Eski Dışişleri Bakanı Prof. Dr. Mümtaz Soysal hayatını kaybetti. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde çok sayıda öğrenci yetiştiren Soysal, bir devrin efsanevi kitabı ‘Anayasaya Giriş’in de yazarıydı. Alzheimer tedavisi gören Soysal 90 yaşındaydı.
Cumhuriyet gazetesi muharriri Mine Kırıkkanat, “Bir yıldız kaydı, bir Mümtaz söndü…” başlıklı yazısında “Sevgili, aziz dostum Mümtaz Soysal’la yollarımız birinci defa 12 Eylül 1980 akşamı kesişti” diyerek Mümtaz Soysal’ı anlattı.
İşte Mine Kırıkkanat’ın yazısı…
Yıllar yılı, “yaşamda hiçbir şey raslantı değildir” saptamasını insanları bahta inandırmak için uydurulmuş üniversal bir basmakalıp olduğunu düşündüm. Lakin yazmaya başlayacağım yeni romanım için geçmişe dönüp baktığım bugünlerde, artık yanıldığımı anlıyor; her insanın olaylara istikamet vermek için gösterdiği gayretin ötesinde aşikâr bir bahtı olduğuna, bilhassa de yaşantısına çok bariz ölçüde talih varlığı ya da yokluğunun istikamet verdiğine inanıyorum.
Yaşamda hiçbir şey raslantı değilmiş, evet.
Ve mukadderat, şimdi ne gazeteci, ne de yazarken, “hiç kimse”likten ibaret anlamsız varlığımın karşısına çıkardığı beşerlerle geleceğimin, epey zıt düğümlü haraşo ağlarını örüyormuş…
Sevgili, aziz dostum Mümtaz Soysal’la yollarımız birinci sefer 12 Eylül 1980 akşamı kesişti.
Tahmin edebileceğiniz harikulâde şartlarda gerçekleşen bu müsabakayı uzun yıllar kendime saklayıp Milliyet’in 8 Mayıs 2005 tarihli sayısında birinci sefer şu sözlerle andım:
An, tarihi bir andı: 12 Eylül 1980! Sosyalist Parti şimdi muhalefetteydi ve müstakbel Cumhurbaşkanı Mitterrand’ın ‘kültür adamı’ imajını yaratan, en sadık adamı Jack Lang, Akdeniz ülkelerinden çağrılan muharrir ve sanatkarları Marsilya’da tarihi bir ‘keşişhane’de buluşturan toplantıyı düzenlemişti. Türkiye’den davetli Yaşar Kemal, Mümtaz Soysal, Çetin Altan ve davetsiz konuk bendeniz, 12 Eylül darbesini, üç gün hükümdarlar üzere ağırlanacağız diye gittiğimiz şatoya vardığımızda öğrendik. Natürel ki ağzımızdan burnumuzdan geldi o üç gün lakin benim için unutulmazdı…
DÖNMEK SIKINTI, KALMAK İMKÂNSIZ
Cep telefonu daha icat edilmemişti. Brüksel’den Marsilya’ya uçan Mümtaz Soysal, Paris’te birkaç gün geçirdikten sonra yola çıkan Yaşar Kemal ile Montpellier üzerinden avdet eden Çetin Altan ve ben, 12 Eylül darbesini tam olarak Marsilya yakınlarındaki Aix En Provence’ta düzenlenen toplantıya varınca, etrafımızı saran gazetecilerden öğrendik.
Basın, doğal olarak üç ünlü Türk aydının darbe hakkında, tercihen olumsuz görüş bildirmesini bekliyordu.
Benim için ileride ders olacak anlardan biriydi.
Henüz buluşan Mümtaz Soysal, Yaşar Kemal ve Çetin Altan güya sözleşmişcesine, gazetecilere kendi ortalarında toplantı yapmadan konuşmayacaklarını bildirdiler.
Nasıl konuşsunlar? Üçü de eninde sonunda Türkiye’ye dönmek zorundaydı. Üst tükürsen bıyık, aşağı tükürsen sakal durumu…
Şatonun bir salonunda toplandık. Birinci iş televizyonu açmak oldu. Tüm ekranlarda, hiç unutmuyorum, Türk askerlerinin sadece ayaklarını, rap rap yürüyüşlerini gösteren bir fon üzerine darbe haberi vardı. TSK’nin darbeci gelmişi, geçmişi sıralanıyordu.
Elbette ki hiç ses çıkarmadan izlediğim üçlü görüşmede, diplomasi ve hukuk lisanının yanı sıra Fransızcaya en hâkim Mümtaz Soysal’ın sözcü olmasına, ondan diğer kimsenin konuşmamasına karar verildi ve Fransız basınına, çabucak o gece bir basın toplantısı yapılacağı bildirim edildi.
KONUŞARAK SUSAN SÖZCÜ
Üç ünlü Türkün darbe hakkında ne söyleyeceğini dinlemek isteyen o kadar çok Fransız gazeteci vardı ki, basın toplantısı Aix en Provence’ın antik açık hava tiyatrosunda yapıldı.
Yaşar Kemal ile Çetin Altan’ın birinci sırada oturduğu tiyatroda, Mümtaz Soysal sahneye kurulan kürsüye çıktı.
Toplantıyı, üstteki sıralarda, uzun yıllar sonra meslektaşları olarak ortalarına katılacağım Fransız gazetecilerle birlikte izliyordum.
Ve hayatımın bir büyük dersini daha, Mümtaz Soysal’ın harikulâde Fransızcasını tüm haşmetiyle sergilediği “çok konuşup hiçbir şey söylememek” bahisli uzun söyleviyle aldım!
Viran mümkün cinnet vatanda evlad ü ıyal vardı. Cehennem de olsa dönülmese olmaz diyardı, Türkiye. Canım Mümtaz Hoca, lafı lafta o denli bir boğdu ki, dinleyen gazetecilerden hiçbiri bizim üç büyük Türk darbeye karşı mı, yandaş mı, TSK’yi övüyor mu, sövüyor mu, katiyetle anlamamıştı. Hatta yanımda oturan gazeteci, uzun söylevin sonunda bana dönüp “Yani artık ne dedi” diye sordu. Doğal ki karşılığım, epey eğlenerek “Fransızca konuştu, anlamışsınızdır!”dan ibaret oldu.
Mümtaz Hoca, gazetecilerden soru almayı reddedip indi kürsüden.
VATANA SARSILMAYAN BAĞLILIK
Aradan altı yıl geçti. Bilbao’dan Cumhuriyet’e geçtiğim haberlerle gazeteciliğe adım atmıştım. Bir gün telefon etti, yazılarımı beğendiğini söyledi, kutladı. Gözümde bir ilahtı. Çok sevindim, ortada telefonla konuşmaya başladık.
Dostluğumuz Fransa muhabiri olduğumda pekişti. Sık sık geldiği Paris’te, illa ki Büyük İnsanlar* otelinde kalırdı. Otel, Fransa’ya hizmet etmiş “büyük insanlar”ın anıt mezarı Pantheon’a bakıyordu.
Müthiş bilgisini karşısındakini ezmeden aktaran soylu bir inceliği, nüktedan ve kıvrak bir zekâsı vardı.
Paris sohbetlerimizden bedelli anılar edindim. New York’ta bile yollarımız kesişti! Tahminen bir gün, onları da anlatırım.
Anayasa Profesörü ve diplomatik deha Mümtaz Soysal, bu ülkeye sarsılmaz bir bağlılıkla hizmet etmiş “Büyük İnsanlar”dan biridir. Büyük saraylara doymayan Türkiye’nin bir Pantheon’u olsa, oraya gömülmeyi ziyadesiyle hak eden “Büyük İnsan”dır. Tahminen bir gün hakkı teslim edilir, kim bilir?
*Hotel des Grands Hommes