Türkiye’nin son yıllarda sağlam ve bilimsel bir bakışa sahip olmaksızın balıklama daldığı Ortadoğu’yu yahut daha geniş tanımla Ortadoğu-Kuzey Afrika bölgesini nasıl bir gelecek bekliyor? Uzmanlara bakılırsa durum hiç iç açıcı değil. İnsan katkısı tartışılır olsa da global ısınma gerçek bir felaket ve bunun sonucu olarak bölgede ağır bir kuraklık yaşanıyor ve bunun giderek daha da vahim bir hale gelmesinden tasa ediliyor. Kuraklığın Kovid-19 salgınından çok daha değerli sonuçları olacak.
DOKUZ YÜZYILIN KURAKLIĞI
Bölgede sonradan Arap Baharı’nı ortaya çıkartan tüm toplumsal kargaşalıklar, kırdan kente göç olayları, ekmek ve besin kahırları Batı ülkeleri tarafından en az 20 yıl evvel varsayım edilebilmiş ve bu saptamaları politik stratejilerinde hesaba katmışlar. Birilerinin “üst akıl” şeklinde adlandırdıkları modern devletler dış siyasetlerini hayaller ve masallar üzerine değil bilim ve tekniğe dayalı müşahedeler üzerine kurarlar.
Suriye iç savaşı üzerine yapılmış çok sayıda araştırma, kuraklık nedeniyle nasıl ezalar ortaya çıktığını, mezhep tansiyonunu kaşıyan dış güçlerin nasıl işine yaradığını kanıtlıyor. Öte yandan, bölgede bugün en çok İran’da hissedilen kuraklık Ortaçağ başlı iktidarlar tarafından çok makûs yönetilen su siyasetinin, su kaynaklarına yakın yerlerde kurulan barajların, yeraltı sularının bilinçsizce harcanmasının sonucu olarak daha da ağırlaşıyor. Coğrafik yapısı nispeten Türkiye’ye emsal İran’da kaynaklar bu biçimde heba edilmiş. Birebir yanılgıların Ilısu Barajı ve Konya ovası örneğinde görüldüğü üzere Türkiye’de de işlendiği çok açık fakat bunun da üzerinde gereğince durulmuyor.
GÖÇ KURAKLIĞI KAOSA ÇEVİRİYOR
Konunun öteki bir yanı kuraklık nedeniyle daha sulak yerlere, ya da bir ülkeden diğerine göçen Ortadoğu insanlarının bu kere gittikleri yerlerin kaynaklarını tüketmeleri. Örneğin İran’ın iç bölgelerinde problem çekenler ağır olarak kuzeydeki Mazandaran’a göç edince tıpkı problemler orada başlamış. Suriye’de iç göç çatışmalardan çok evvel zati ağırmış, savaşın mı göçe, yoksa göçün mü savaşa yol açtığı sorusuna karşılık vermek epeyce güç lakin bilhassa öteki ülkelere göçte kuraklık ve ekonomik külfetler değerli bir yer tutmakta . Diğer bir açıdan bakıldığında denetimsiz göç büyük bölgeleri kaosa sürüklemekte ve deva üretmeyi olanaksız kılmakta.
KURAKLIKLA SONA EREN UYGARLIKLAR
Amerikan Bilimler Akademisi’nin (NAS) “Kuraklık Ortadoğu’nun bitmeyen uğraşı” başlıklı çalışması siyasetle ya da hamasetle açıklanmaya çalışılan tarihî olayların birçok vakit iklim ve tabiat şartlarıyla yakından ilgili olduğunu ortaya koyuyor. David Kaniewski, Elise Van Campo ve Harvey Weiss’den heyeti takımın 2012 yılındaki araştırmasında Ortadoğu tarihinde kuraklığın ne derece önemli sonuçlar verdiği anlatılıyor. O denli ki, 1400 yıllarındaki büyük kuraklıkta Ortadoğu’da kent uygarlığı yerini göçebeliğe bile bırakabilmiş, toplumlar dağılmış, büyük kitleler Kuzey’e göçmüş. Memluk Devleti Yavuz tarafından yıkıldığında kentler külliyen boş ve uygarlık çökmüş halde imiş, bu kuraklık olgusu ve kriz içindeki Ortadoğu’ya yönelmenin Osmanlı’nın batışında çok değerli rolü var.
1980’lerden beri çok kıymetli bir etap kaydeden iklimbilim 1400 yıllarındaki kuraklığı bile detaylarla, delillerle ve olgulara dayalı araştırmalarla ortaya çıkarabiliyor. Geleceğe yönelik stratejilerde mahalle kahvesi hayalleri değil somut gerçekler üzerinde duruluyor.
ABD’NİN ÇEKİLMESİ BOŞUNA DEĞİL
ABD’nin Ortadoğu’dan çekilmesi, yalnızca petrol kaynaklarını ve deniz kıyılarını denetimi amaçlaması boşa değildir. Yeni teknolojiler ve kayaç petrolü ile bölgeye olan muhtaçlığın azalması, akabinde (yine evvelden kestirilebilir) bir salgınla petrole talebin düzgünce düşmesi ve ekonomik krizin kuraklıkla birleşmesiyle Ortadoğu’da alarm zilleri çalmaktadır. Üstüne üstlük dünya çapında bir besin krizi de kapıdadır.
Batı ülkeleri bugün uygulanan biçimiyle daha çok Batı aksisi dikta rejimlerine yaradığını düşündükleri küreselci iktisada son verebilmek için Covid-19 sayesinde uygun bir mazeret bulmuşlardır ve yeni devirde Ortadoğu’nun da Batı’dan hiçbir önemli takviye göremeyeeği anlaşılıyor.
Ülkemiz aslında içinde bulunduğu fakat şiddetini güzelce arttırması beklenen kuraklık konusunda en acil kararları almak durumundadır. Lakin ondan da evvel türlü belaların kaynağı durumundaki Ortadoğu’dan uzaklaşmalı, kimseye hiçbir fayda gelmeyecek ve kendisine bile faydası dokunmayacak İslam dünyası liderliği hayallerinden vaz geçip uygar dünyaya yönelmelidir. Bunun için de ülke dış siyaseti hurafeye ya da şahsi politik çıkarlara değil bilimsel müşahedelere dayanmalıdır.
KAOS KAPIDA
İktidarın evvelden beri adeti olduğu üzere Ortadoğu’daki durumdan görevler çıkarıp NATO’ya faydalı olabileceğini düşündüğü projelerle kendine dayanak sağlama hayalleri bu yeni durumla artık bir çıkmaza girmiştir. Türkiye’de sayısı 5 milyonu aşan sistemsiz göçmen ve herbirine maaş ödenen Ortadoğu çöllerindeki paralı askerler de değerli bir yüktür. Zavallı insanların sırtından pazarlık yapma fikrinin pek parlak olmadığı da görülmüş olmalıdır. Kaosa az vakit kalmıştır, ülkemiz büyülü hayallerden kurtulup gerçeğin soğuk yüzüyle müsabaka cüretine sahip olmalıdır.
Kayahan Uygur