Medya ombudsmanı Faruk Bildirici, Basın İlan Kurumu’nun “Evde kal” logosunu gazetelerde yayımlatmasını kıymetlendirdi.
Faruk Bildirici, ferdî internet sitesindeki “Basın İlan Kurumu iktidar medyasının satışlarını da denetim etse” başlıklı yazısında, “BİK Genel Müdürü Duran da korona gayretinde bir şey yapmadı demesinler sonra!” ifadelerini kullandı.
İşte o yazı…
Basın İlan Kurumu Genel Müdürü Rıdvan Duran’ın gazetelere teşekkür ettiği haberini görünce güldüm doğrusu. Gazetelere “Evde Kal, Sıhhatle Kal” ortak manşetiyle çıkma davetinde bulunmuş, sonra da bu davete uydukları için teşekkür açıklaması yapıyordu.
Resmen dalga geçmişti gazetelerle. Rıdvan Duran bilmez mi, gazetelerin bu davete uymama bahtı olmadığını? Doğal ki bilir! Resmi ilan dağıtma gücünü anti-demokratik biçimde kullanan ve gazetelere daima resmi ilan kesme cezaları veren de şahsen kendisinin idaresi.
Durum bu türlü olunca da Sabah’tan Sözcü, Birgün ve Evrensel’e, Karar’dan Yeniçağ’a kadar tüm gazeteler istisnasız biçimde Basın İlan Kurumu’nun (BİK) hazırladığı logoyu bir tam sayfaya basıp o denli çıktı 30 Mart günü. Çağrıyı buyruk telakki etmekten diğer dermanları yoktu. Basın İlan Kurumu’nun reaksiyonunu göze alamazdı hiçbiri.
Güya Genel Müdür, “küresel salgınla gayrette hayati değer arz eden önlemlerin geniş kitlelere duyurulması” için yapmıştı bu çağrıyı. Düzgün de o güne kadar Türkiye büyük ölçüde meskene kapanmış, önlemleri beşerler televizyonlardan, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Sıhhat Bakanı Koca’nın açıklamalarından duymuştu. BİK’in “Evde kal” logosundan çok evvel öğrenilmişti tedbirler.
Asıl hedefi Duran, açıklamasındaki “Devletimiz bu bahiste tüm dünyaya örnek olacak bir çaba yürütüyor. İlgili bütün bakanlıklar ve kurumlar önemli iş birliği içinde çalışıyor” cümlelerinden sonra “Biz de ortak manşetli çıkma davetinde bulunduk” diyerek açığa vurmuştu. O denli ya, BİK Genel Müdürü Duran da korona uğraşında bir şey yapmadı demesinler sonra!
ELEŞTİREL GAZETELERE CEZA YAĞMURU
BİK’in, eleştirel ve bağımsız gazeteleri, mahallî medyayı baskı altına ve denetleme aygıtına dönüştürmesinde birinci adım, 6 Ağustos 2018’de çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile atıldı. İrtibat Başkanlığı’na BİK’i kontrol yetkisi de verildi. 15 Ağustos 2019’da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın danışmanları, Saray’daki iç kabineye yakın bürokrat ve akademisyenler ve SETA çalışanlarının yükte olduğu yeni idare konseyi oluşturuldu.
Genel Müdürlüğe de Saray’a yakın ve SETA'nın Genel Koordinatörü Burhanettin Duran'ın kardeşi Rıdvan Duran atandı. Böylelikle BİK’te büsbütün Saray’ın denetiminde bir yapı oluşturuldu. O tarihten itibaren de yenilenmiş BİK, “saldırı timi” olarak faaliyet göstermeye başladı.
İktidarın dümen suyunda gitmeyen medya kuruluşlarına karşı geçmişle kıyaslanmayacak ölçüde cezalar birbirini izledi. BİK’in web sayfasına baktım, geçmiş yıllardaki İdare Heyeti kararlarını sayfada göremedim. Fakat bu yıl içerisinde yapılan altı toplantıda alınan ceza kararları bile inanılmaz sayıda!
Giyotin devamlı çalışmış ve altı toplantıda “Resmi ilan ve reklamlar ile bunları yayınlayacak vadeli yayınlar yönetmeliğini” ihlal ettikleri gerekçesiyle 8’i İstanbul’da yayınlanan toplam 55 gazeteye resmi ilan ve reklam kesme cezası verilmiş. Basın Ahlak Asıllarına terslik gerekçesiyle de 13’ü İstanbul’da yayınlanan 20 gazete cezalandırılmış.
Kararda yer almadığı için cezalandırılan gazetelerin isimlerini veremiyorum. İsimleri yazılsaydı, cezalandırılanların çabucak tamamının iktidar yanlısı yayın yapmayan eleştirel gazeteler olduğu görülürdü. Belirli ki, öğrenilmesini istemiyorlar.
CUMHURİYET, BİRGÜN VE EVRENSEL’E CEZALAR
Basın İlan Kurumu’nun ceza yağdırmaktaki asıl hedefinin eleştirel gazeteleri baskı altına almak olduğu Cumhuriyet, Birgün ve Üniversal gazetelerine verilen resmi ilan kesme kararlarından da belirli.
Cumhuriyet’e geçen Aralık ayında Işıl Özgentürk’ün yazısı nedeniyle 17 gün, “TV5’e RTÜK cezası” ile ilgili bir haber nedeniyle 2 gün resmi ilan kesme cezası veren BİK, son olarak da Işık Kansu’nun, AKP milletvekili Asuman Erdoğan’ın eşi Fatih Erdoğan’ın sahibi olduğu Next Level Alışveriş Merkezi’nin Ziraat Bankası’na devredildiği kurtarma operasyonu haberi nedeniyle cezalandırdı. Halbuki mahkeme bu haberle ilgili tekzip istemlerini bile geri çevirmişti.
Birgün’e, baskı-bayi defterlerinin gecikmeli tutulduğu ve birtakım haberlerde kaynak gösterilmediği üzere münasebetlerle 3 ay içinde toplam 49 günlük resmi ilan kesme cezası verdi. Evrensel’e de tekraren ceza yağdırdı BİK. Mezopotamya Haber Ajansı’nın haberini kullanmasını da hata saydı, Üniversal okurlarının dayanışma emeliyle bayiden birden fazla gazete almasını da.
Sonuçta Birgün ve Kozmik gazeteleri, resmi ilan ambargosuyla karşı karşıya kaldı. Birgün, idari eksiklikleri giderdi, cezalarını çekti ve ilan tekrar gelmeye başladı lakin yalnızca geçen ay 15 günlük yeni cezalar geldi. Haber içerikleri ile ilgili yeni savunmalar da istendi, yeni cezalar da yolda!
Evrensel de tıpkı formda cezalarını bitirdi, hata sayılan idari eksikleri tamamladı. BİK’in, Evrensel’e verdiği müddet 28 Mart’ta doluyordu, bu tarihte bayilerdeki durum incelenip karar verilecekti. Lakin artık ortaya korona karantinaları girdiği için BİK karar veremedi, resmi ilan yasağı sürüyor.
Oysa resmi ilan ve reklam gelirleri bu gazetelerin yaşayabilmesi için hayati nitelikte. Elbette BİK de bunun farkında…
CEZAEVLERİNDE YASAKLAMA YETKİSİ
Son olarak TBMM Genel Kurulu’nda dün görüşülmesine başlanan İnfaz düzenlemesine eşi gibisi görülmedik bir husus eklendi. “BİK’ten resmi ilan ve reklam yayımlama hakkı bulunmayan gazeteler cezaevlerine kabul edilmez” denildi.
Bu husus aslında BİK’e yeni bir yetki vermiş oluyor; artık cezaevlerine girebilecek gazeteleri de onlar saptayacak! Eleştirel ve bağımsız gazetelerin resmi ilan gelirlerini kesmekle kalmayacak, okurlarını da cezalandırabilecek.
Basın özgürlüğü ve okurların haber alma hakkı umurlarında değil…
İKTİDAR GAZETELERİNE SATIŞ KONTROLÜ YOK
Halbuki BİK, 1961 yılında “Resmi ilanların dağıtımında adaletsiz davranıldığı gerekçesiyle hükümet ile gazeteleri karşı karşıya getiren uygulamaya son vermek maksadıyla kurulmuş” bir kamu hukukî kişiliği. Basın İlan Kurumu Teşkiline Dair Kanunun 2. Unsurunda belirlenen temel vazifesi de “Resmi ilanların mevkutelerde yayınlanmasına aracı olmak”…
BİK kontrol yetkisini ise “müeyyide” başlıklı 49. Husustan alıyor. İki tıp kontrol yapıyor; birincisi sayfa sayısı, fiili satış, takım üzere hususlarda teknik kontroller, ikincisi de içerikle ilgili etik kontrol.
Resmi ilan ve reklamları denetleyen bir kuruluşun, o yayın organlarının belirlenen teknik şartlara uyup uymadığını denetim etmesi anlaşılır bir durum. Bildirdikleri üzere yayın yapıyorlar mı, açıkladıkları kadar satıyorlar mı? Natürel bunların denetlenmesi gerek. Zira “Gazete yahut mecmualar takım, baskı, dağıtım yahut fiilî satış ölçüsü konusunda yanlış yahut aldatıcı bilgi veremez” kararı de var genel şura kararlarında.
Ancak bu münasebetlerle cezalandırmada adil ve tarafsız davranıldığı söylenemez. Daha çok Anadolu’daki lokal gazetelere ve eleştirel/bağımsız gazetelere cezalar kesilip duruluyor. BİK idaresi “makbul” gördüğü medyanın eksiklerini ise görmezden geliyor.
Örneğin bu ülkede gazetelerin birçoklarının açıkladıkları satış ölçüsünün gerçek olmadığı ayan beyan ortada. Çok sattığını açıklayan gazetelerin akaryakıt bayilerinde, marketlerde, terminallerde, üniversitelerde, metro istasyonlarında fiyatsız dağıtıldığı biliniyor. Buna karşın BİK, bu “büyük” gazetelerin satışını denetlemiyor, bu nedenle ceza kesmiyor…
Gerçekten denetim etse birçoklarının resmi ilan gelirleri kesilir; hem de toplum o gazetelerin gerçek tirajlarını öğrenmiş olur.
ÖRTÜLÜ REKLAMLARA GÖZ YUMUYOR
BİK’in gazetelerin içeriğine ait kontrolü ise yasanın 49. Unsuruna ve 1994 yılında kabul edilen “Basın Ahlâk Temelleri Hakkında 129 Sayılı Genel Konsey Kararı”na dayanıyor. Bu karardaki “Basın Ahlâk Esasları” konutlara şenlik!
“Haberler hukuka karşıt yollardan elde edilemez ve yayınlanamaz” ve daha ilginci “Ahlaka alışılmamış yayın yapılamaz” üzere prensipler de yer alıyor bu Genel Konsey kararında. Yasa unsuru belirtilse ve bu hususa karşıt yayın yapılamaz dense anlarım fakat “hukuka aykırılık” genel bir tabir. Bu prensibe nazaran BİK İdare Heyeti, resmi açıklamaya dayanmayan her haberi hukuka karşıt olarak kabul edip ceza kesebilir.
Peki, “ahlaka aykırılık” neyin nesi? Hangi ahlak, kimin ahlakı, hangi periyodun ahlakı? BİK yöneticilerinin ahlak anlayışı ile İstanbul’daki gazetecilerin ahlak anlayışı birebir olamaz. Lakin görüldüğü üzere, o denli genel tabirlerle yazılmış ki bu prensipler, BİK İdare Heyeti istediği üzere yorumlayabilir, istediğine ceza verebilir.
Zaten dilediği üzere yorumladığı, Basın Ahlak Esasları’ndaki “İlân yahut reklâm niteliğindeki haber, fotoğraf ve yazıların, tereddüte yer bırakmayacak halde ilân yahut reklâm olduğu belirtilir” prensibini uygulamamasından da belirli. Bu ilkeyi hakkıyla uygulasalar başta çok sattığını argüman eden gazeteler olmak üzere birçok gazete resmi ilan kesme cezalarından başını kaldıramaz. Zira çabucak her gün yaygın medyada ilan ve reklamlar, yazı ve habermiş üzere sunuluyor; örtülü reklam yapılıyor, okurlar kandırılıyor. BİK de buna göz yumuyor.
ETİK KONTROL YAPMASI AHLAKİ DEĞİL
İktidar yanlısı medyayı rahatsız etmeme tasasıyla hareket eden BİK, eleştirel ve bağımsız medya kelam konusu olunca maddede olmayan yetki icat edip, internet sitelerinde de içerik kontrolü yapabiliyor. Meğer internet siteleriyle ilgili hiçbir karar yok maddede.
Asıl tartışılması gereken BİK üzere resmi ilan gücünü, yani kamunun mali gücünü elinde bulunduran ve siyasi iktidar tarafından oluşturulan bir kurumun içerikte etik kontrol yapması. Medya etiği konusunda uzman ve bağımsız olmayan bir heyetin etik kontrol yapması ahlaki değildir. Üstelik mali gücü silah olarak kullanan bir heyetin etik kontrolünün sansür ve baskı aracına dönüşmesi kaçınılmazdır.
Bu haliyle BİK, basın özgürlüğü ve halkın bilgi edinme hakkı üzerinde ağır bir tehdittir. Yapısı da fonksiyonu de demokratikleştirilmeli…