Koronavirüs teşhisinde kullanılabilecek bir cep telefonu uygulaması üzerinde iki başka üniversitede yürütülen bağımsız çalışmalarla, ses ve öksürüğün kıymetlendirilmesi ve teşhise yardımcı olunması umuluyor.
Her iki proje de çalışmalarını ses kayıtlarını vermeye istekli deneklere dayandırıyor lakin bu şahıslara ilişkin özel bilgilerin korunması konusunda farklı yaklaşımlar benimsiyorlar.
Cambridge Üniversitesi'nin projesinde gönüllülerin kimliklerinin bilinmemesi unsuru temel alınıyor, fakat bunun doğurduğu birtakım zorluklar var.
Buna karşılık Carnegie Mellon Üniversitesi'ndeki grup, uygulamayı deneyecek gönüllülerin isimleri değilse de e-postalarının bilinmesinin değerli olduğunu söylüyor. Lakin bu bilgileri istedikleri vakit silebilme hakkına sahip olacaklarına dikkat çekiyorlar.
Birbirinden bağımsız yürütülen iki çalışma da bilgisayarın “öğrenme” özelliğinden hareketle geliştiriliyor.
“Öğrenme” bilgisayarların çok büyük ölçüde bilgiyi değerlendirip, sorun çözmeye yarayacak örüntüleri bulması manasına gelen “yapay zeka”nın bir biçimi.
Bu araştırma özelinde de hedef Covid-19'un belirtilerinin öbür hastalıklar ve grip türlerininkinden ayırt edilebilmesi.
Her iki araştırma kümesi da geliştirecekleri uygulamanın tıbbi testlerin yerini tutmayacağını bilhassa vurguluyorlar.
VERİ KALİTESİ
Medyafaresi’nin haberine nazaran; Cambridge Üniversitesi Salı günü Covid-19 Sesleri projesini tanıttı.
İzleyicilerden bilgisayarın mikrofonuna yanlışsız nefes almaları ve öksürmeleri istendi. Ayrıyeten yaşları, cinsiyetleri, hangi bölgede yaşadıkları ve yakında koronavirüs testi yaptırdılarsa sonucu kayda geçirildi.
Daha sonra deneye katılan herkesin üç kere “Verilerimin, virüs salgınını denetim etmeye katkısı olmasını umuyorum” cümlesini tekrarlaması istendi.
Araştırma grubundan Profesör Cecilia Mascolo, “Amaç, Covid-19'a yakalanmış insanları, bu sesler yardımıyla teşhis edip edemeyeceğimizi ve ileride tahminen hastalığın hangi basamağında olduklarını anlayıp anlayamayacağımızı görmeye yetecek ölçüde bilgi toplamak” diyor.
“Eğer başarırsak tahminen de Ulusal Sıhhat Hizmetleri'ne ya da koronavirüs yardım çizgilerine takviye verebiliriz” diye ekliyor.
Tanıtımın birinci gününde Cambridge Üniversitesi takımı 1200 bireyden ses örnekleri aldı. Bunlardan 22'si yakında koronavirüs olumlu çıkmış şahıslardı.
Şimdi grubun maksadı iki ay üzere kısa bir müddet içinde uygulamayı geliştirmek.
Profesör Mascolo “Verilerin tahlili çok vakit almayacak. Ancak sonuç alıp alamayacağımız topladığımız dataların kalitesine bağlı” diye konuştu.
Şu anda proje ses örneklerini cep telefonu uygulaması yoluyla değil bir internet sitesi üzerinden topluyor, zira Apple ve Google, koronavirüsle ilgili hangi uygulamaların dükkanlarından kamuoyuna sunulabileceğini denetliyor. Bu uygulamanın o dükkanlara girebilmesi için evvel onay alması lazım.
Cambridge Üniversitesi grubundan Profesör Pietro Cucuta proje cep telefonu uygulaması olarak sunulabilirse, o vakit gönüllülere yine gidilip tekrar ses vermelerinin istenebileceğini anlatıyor. Bunu internet sitesi üzerinden yapmanın, gönüllülerin kimliklerini gizli tutma prensibiyle mümkün olmadığına işaret ediyor.
İKİNCİ PROJE
Pittsburgh'daki Carnegie Mellon Üniversitesi takımının Covid Ses Dedektörü projesi ise daha evvel yapılmış bir ses tanıma çalışmasının üzerine inşa ediliyor.
30 Mart'ta kısa bir mühlet başlatılan projede kullanıcılardan öksürmeleri, sesli harfleri söylem etmeleri, alfabeyi saymaları ve kendilerine ilişkin bilgiler vermeleri istendi.
Bütün bu soruların karşılığını aldıktan sonra uygulama bu kişinin Covid-19 olma ihtimalini gösteren bir işaret veriyordu. Lakin araştırmacılar bir mevzuyu yine düşünmeleri gerektiğini fark ederek uygulamayı süreksiz olarak durdurdular.
Projeden Tabip Rita Singh “Oraya kaç tane ihtar koyarsanız koyun, bunun tıbbi testlerin yerine geçmediğini, testlerle onaylanması gerektiğini ne kadar net bir formda söz ederseniz edin, birtakım beşerler makinenin söylediklerini Allah'ın buyruğu üzere kesin kabul edecekler” diyor.
“Eğer sistem Covid-19 almış birine hasta olmadığını söylerse, bu o kişinin vefatına yol açabilir. Bilakis sağlıklı birine hasta teşhisi koyarsa bu sefer o beşerler gereksiz yere test olmak zorunda hissedebilir. Onun için hem yanılgı hissemizin çok düşük olması lazım ve hem de sonucu insanlara nasıl söylemeliyiz ki bu riskler doğmasın, bunu bulmalıyız” diye ekliyor.
Dr. Rita Singh bu zahmetlere hafta sonuna kadar bir tahlil bulup data toplama çalışmasını tekrar başlatmayı umuyor.
Gönüllü iştirakçilerin isimlerini vermeden kaydolmalarına müsaade verecek bir sistem planlanıyor. Ama Cambridge Üniversitesi'nin çalışmasından farklı olarak gönüllülerin siteye giriş yaparken, e-posta adresleriyle ilişkili bir hesap açmaları gerekecek.
Dr. Singh, bunun, uygulama gelişip daha ayrıntılı sonuçlar vermeye başladıkça, gönüllülere geri dönebilmek ve yeni bilgiler verebilmek açısından gerekli olduğunu söylüyor.
Ama araştırma, iştirakçilerin, kendileriyle ilgili bilgileri daha sonra tümüyle silebilme hakkını koruyacağını bilhassa vurguluyor.
DONANIM SIKINTILARI
Gerçi her iki üniversitede yürütülen projenin takımları de yakın bir vakitte fonksiyonel birer uygulama geliştirecekleri konusunda optimist.
Ama yapay zeka yoluyla ses tanıma alanında uzman bir isim, Audio Analytic firmasının CEO'su Chris Mitchell kimi badirelere dikkat çekiyor.
“İngiltere'de Londra ve orta İngiltere'nin Covid-19'dan en çok etkilenen bölgeler olduğu ortadayken, insanların verdiği sesler ortasındaki bölgesel farklar, data içindeki oranları çok dikkatli denetlenmezse yapay zekanın oluşturacağı modelin yanlışlı oluşmasına yol açabilir.”
Chris Mitchell'e nazaran bir de teknik zorluk var. İnce bir tahlilden geçirilecek teneffüs seslerinin gelişkin özel mikrofonlarla kaydedilmesi gerekiyor.
Oysa Mitchell her iki çalışmada da gönüllülerden kendi seslerini bilgisayar ya da telefon kullanarak kaydetmelerinin istendiğini hatırlatıyor.