Çağdaş Gazeteciler Derneği, Türkiye’nin dünya basın endeksi sıralamasında 180 ülke içinde 154’üncü sırada yer aldığını açıkladı. Türkiye, Çin’den sonra en çok tutuklu gazetecinin bulunduğu ülke… Gazeteciliğe yönelik baskıların bir diğer boyutu ise RTÜK eliyle uygulanmaya devam edildi ve milyonların izlediği programlar üzerinden kanallara ceza yağdırıldı. Basın İlan Kurumu, eleştirel ve araştırmacı gazetecilik yapan gazeteleri cezalandırdı.
RTÜK üyesi İlhan Taşcı, medyanın ağır bir karartma yaşadığı periyotta, yaşananları Cumhuriyet’ten İpek Özbey’e anlattı. Taşcı, “Bu iktidarın farklı bölümlerce eleştirilmeye ne alışkanlığı ne de tahammülü var. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın medyayı virüs olarak nitelendirmesi de bu anlayışın bir sonucu. RTÜK Lideri Ebubekir Şahin’in bu kelamı buyruk telakki edip düğmeye basması da bu anlayışın planlı, programlı ve belirli bir stratejiyle uygulandığını gösteriyor. İktidarı sorgulayan, yeri geldiğinde eleştirebilen kanallara içerikleri boş raporlarla ağır cezalar isteniyor” görüşünü dillendirdi.
İşte o röportaj:
“BUGÜN BİRİLERİNİN DEMOKRASİ KAYGISI OLDUĞUNU DÜŞÜNMÜYORUM”
– RTÜK’ün üst üste verdiği cezalarda dozun giderek yükseldiği görülüyor. Bir tweet attınız ve “RTÜK artık tam manasıyla iktidarın bir sopası olduğunu ispatladı” dediniz. Üyesi olduğunuz kurumla ilgili size bunu söyleten nedir?
Bugüne kadar hiçbir üst konsey toplantısının akabinde toplumsal medya aracılığıyla kamuoyuna açıklama yapmadım. Lakin son üst heyet toplantısında ceza istemli gelen evrakların hem içerikleri, hem cezaların dayandırıldığı unsurlar, hem de cezalandırılan kanallara baktığımızda stratejik ve taktiksel bir sistem izlendiği netlik kazandı. Yurttaşları, haber alma özgürlüklerine yönelik müdahale konusunda bilgilendirmek benim vazifem. Müdahalenin ulaştığı nokta ve bundan sonra doğurabileceği sonuçlar konusunda yayıncıları ve toplumu uyarmak istedim.
– Ayşenur Arslan, BirGün’deki köşesinde şöyle bir tespite yer verdi: Birkaç yıl öncesinde medyaya açık baskı devri başladığında “sıra Halk TV’ye gelir mi” diye soranlara daima birebir karşılık verilirdi: “Ülkede demokrasi varmış imgesi vermek için Halk TV üzere kimi kuruluşlara dokunmazlar.” Katılır mısınız?
Bugün birilerinin demokrasi kaygısı olduğunu düşünmüyorum. Bu soruyu bana üç ay evvel sorsaydınız net bir halde “Hayır, hiçbir televizyon kanalı kapatılamaz, kimse bunu göze alamaz” karşılığını verirdim. Lakin bugün maalesef, sorunuza kararlı formda hayır karşılığı veremem.
AĞIR CEZALAR İSTENİYOR
– Ne değişti?
Öncelikle 2018 Temmuz ayından itibaren rejim değişti. İktisadın, dış siyasetin hali içler acısı. Gerçekler duyulmasın, iktidarın icraatı sorgulanmasın ve idare anlayışları eleştirilmesin istiyorlar. Özgür basının sesini kısınca halkın olan biteni duyamayacağını ve öğrenemeyeceğini düşünüyorlar. İşte Covid-19 salgını nedeniyle insanlara maske bile dağıtılamadı. İktidara ve Cumhur İttifakı’na yönelik giderek artan bir eleştirel yaklaşım var. Bu iktidarın farklı bölümlerce eleştirilmeye ne alışkanlığı ne de tahammülü var. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın medyayı virüs olarak nitelendirmesi de bu anlayışın bir sonucu. RTÜK Lideri Ebubekir Şahin’in bu kelamı buyruk telakki edip düğmeye basması da bu anlayışın planlı, programlı ve aşikâr bir stratejiyle uygulandığını gösteriyor. İktidarı sorgulayan, yeri geldiğinde eleştirebilen kanallara içerikleri boş raporlarla ağır cezalar isteniyor.
– Cezaların artmasının “medya virüsleri” açıklamasıyla bir teması olduğunu mu düşünüyorsunuz?
RTÜK’teki hiçbir atılım ve ceza rastlantısal değil. Cumhurbaşkanının medya virüsü kelamı, RTÜK Lideri için de bir işaret fişeğiydi. Cumhurbaşkanı Odatv için “hesabını verecekler” dedi, akabinde sevgili Barış Pehlivan ile Barış Terkoğlu tutuklandı. Erdoğan, “Medyadaki virüsleri temizleyeceğiz” dedi, çabucak akabinde RTÜK en ağır cezaları vermeye başladı. İrtibatın da ötesinde Cumhurbaşkanı’nın bu kelamları, medyaya bakışlarındaki yeni devrin başlama vuruşuydu.
2.5 YILDIR TEK BİR ‘YANDAŞ KANAL’ RAPORU GELMEDİ
– Daima eleştirel yayın yapan televizyonlara mı geliyor bu cezalar? Bu tarifi sevmiyorum ancak hazırlanan raporların “yandaş kanallar”a değdiği olmuyor mu? Örneğin Twitter yıkıldı, sahur programında nefret cürmü işleniyor diye bir şey oldu mu?
Ben 2.5 yıldır üst heyet üyesiyim, daha bir tane “yandaş” kanal raporu gelmedi, okumadım! Korona günlerinde insanüstü bir eforla savaşım veren sıhhat çalışanları, migren iğnesi yapılmadığı gerekçesiyle programcı Müge Anlı tarafından şiddeti hak ettikleri imasıyla baş başa kalabiliyorlar. Sonra da zoraki ağız ucuyla özür diledi diye RTÜK kılını bile kıpırdatmıyor. Halk TV ise altyazıdaki bir yanlışlık nedeniyle özür diledi lakin özre rağmen ceza yemekten kurtulamadı. Meğer tıpkı altyazı yanlışını Atv de yaptı ancak ona dokunulmadı. Ayrıyeten Atv son 1,5 yıldır izleyicinin farklı münasebetlerle en çok şikâyet ettiği kanal listesinde daima birinci 3’te. Lakin geçen 1.5 yıllık mühlete rağmen üst konsey gündemine tek bir rapor dahi getirilmedi. Ebubekir Şahin, iktidar propagandası yapan kanalların koruyucusu üzere davranırken başkalarına ise kısıtlayıcı bir gözle bakıyor. Sahur programına telefonla bağlanan, ismini bile anmaya tenezzül etmeyeceğim kişi, CHP hakkında ileri geri konuşuyor. Programcı da “dini sohbet yapıyoruz, siyaset bizim işimiz değil” diyeceğine, “gönlünden gelmiş” diyerek konuşturuyor. Şahsen dilekçe verdim, hâlâ belge hazırlanıp şuraya getirilmedi. CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu ve siyasilere yönelik tenkidin ötesinde küfre varan yayınların tamamını takip ettim, resmi teşebbüste bulundum. Sadece bir belge getirildi ve “uyarı” cezası verildi.
– Cezalar oyçokluğuyla mı geçiyor?
Üst heyet 9 üyeden oluşuyor. Toplantı ve karar kâfi sayısı 5. Üyeler parlamentodaki partilerin kontenjanlarından genel şurada seçiliyor. Şu anda konseyde, AKP 4, CHP 2, MHP 2, HDP kontenjanından da seçilen 1 üye var. TBMM’deki Cumhur İttifakı’nı, RTÜK’te de görüyoruz. Bugünkü konjonktürde, üst konseyde görüşülen siyasetle bağlantılı hususlarda ittifakın 4+2 üyede beden bulduğunu görüyoruz.
– Pekala, basın özgürlüğü açısından bu iş nereye masraf?
Bu iş çok tehlikeli bir noktaya masraf, İpek Hanım! Bugün ne milletlerarası, ne de ulusal patronaja sahip hiçbir yayıncının ekranının karartılmayacağını söyleyemem. Verilen ceza unsurları en ağır olanlar ve sonucu lisans iptaliyle, yani televizyonların kapatılmasıyla sonuçlanacak türden! Sesini kısamadıkları kanalları kapatacaklar. Maalesef kimi yayıncılar bu riski hâlâ göremiyorlar. Ebubekir Şahin son periyotta yayıncılara parmak sallar hale geldi. İstiyor ki kimse AKP’yi eleştirmesin. Halkın gerçekleri bilmesini, duymasını istemiyorlar. Bu nedenle de bağımsız medyayı istemiyorlar. Bu şartlarda basın özgürlüğünden kelam edilemez. Güçler ayrılığı unsurunun bu kadar hasar aldığı ve hatta yok edildiği bir ortamda medyanın dördüncü kuvvet olarak ortaya çıkmasını beklememiz biraz hayalciliğe girer. Yasama, yargı ve yürütme saçağının oluşamadığı bir ortamda dördüncü kuvvet olarak medyanın ortaya çıkması, varlığını sürdürmesi olanaksız. Fikir ve basın özgürlüğünüz fakat demokrasiniz kadar güçlü olabilir.
TONİĞİN İÇKİ OLMADIĞINA SIKINTI İKNA ETTİM
– “Suç”ların tarifi ne?
İpek Hanım, burada hatası değil niyeti aramamız gerekiyor! Örneğin Fox TV’ye verilen ceza: Haber bülteni künyesinde tutuklu bir ismin yazılı olması. İşin tuhaf yanı bu isim 4 yıldır orada yazılı. Bu müddette RTÜK’te 2 lider değişti. 4 yıldır görmemişler, geçen hafta fark etmişler! Halk TV’deki Ayşenur Arslan’ın programına verilen yüzde 5 idari para cezası ve 5 sefer de program durdurma cezası “devletin ülkesi ve milletiyle parçalanamaz bütünlüğüne” karşıtlıktan verildi. Cezanın nedeni programa katılan milletvekili Ahmet Şık’ın, hükümetin Suriye siyasetini eleştirmesi… Kimi vakit da “milli ve manevi kıymetlere aykırılıktan” ceza kesiliyor. Bakın Amerikan dizisine bile RTÜK “milli ve manevi pahalara aykırılıktan” ceza verdi. Geçen ay bir programdaki tonikli kahve nedeniyle de ceza verilecekti; toniğin bir tıp soda olduğu, içki olmadığı konusunda uyardım. Zorlandım lakin toniğin içki olmadığına ikna ettim! Niyet ceza kesmek olunca tonik içki oluyor, iktidarı tenkit devleti bölme teşebbüsü oluyor!
OLMAYAN SUÇA KILIF
– Cezalar verilirken kimi raporlar hazırlanıyor değil mi? İçeriği hakkında konuşalım mı?
RTÜK’ün yayıncılar üzerindeki bu baskıcı tavrına giden yolların taşları, AKP’nin iktidara gelmesi ile birlikte döşenmeye başlandı. Evvel kurum dışından partiye yakın isimler üst seviye misyonlara getirildi. Vazifelerini tarafsızlıkla yapan uzmanlar baskı altına alındı. Ebubekir Şahin’in RTÜK Lideri olmasıyla birlikte üst konseyin en değerli ünitesi olan izleme dairesi başta olmak üzere tüm ünitelerde tarafsız kamu vazifelisi olarak çalışan tecrübeli, liyakat sahibi beşerler fonksiyonsuz hale getirildi. Yaklaşık 100 işçi, kiralanan TOBB binasında kızakta tutuluyor. Halbuki hepsi kendi alanında ehil beşerler. Yerlerine, yeni alınan tecrübesiz çalışanla işler yürütülmeye çalışılıyor. Korkutarak, baskı ile kıymetlendirme raporu hazırlatıyor. Talimatla hazırlatılan bu raporların içeriğine bakıldığında uzmanların nasıl zorlandığı açıkça görülüyor. Olmayan cürmü bulmaya, bir de tüzel kılıfını uydurmaya çalışıyorlar.
– Hukuksal “kılıf” ne diyor?
RTÜK Yasası’nın yayıncıların uyması gereken kuralları belirleyen prensiplerinin pek birçok son derece sübjektif. Ucu açık yasa hususları, RTÜK Başkanı’nın talimatıyla istenen yere hakikat çekiştiriliyor. Örneğin “milli ve manevi pahalara aykırılık” kime nazaran, neye nazaran? Yayınlar “Genel ahlaka karşıt olamaz” diye husus var. Bazen sırt dekoltesi, kimi vakit dizideki öpüşme sahnesi görüldüğü an bu unsur işletiliyor. “Kişi ya da kuruluşlar tenkit hudutları ötesinde…” diye başlayan hususlar var. En ufak tenkit, hududun ötesine geçmiş sayılıyor. Cumhurbaşkanını ya da iktidarı eleştirmek cezalandırılırken bu hususa dayanılıyor. Meğer yapılan iş gazetecilik, fikir özgürlüğü, sözün yayılması özgürlüğü.”