Prof. Dr. İlber Ortaylı’nın yeni kitabı “İstanbul’dan Sayfalar” Kronik Kitap tarafından yayımlandı.
“İstanbul bütün insanlığın zenginliğidir” diyen İlber Ortaylı, çok sevdiği İstanbul’un sokaklarını, bir kentin nasıl gezilmesi gerektiğini tarihiyle anlattı.
Ortaylı okuyucuya, kenar mahallerinden surlarına, kütüphanelerinden cümbüş yerlerine, kadim semtlerinden tanınan caddelerine kadar İstanbul seyahatini sundu. Ortaylı, okuyucuya yaptığı bu kentte yaşasa dahi onu tanımayanlar için bir rehber olarak hazırladığı kitabında, kaybolan pahalara de dikkat çekti.
Kitabın, “Tramvay İstanbul’un Asalet Beratı idi” başlıklı kısmında, İstanbul’dan git gide kaldırılmaya başlanan tramvaylara dikkat çekti. Tramvayın nasıl bir metropol pahası olduğunu söyleyen Ortaylı, tramvayların kaldırılma sebeplerinin ne kadar içi boş olduğunu anlattı. İstanbul trafiğine dolmuşların ve otobüslerin yarattığı tahribatın tramvayların kaldırılmasıyla başladığını belirten Ortaylı, “İstanbul yakasında tramvay seferi kaldırıldı. Akabinde tramvay raylarından ne istediler bilinmez, onları da ‘okutalım birilerine, bilgisiz kalmasınlar’ diye söktürdüler” tabirlerini kullandı.
İşte “Tramvay İstanbul’un Asalet Beratı idi” başlıklı o kısım:
“1960’tan evvel doğanların çocukluk anıları ortasında tahminen bir Kadıköy-Üsküdar tramvay seyahati vardır. Daha geç doğanlar İstanbul tramvayının fotoğrafını bilirler fakat.
Kentin trafik sorunun üç günde çözme yeteneğini kendine Allah vergisi sananlar, birinci iş tramvayı İstanbul hayatından çektiler. ‘Efendim, tramvaylar arabaların ve Ebussuud Caddesi’ne giren nakliyeci kamyonlarının yolunu tıkıyormuş, trafik kaosu çıkarıyormuş.’ ‘Tramvayın önünü arabalar niçin tıkıyor ve Ebussuud Caddesi’nde nakiyeci kamyonların ve depoların işi nedir?’ diye soran yoktu. Bu türlü bir soru daha doğruydu ancak sormak için ABC bilgisi ister, b; tahlil için terlemek ister, iki.”
“NASIL OKUTULDUĞU, KİMLERİN KAZANDIĞI BİR MEÇHUL”
“İstanbul yakasında tramvay seferi kaldırıldı. Akabinde tramvay raylarından ne istediler bilinmez, onları da ‘okutalım birilerine, bilgisiz kalmasınlar’ diye söktürdüler. Nasıl okutulduğu, kimlerin kazandığı bir meçhul. Akabinde İzmir’de de tramvaylar kaldırıldı. Meğer İzmir’de tramvay sınırları geçen yüzyılda İstanbul’dan evvel kurulmuştu.
Çocukluğunda tramvayın çan seslerini ‘attaa gitmek’ için sevinçle bekleyen, sahanlığında okul arkadaşlarıyla itişip kakışmayan, bayram günlerinde rayların üstüne maytap ve mantar döşemeyen, delikanlılığında ikinci mevki vagonda birinci mevki sahanlığındaki bir çift hoş göze takılmayanlar, tramvayın trafik düzensizliğini artırdığını, kaldırılması gerektiğini rahatça söylediler. Yerine konan otobüsler, servis otobüsleri ve binlerce dolmuşun yarattığı karışıklığın nasıl kaldırılacağını bekleyip görelim. Üç tarafı surlarla çevirili bir metropolde karada tramvayı, denizde gemileri azaltarak beş milyon İstanbulluyu taşımaya çalışan bir nadide zihniyet İstanbul’u yönetmektedir.”
“SULTAN HAMİD ELEKTRİKTEN ÇEKİNİRMİŞ”
“Önce atla çekilirdi tramvaylar. Rivayete nazaran Sultan Hamid elektrikten çekinirmiş. Bu yüzden İstanbul elektrikli tramvaya, Selânik ve Beyrut’tan daha geç kavuştu. İstanbul’da elektrikli tramvay 1914 Şubat’ında merasimle hizmete girdi. Eskiden tramvayın içinde perde varmış, aralandığında hatunlar canibine hakikat uzanırmış beyefendilerin kafaları… Bizim vaktimizde birinci ve ikinci mevki otomobiller vardı, kırmızı ve yeşil, güzel aile kızlarına okula gidip gelirken 10 kuruşluk pasoyla kırmızı maroken koltukları olan, birinci mevkiye binmeleri sıkıca tembih edilirdi, ikinci mevkide kendini bilmezler çimdik atarlarmış Hafta sonunda yatılı okuldan çıkanlar meskene gitmek için ikinci mevki öğrenci biletinin parasını güç çıkarır (yüz paraydı). Tramvayın kendine has gürültüsü geceleri yatak odasına kadar gelirdi, yokuşun neresinde olduğunu, hangi köşeyi döndüğünüm bilirdiniz. Rahatsız etmezdi gürültüsü fukaranın, ninni üzere gelirdi, iş dönüşü, futbol maçı dönüşü asılan asılana. ‘Asılma depoya gider’ gibisinden tabirlerle argo edebiyatını süslerdi. Tramvaydan atlamanın da yolu üslubu vardı. Bir-iki kapaklanma tehlikesi geçirerek öğrenirdi İstanbul gençleri bu işi.
“TOPLU ULAŞIM ARACIDIR TEKNOLOJİSİ YERLİDİR”
‘Ucuza mâlolan toplu ulaşım aracıdır, teknolojisi yerlidir’ gibisinden hakikat kelamları tekrarlamaktan vazgeçtik, tramvay bir defa metropolün güngörmüşlüğünün senedidir. 19. Yüzyılda metropollük mertebesine terfi eden kentlerin tramvayı bir diğerdir, İstanbul’unki daha bir diğerdi. Tramvay raylarının söküldüğü günler İstanbul kasabalaşmaya başladı, hala de daha büyük bir kasaba olmanın yolundadır. Avrupa’nın birinci metrolarından biri olan Karaköy-Beyoğlu Tüneli’yle birlikte İstanbul tramvayları kentin özgün bir rengiydi. Artık tekrar getirilse mi diye düşünülüyor. 20 yıl sonra ‘acaba’ diye sorulacak şeyi 20 günde yok etmişlerdi. Boğaz’ın bir yakasında, Üsküdar-Kadıköy ortasında ve İstanbul surlarının içinde, tramvayın yine işletilmesi düşünülmelidir.”