daha ne kadar süreceği belirli olmayan harika periyodu daha az hasarla atlatılmasını sağlayacaktır.
‘VİRÜS KAPARSAM SORUMLULUK BANA AİTTİR’ BELGESİ
İşe devam eden lakin tedbir almayan ya da yasak savma babında kimi tedbirlerle yetinen bir şantiyede, işçilere “çalışırken virüs kaparsam sorumluluk bana aittir” şeklinde taahhüt imzalatılması için ülkemiz tarihinde kara bir sayfa olarak yerini alacaktır.
Dolayısıyla bu taahhütnameyi utanç vesikası olarak kayda geçme emeliyle metnimize alıyoruz:
“Kamp alanı/odalar ve yıkanma yerini kendi istek ve irademle kullandığımı, kampta kalmak istediğimi, bu devir içinde işverenlikçe ülkemizin içerisinde bulunduğu bu inanılmaz duruma ait alınan önlemlere harfiyen riayet edeceğimi, işverenlikçe belirtilen kurallara uymamamdan yahut sair kaidelerden ötürü işyerinde bulunduğum periyot içinde kendime mümkün bir koronavirüs bulaşması olayından ötürü olabilecek tüm ziyanlardan ötürü büsbütün kendimin sorumlu olduğunu,
Yukarıdaki arz ve izah edilen neden ve münasebetler ile patronluğa rastgele bir cezai, idari, yasal ve türel sorumluluk yükletilemeyeceğini, bu hususlarda hangi nam altında olursa olsun patronluğa karşı hiçbir talep ve argümanda bulunamayacağımı ve patronun kelam konusu kampta kalmamdan ve bu virüs ile hastalanmamdan ötürü doğacak ziyanlardan rastgele bir sorumluluğunun bulunmadığını/bulunmayacağını kabul, beyan ve taahhüt ederim.”