Kkoronavirüsün, insanlara su yoluyla bulaşıp bulaşamayacağı da tartışma konusu oldu. Şu ana kadar bu istikamette bir bulgu yok. Çünkü koronavirüsün sindirim sistemi yoluyla bulaşmadığı düşünülüyor.
Ancak halk sıhhati uzmanları ve etraf mühendisleri, bilhassa atık suya koronavirüs karışma ihtimaline karşı ihtarda bulunuyor. Bu durum, virüsün kanalizasyondan ya da atık suların boşaltıldığı derelerden içme suyu kaynaklarına bulaşma riskini de beraberinde getiriyor.
Deutsche Welle Türkçe’den Cengiz Öcbek’e konuşan besin mühendisi Dr. Bülent Şık, ishal olan kimi COVID-19 hastalarının dışkılarında koronavirüs tespit edildiğini hatırlatarak bu virüsün atık su sistemine karışabileceğini belirtti.
Virüsün atık sulardan içilebilir su varlıklarına ve besinlere bulaşıp bulaşmayacağı, bir bulaşma kelam konusu olduğunda ise ne ölçüde bir hastalık riski oluşturacağı üzere soruların cevaplarının şimdi tam olarak bilinmediğini tabir eden Şık, “Ama ihtiyatlı davranmak ve bilhassa içme sularının mikrobiyolojik kalitesini sağlamak için yapılan çalışmaları çok daha dikkatle yapmakta fayda var” diye ekledi.
Tarım Bakanlığının geçen haftaki COVID-19 kıymetlendirme raporunda da virüsün şimdiye kadar içme suyu kaynaklarında tespit edilmediği ve mevcut delillere nazaran bu kaynaklar üzerinde oluşturacağı riskin de düşük olduğu belirtildi.
Yapılan araştırmalara nazaran koronavirüsün insan dışkısı bulaşmış sularda haftalarca “enfekte edici” özelliklerini sürdürebildiğini, musluk suyunda ise 10 güne kadar hayatta kalabildiğini bildiren bakanlık, buna rağmen Türkiye’deki su arıtma tesislerinde yapılan süreçlerin koronavirüsü “etkisiz hâle getirmekte yeterli” olduğunu duyurdu.
İSKİ’DEN FİYATSIZ TAHLİL HATIRLATMASI
İstanbul Su ve Kanalizasyon Yönetimi (İSKİ) de DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, İstanbul’da musluktan akan suyun ne ölçüde pak olduğu tarafındaki sorumuzu yanıtladı.
Su şebekesi denetimleri konusunda sistemli olarak İstanbul genelinde günde 100’e yakın farklı noktadan numuneler alınarak bunların İSKİ’nin milletlerarası akredite laboratuarlarında tahlil ettirildiğini belirten kurum, “Eğer kullanıcı depo ve tesisatlarında bir sorun yoksa, su özelliğini kaybetmeden (arıtma tesislerimizden) müşterilerimize ulaşacaktır” açıklamasında bulundu.
İSKİ Genel Müdürlüğünün açıklamasında ayrıyeten, “Talep halinde rastgele bir bedel alınmadan müşterilerimizin musluklarından da numune alınarak tahlil sonuçları kendilerine ulaştırılmaktadır” denildi.
İSKİ, Etraf Mühendisleri Odası’nın (ÇMO) 15 Nisan tarihli “Su ve atıksu idaresinde COVID-19 tesiri değerlendirilmesi” raporundaki davetlere da cevap verdi.
Hollanda’daki kanalizasyon suyunda koronavirüs bulunmasının akabinde Türkiye’deki atık su riskiyle ilgili bir rapor hazırlayıp yayınlayan ÇMO, İstanbul’da atık suların yüzde 68’inin yalnızca ön arıtma yapılarak (biyolojik arıtma yapılmaksızın) Marmara Denizi’ne yahut Boğaz’a deşarj edildiğini belirtmişti. ÇMO bu nedenle, virüsün mümkün tesirlerinin önlenmesi emeliyle arıtma tesislerinde salgın boyunca süreksiz dezenfeksiyon üniteleri kurulması için İSKİ’ye davette bulunmuştu.
Kentin denize kıyı semtlerindeki kimi noktalarda restoran ve konut üzere yerlerin kaçak deşarjları nedeniyle koronavirüsün bilhassa midyeler ve başka deniz canlıları tarafından taşınmasının mümkün olabileceğini belirten ÇMO, İSKİ’nin kanalizasyon sistemlerinde ve deniz alıcı ortamında dikkatli bir izleme yapması gerektiğini söz etti.
ÇMO, İstanbul’da atık su arıtma tesisinden çıkan suların “az da olsa bir kısmının”, peyzaj gayeli bitkilerin sulanmasında kullanıldığını belirterek “halk sıhhati için tehlike oluşturan” bu uygulamaya son verilmesi davetinde da bulundu.
İSKİ: YENİ DEZENFEKSİYON ÜNİTESİNE GEREK YOK
DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, ÇMO’nun raporuna karşılık veren İSKİ Genel Müdürlüğü, İstanbul’da ön arıtmadan geçen atık suların tamamının “derin deniz deşarjı” yoluyla aktarıldığını ve mevcut arıtma metotlarının Su Kirliliği Denetim Yönetmeliği’ndeki kaideleri karşıladığını belirtti.
Denizde ve arıtma tesislerindeki denetimlerin “titizlikle” yapıldığını ve ilgili bakanlıkça da daima denetlendiğini tabir eden İSKİ, bu sebeple kelam konusu tesislerde bu etapta rastgele bir süreksiz dezenfeksiyon sistemi kurulmasının planlanmadığını açıkladı.
İSKİ, İstanbul’un kıyı şeridi de dâhil olmak üzere rastgele bir bölgesinde kaçak deşarj bulunmadığını ve lokal olarak bir noktada kaçak döküm ihbarı olması hâlinde ilgili grupların acilen müdahale ettiğini belirtti.
Kurumun açıklamasında ayrıyeten, İSKİ’nin geçtiğimiz yıllarda kısıtlı alanda da olsa ileri biyolojik atık su arıtma tesisinden çıkan suyu dezenfeksiyondan da geçirdikten sonra peyzaj emelli bitki sulamasında kullandığı lakin şu an bu türlü bir uygulamaya başvurmadığı belirtildi. İSKİ bu yılki sulama mevsimindeyse “insanların temas ettiği (park, bahçe oyun alanı v.b.) bölgeler” için atık su yerine, alternatif su kaynaklarının kullanılması konusunu değerlendirdiğini açıkladı.
MİDYE YA DA BALIKTAN GEÇER Mİ
Enfeksiyon hastalıkları uzmanı Prof. Dr. Esin Şenol ise koronavirüs bulaşmış sudaki balık yahut midyenin yenilmesi durumunda COVID-19 hastalığına yakalanma riski bulunup bulunmadığına dair sorumuzu yanıtladı.
Suların yahut suda yaşayan canlıların tüketilmesiyle virüs bulaşmadığını belirten Şenol, koronavirüs tasıyan midye ya da balığı elleyen bir kişinin, ellerini yıkaması hâlinde tüm riskin ortadan kalkacağını söyledi:
“Yiyerek ve içerek risk yok, bulaşmıyor. Mevcut bilgi bu. Dokunarak olma mümkünlüğü içinse -ki bu çok küçük bir ihtimal- tahlil, el yıkama.”
SULAMADAKİ RİSK
Atık suların kullanıldığı bir öbür alan da sulama. Hem Tarım Bakanlığı hem de Etraf ve Şehircilik Bakanlığı bu nedenle salgın devrinde atık suların sulamada kullanımına ait birtakım tedbirler aldı.
Tarım Bakanlığı, bu kapsamda Türkiye’deki atık su arıtma tesisleri giriş ve çıkışlarından numuneler alınacağını ve bunların tahlil edileceğini duyurdu. Bakanlık, atık suların tarımda sulamada kullanılmadan evvel arıtma sürecine ilaveten dezenfeksiyondan da geçirilmesi için davet yaparak “Özellikle çiğ tüketilen sebzelerde dezenfekte edilmemiş atık suların kullanılması büyük risklere sebep olacaktır” sözünü kullandı.
Bakanlık ayrıyeten, tarım ve peyzaj gayeli sulamada, insanların arıtılmış atık suya maruz kalma riskinin az olduğu teknikler kullanılması konusunda uyardı. Tarım Bakanlığı, bilhassa yağmurlama tekniğinin doğurduğu sıhhat risklerine dikkat çekti.
Enfeksiyon hastalıkları uzmanı Prof. Dr. Şenol ise DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, çiğ yenilen sebzelerin tüketiciler açısından koronavirüs tehdidi oluşturmaması için yapılacak sürecin epeyce kolay olduğunu tabir etti. Prof. Dr. Şenol, “Normal su ile çok güzel yıkama yeterlidir” dedi.
“DEZENFEKSİYON TÜM RİSKİ ORTADAN KALDIRMIYOR”
Çevre Bakanlığı da geçen hafta aldığı COVID-19 tedbirleri kapsamında, artık sulamada kullanılan arıtılmış atık sulara dezenfeksiyon uygulanacağını açıklamıştı.
Ancak DW Türkçe’ye konuşan ÇMO İstanbul Şube Sekreteri Medet Güney, atık suyun dezenfekte edilse de sulamada kullanılmaması gerektiğini savundu.
Dezenfeksiyonda az ya da fazla dozlama yapılması üzere bir risk olduğunu belirten Güney, “Az yapıldığı takdirde, koronavirüsün sulamayla tarım yerine ya da peyzaj toprağına gitmiş olması üzere bir risk var. Fazla dozlama yapıldığında ise bunun tarım yerine ziyan verme ihtimali çok yüksek. Belirli bir dozajın üstünde olduğunda beşere ve tabiata ziyan verebilecek bir kimyasaldan kelam ediyoruz” dedi.
Çevre mühendisi Güney, “En ufak bir riski bile göz arkası edemeyiz. O yüzden en sağlıklısı, atık suların yalnızca bu salgın süreci boyunca, arıtma tesisinden çıktıktan sonra klorlama ya da dezenfeksiyon sürecinden sonra kapalı bir biçimde, yönetmelikte kabul edilen dere, ırmak, deniz üzere alıcı ortamlara gitmesidir” diye konuştu.