Göç konusu hala gündemdeki yerini korumaktadır. Gerek ekonomik, gerek savaşlar ve iç savaşlar sonucunda oluşan ve devamlı olarak taraf değiştirerek süregelen bu göç hareketlerinin Kavimler Göçü’nün 300 yıl sürdüğü dikkate alındığında yakın vakitte bitmesi beklenmemelidir. İster sistemsiz göç ister mülteci hareketleri ister yerinden edilmiş bireyler densin bu sürecin devam edeceği, göçün kaynağı ve rotalarının dünya konjonktürüne uygun olarak daima şekilleneceği düşünülmektedir. Bu göç hareketlerinin durması beklenmemeli lakin dönemsel olarak azaldığı/azalacağı “Yıllara Sâri Göçmen Hareketleri” grafiğinde görüldüğü üzere anlaşılmaktadır. Grafik-1’de de açıkça görüleceği üzere, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana tahminen de en büyük göç hareketi, “Doğu Akdeniz Göç Rotası” olarak da isimlendirilen Ege Denizi rotasındaydı. 2015’te 853 bin sistemsiz göçmen AB’ye ulaşmak için Ege Denizi’ni kullandı.
Grafik-1: Doğu Akdeniz Rotası Sistemsiz Göçmen Sayıları (Kaynak: Memleketler arası Göç Örgütü Verileri)
DOĞU AKDENİZ ROTASI ÜZERİNDEN SİSTEMSİZ GÖÇÜN AZALMASININ NEDENLERİ
Bu göç dalgası, gerek Türkiye ile AB ortasında yapılan geri kabul anlaşmaları gerek Türkiye Cumhuriyeti gerekse AB tarafından bu hususta alınan önlemler ve sağlanan yardımlar neticesinde makul düzeye indirilebilmiştir. Bu çerçevede açıkça belirtilmesi gerekir ki 2015’te meydana gelen göç hareketinin durdurulmasında, Türk Kıyı Güvenliğinin önleyici operasyonları (Akdeniz’de İtimat ve Ege’de Umut Harekâtları), FRONTEX’in Poseidon Operasyonu, Türkiye Cumhuriyeti ve AB ülkelerinin insan kaçakçılığı şebekelerine yaptığı tesirli operasyonlar ve Batı Balkan yolu olarak bilinen Macaristan geçişi boyunca yasadışı hudut geçişini önlemek için getirilen kimi tedbirler ve buna bağlı olarak kara sonlarının kapatılması, AB ülkelerinin göç konusundaki siyasetlerinin değişikliği ve tesiri yok denecek kadar az olmakla birlikte NATO Deniz gücünün tesirli olduğu söylenebilir. Sayılan bu önlemler göçmenlerin birçoğunun Ege’deki Yunan adalarına ulaşmak için tehlikeli deniz geçişi yapmalarını engellemiştir.
NATO GEMİLERİ EGE’DE SİSTEMSİZ GÖÇÜ TEDBİRE GÖREVİNDE
Bu noktada, şubattaki NATO Savunma Bakanları kararına istinaden, Şubat 2016 tarihinden itibaren, NATO Daimi Deniz Vazife Kümesi gemilerine, devrin Başbakanı Ahmet Davutoğlu’nun Almanya Başbakanı Angela Merkel’e verdiği onay üzerine Yunanistan ve Türkiye’nin karasularında konuşlanma imkanı sağlanmış olduğunu da hatırlamakta, bu gücün sistemsiz göçün önlenmesine yararının bulunup bulunmadığının, ne niyetle ne kadar daha karasularımızda serbestçe dolaşabileceklerinin sorgulanmasına muhtaçlık bulunmaktadır.
NATO Daimi Deniz Vazife Kümesinin hedefinin, sistemsiz göçün önlenmesine yönelik olarak bölgede keşif, izleme ve gözetleme faaliyetlerinde bulunmak olduğu bilinmektedir. Bu güç Ege Denizi’nde sistemsiz göçün önlenmesi gayretlerine takviye niyeti taşımakla birlikte, NATO’nun kendi üyesi bir ülke ile ilgili izleme, gözetleme ve keşif faaliyeti yürütmesi, bu vazifenin rastgele bir müddetle kısıtlanmamış olması, NATO’nun girdiği ülkeden kolay kolay çıkmadığı da dikkate alındığında, uzun vadede Türkiye Cumhuriyeti’nin bilhassa Ege’de karasuları üzerindeki egemenlik haklarını tartışmalı hale getirecektir.
DÜZENSİZ GÖÇÜN ÖNLENMESİNDE NATO GEMİLERİNE MUHTAÇLIK VAR MI
Kararın alındığı 2015’te ve 2016’nın birinci üç ayında günlük ortalama 2000-2500 göçmen sistemsiz göç hareketi ile Ege’den deniz geçişi ile AB topraklarına giriş yapıyordu. Günümüzde ise 2019 bilgilerine nazaran aylık ortalama 12 olay ve günlük ortalama 52 sistemsiz göçmen hareketi kaydedilmektedir. Bu ise NATO ögelerinin misyona başladığı güne nazaran sistemsiz göç için yüzde 98 azalma manasına gelmektedir. Bu durumda, NATO gemilerinin ülkemiz karasularında bulunma münasebeti olan sistemsiz göçün önlenmesine yönelik olarak bölgede keşif, izleme ve gözetleme faaliyetlerinde bulunmak vazifesi de büyük bir oranda ortadan kalkmış bulunmaktadır.
Bu hususta, elde mevcut datalara istinaden oluşturulan grafikten de anlaşılacağı üzere 2017-2019 ortasında son üç yıllık periyotta yıllık ortalama 41 bin 500 kişilik sistemsiz göç hareketi olduğu, 2008-2014 ortasında, NATO gemilerinin sistemsiz göçün engellenmesine yönelik karasularımızda vazife yapmadığı 7 yıllık periyotta, yıllık ortalama 37 bin 400 sistemsiz göçmen hareketi olduğu görülmektedir. Bu durum, 2014 ve öncesi ile karşılaştırıldığında, NATO gemilerinin vazife yapmasına münasebet teşkil eden ile 2016 ve sonrası ile 2014 ve öncesinde ortasında bariz bir uçurumun olmadığı anlaşılmaktadır.
Doğu Akdeniz rotasında en büyük göç hareketi 853 bin sistemsiz göçmenin AB’ye geçiş yaptığı 2015’te Suriye’de meydana gelen iç savaşın en şiddetli olduğu periyotta yaşanmıştır. Düzensiz göç hareketleri 2016’da 176 binden fazla göçmen ile devam etmiş, Türkiye’nin deniz ve kara hudutlarını teminat altına almayı ve göçmenlerin iadesini kabul ettiğini beyan eden AB-Türkiye açıklamasının yapıldığı Mart 2016’dan itibaren düşmüştür. Lakin bu azalmanın NATO deniz gücünün devreye girmesi ile olduğunu söylemek yerinde olmayacaktır. Bu noktada şu hususu açıkça söz etmek gereği ortaya çıkmaktadır ki bahse mevzu sistemsiz göçün azalmasının nedeni, NATO gemilerinin alanda keşif, izleme ve gözetleme misyonu yapması değil, Türk Kıyı Güvenliğinin imkân ve kabiliyetlerinin artması ve bu bahisteki uğraşları, istinaden ek olarak bu mevzuda yapılan geri kabul mutabakatlarının tesiri, Batı Balkan rotasının geçişlere kapatılması, Suriyelilerin ülkemizde kalması, Suriye’de bahse mevzu periyoda göre çatışmalardan kaynaklı kaçışın azalmasıdır.
Bu mevzuda NATO Deniz gücünün engellemiş olduğu, Mart 2016 –Şubat 2020 devrine denizden sistemsiz göçün hareketlerine ilişkin kamuoyu ile paylaşılmayan sayısal datalarında, kamuoyu ile paylaşılması halinde incelenmesi sonucunda, bahse mevzu gerçeğin göz önüne serileceği, bu güçten beklenen yararın sağlanamadığı, bu gücün ne derece sistemsiz göçün engellenmesine katkı sağladığına dair ışık tutacağı düşünülmektedir.
NATO GEMİLERİ KARASULARIMIZDAN ÇIKARILMALI
Sonuç olarak; sistemsiz göç hareketlerinin bir anda bıçak üzere kesilmesinin beklenemeyeceği, geçmişte Kavimler Göçü örneğinde olduğu üzere asırlarca süreceği gerçeğinden hareketle, hâlihazırda makul düzeylerde devam eden sistemsiz göç hareketlerini tedbire niyetli olarak ülkemiz karasularında bulunan NATO ögelerinin, bir an evvel karasularımızdan çıkarılması için gerekli NATO kararının aldırılması için teşebbüste bulunulması, sistemsiz göçün önlenmesi faaliyetlerinin ulusal ögelerimiz ile icra edilmesinin, Ege’deki ulusal menfaatlerimize ve egemenlik haklarımıza ziyan gelmemesi açısından büyük bir değer kazanmaktadır.
Mehmet Zeki Bodur