Zara, H&M ve Boyner üzere dünyanın ünlü giysi markalarındaki berbat çalışma şartları sıklıkla gündeme geliyor.
Evrensel gazetesinden Yağmur Çakal da, kelam konusu bu giysi firmalarında çalışan birtakım çalışanlarla konuşurken, çalışma koşullarının zorluğu bir kere daha gözler önüne serildi. Yağmur Çakal, “Bu mağazalarda çalışanlarla sohbet ettiğimizde, bu lüks eserler satan mağazalardaki çalışma şartlarının çalışanları için hiç de lüks olmadığı gerçeğiyle karşılaşıyoruz” dedi.
Çalışanların işe alınırken evvel fiziklerine ve yüzlerine bakıldığını belirten Yağmur Çakal, “Eğer fizikî imajınız müsaitse(!) ve bakımlı olduğunuza dair bir izlenim yaratırsanız çalışmak için talihiniz var demektir. Yoksa size ekmek çıkmaz” diye belirtti.
H&M çalışanı Demet’in, “Mobbingin her türlüsü var. ‘Daha fazla çalışın, daha süratli çalışın’ diyorlar daima. Günlük 20 bin adım atıyoruz, seri çalışmak zorundayız” dediğini aktaran Yağmur Çakal, Zara’da çalışan bir emekçinin ise, “Part time bir çalışanın elindeki askıları yere düşürmesi üzerine müdürünün mağaza içinde ‘senin bilmem ne’ diye küfür ettiğini” aktardı. Çakal, bir Boyner çalışanının da, “300 saat alacağım var ve bunu hâlâ kullanamadım. Müsaade olarak istesem düşünsenize 1 ay ediyor, yarım saati vermeyen bana 1 ay müsaade mi verir” dediğini belirtti.
İşte Yağmur Çakal’ın “Mağazaların görünmeyen yüzü: Makûs çalışma koşulları” başlıklı o yazısı:
“INDIEX İspanya’da kurulan ve bünyesinde hazır giysi şirketlerini barındıran memleketler arası moda topluluğu. Orta-üst tabakanın giysi stilini şekillendiren lokomotif bir firma. Ana firması ise Zara. Zara ve H&M dünyanın en ünlü giysi markalarından. Mağazalarının üzerinde bulunan afişler, reklam panoları, dünyaca ünlü marka yüzleri, telaffuzları ile hayatımızın kesinlikle bir yerinden temas ediyor bize. “Love your curves” (kıvrımlarınızı sevin) dediler mesela ve iki bayanın arttan çekilmiş fotoğrafları reklamlardaydı. Neden bayan vücudu, bayan kıvrımı ve geriden imgesi? Dışarıdan bakıldığında grantuvalet giyen mağaza çalışanları, full makyajlı ve bilhassa kırmızı rujlu bayan çalışanlar… Her şey bu kadar hoş ve kusursuz mu hakikaten? Bu kıyafetlerin hangi koşullar altında üretildiği, bunları satan insanların hangi kurallarda çalıştığı…
Pek çok ünlü markanın eserleri ömür standartlarının düşük olduğu ülkelerde üretiliyor. Kabul edilemez çalışma şartları, düşük fiyatlar ve fasonlar dahil edildiğinde çocuk personel çalıştırmada H&M ve Zara başta geliyor. Gel gelelim Türkiye’deki çalışma kaidelerine… Bu mağazalarda çalışanlarla sohbet ettiğimizde, bu lüks eserler satan mağazalardaki çalışma şartlarının çalışanları için hiç de lüks olmadığı gerçeğiyle karşılaşıyoruz çabucak. Burada part time ve full time olarak çalışanlar mevcut. İşe alınırken evvel fiziklerine ve yüzlerine bakıldığını aktarıyorlar. Şayet fizikî manzaranız müsaitse(!) ve bakımlı olduğunuza dair bir izlenim yaratırsanız çalışmak için bahtınız var demektir. Yoksa size ekmek çıkmaz.
“GÜNLÜK 20 BİN ADIM ATIYORUZ”
H&M çalışanı Demet anlatıyor: “Mobbingin her türlüsü var. ‘Daha fazla çalışın, daha süratli çalışın’ diyorlar daima. Günlük 20 bin adım atıyoruz, seri çalışmak zorundayız. Reyonda az bireyiz fakat çok işimiz var. Satış danışmanlığı yapıyorum ancak hem kasaya, hem depoya, hem reyona bakıp hem de müşteriyle ilgilenmek zorundasın. Başka, sabit bir iş tarifin yoktur. Akşamcı olursak 10 çıkışlı oluyoruz lakin hiçbir vakit 10’da çıktığımızı hatırlamıyorum. 10’dan sonraki mesaimiz ise eserleri vücut beden ayırıp katlamak. Yaptığın kusurların çetelesi tutulur, yükselmende bu faktörde kıymetlendirilir. Ağır koliler kaldırmak zorunda kalırsın, genelde erkek arkadaşlar yapıyor lakin sabah shiftinde (mağazalarda çalışma saatleri için shift tabiri kullanılıyor) erkekler yazılmamışsa mecbur biz kaldırıyoruz. Şahsî bakım olayı var bir de makyajsız, bakımsız gelemiyorsun. Özel günüm tahminen o gün. Hastayım yahut cildim zahmetli lakin o kısımla ilgilenilmiyor. Kimse sormuyor ‘Neden?’ diye. Yalnızca yapmak zorundasın. Hafta sonu tatili nedir hiç bilmedim. Haftalık 30 saati dolduracağız, hafta içi fazla ağır değilse daha az. Fakat hafta sonu full çalıştırabiliyorlar. En son sendika hareketi kendini göstermeye başladığında full time çalışanların haftalık 2 gün müsaadesi oldu. Sendika daha gelmeden. Çokça açık aramaya başladılar sendika ismiyle değilse de ‘şunu yaptın’ diye işten çıkarmak için.”
“YOKSA AHMET’İ TEKMELERDİM”
Zara’dan iki erkek arkadaşla konuşuyoruz. Shift değişimlerinden ve kısım bölüm gezmekten şikayetçiler. Kendilerine program yaptıklarında bile bir anda “shiftin değişti işe gel” üzere durumlardan bıkmışlar. Biri 3 başkası 1.5 yıllık. İkisi de üniversite mezunu. Suat ortaya giriyor: “Bunlarla hudutlu değil şikayetlerimiz.” Part time bir çalışanın elindeki askıları yere düşürmesi üzerine müdürünün mağaza içinde “senin bilmem ne” diye küfür ettiğini anlatıyor. Sendika için uğraştıklarını, pek çok şeyin düzeleceğini ve sabırlı olması gerektiğini tabir ediyor.
Hizmet bölümünde Inditex kümesinde sendikal çalışmalar sürüyor. Suat da buna inanmış bir halde gayret ediyor. Sonra Kerem depo kısmında karşılaştığı bir durumdan bahsediyor. Müdür denetime geliyor ve Ahmet’in yerden şimdi kaldırmamış olduğu bir koliyi görüp tekmeliyor. “Neden bu türlü bir şey yapıyorsun?” diye soran Kerem’e “Ahmet burada olsaydı onu tekmelerdim, onun yerine koliyi tekmeledim” karşılığını veriyor. Kerem kanının donduğunu söz ediyor: “Müdür diye bu türlü her şey söylenip yapılabilecek mi ben anlayamıyorum. Orada arkadaşımıza vuracak olma fikrini aklım almıyor, personel miyiz köle miyiz inanın ben ayırt edemiyorum.”
“300 SAAT ALACAĞIM VAR”
Boyner emekçisiyle sohbet ediyoruz artık. En büyük mağazaların birinde çalışıyor. “Pek çok mağazaya nazaran ağır çalışıyor ve sadece minimum fiyat alıyoruz. Öteki mağazalar çok daha güzel kazanıyor, baktığınızda birebir işleri yapıyoruz. Pek çok marka eser var. Öbür çalışanlar da bizim üzere taban fiyat alsın istemiyorum, biz de hak ettiğimizi alalım istiyorum. Kelebek günleri, bayramlar, sevgililer günü, ‘kara cuma’lar bizim canımızı çıkaran günler. Baktığınızda özel gün ancak yalnızca müşteriye mi özel? Çalışan olduğumuz için özel gün hakkımız olmuyor mu?” diyor.
Başka bir mağazadan bir bayan arkadaşın söyledikleri çabucak hemen tüm bu hizmet kesiminde yer alan en önemli ıstırapların bir göstergesi: “Bir reyonda iki kişi çalıştığımız vakitler oluyor, katlamaya mı müşteriye mi nereye yetişeceğimizi şaşırıyoruz. Müşteri şahsi olarak bile ne söylerse söylesin haklı olmak zorunda, bizim bir değerimiz yok. Bir saat molamız var. Ancak ağırsa 20 dakikada mağazaya çağrılıyoruz. Hakikat düzgün muhtaçlığımızı karşılayamıyoruz. O kalan saatler haneye yazılıyor ancak geri geldiğini görmedim 300 saat alacağım var ve bunu hâlâ kullanamadım. Müsaade olarak istesem düşünsenize 1 ay ediyor, yarım saati vermeyen bana 1 ay müsaade mi verir?” Sendikayı sorduğumuzda, “Ben üye oldum, lakin birlik olmadığımız sürece benim üyeliğimle bir şey yapabileceğimizi düşünmüyorum. Çok sömürülüyoruz, kaybedecek neyimiz var güya, güneş bile göremiyoruz” diyor.”