Eski Devlet Bakanı Ufuk Söylemez, Aydınlık gazetesindeki köşesinde “’Coronacoma’ İktisadı Notları!” başlıklı bir yazı kaleme aldı.
Söylemez yazısında koronavirüs salgınıyla birlikte dünyada tartışılan iktisat bahislerine değindi. Söylemez’in gündeminde salgının Türk iktisadına tesirleri de var.
“ARTIK DÜNYA TOPLUMSAL DAYANIŞMADAN TOPLUMSAL DEVLETTEN BAHSEDİYOR”
Ufuk Söylemez şunları kaydetti:
“’Coronacoma Economics’, Nobel mükafatı de almış bulunan İktisatçı Paul Krugman’ın 31 Mart 2020 tarihinde New York Times gazetesinde yayınlanan yazısının başlığıydı. ABD iktisadının, tıbbi koma gibisi bir coronakomaya gireceğinden bahsediyordu Krugman makalesinde.
Küreselleşmenin finansal-ticari-üretim boyutu, iş ‘can derdine’ gelince külliyen iflas etmiş görünüyor nitekim de.
Artık dünya toplumsal dayanışmadan, yardımlaşmadan, toplumsal devletten, önleyici halk sıhhatinden bahsediyor. Sağlık-eğitim üzere insanların temel ihtiyaçlarının, kamu tarafından teminat altına alınmasının kıymeti vurgulanıyor.
Yine ABD’de Afrika kökenli siyahi insanların, COVID-19 salgınından ölme oranlarının çok daha yüksek olmasının arkasında da işte bu sorun yatıyor.
Düzenli ve inançlı bir işe sahip olmayan, çoğunluğunu fakir ve dar gelirlilerin oluşturduğu beşerler, ABD’de çok kıymetli olan sıhhat hizmetlerinden, olağandışı özel sıhhat sigortası ödemelerinden ötürü, hastanelere başvurmaktan bile çekiniyorlar.”
“BİRÇOK EKONOMİST TÜRKİYE’NİN 6 AYLIK SÜREÇTE EN AZ %20 ORANINDA GSYH-MİLLİ GELİR KAYBI YAŞAYACAĞINI ÖNGÖRÜYOR”
Söylemez yazısını şöyle sürdürdü:
“Her şerden bir hayır çıkarmak gerekirse, popülist-vahşi kapitalizm ve kumarhane kapitalizminin, miyop bakış açısıyla, kısa vadeli, finansal kardan öbür gözü bir şey görmeyen anlayışı, bugün tam manasıyla ‘Coronacoma’ denilen koma haline girmiş vaziyette.
Uzaya-Mars’a giden, trilyonlarca dolarlık nükleer silahlanma yapan, tüket-daha çok tüket anlayışı, bugün ne üretebilen ne de tüketebilen bir ‘komaya’ girmiş durumda.
Bu salgın şayet yeni bir ilaç ve/veya aşı bulunmaz ve de denetim altına alınamaz ve tedbirler yetersiz kalırsa, 1-2 ayda sonuçlanacak üzere görünmüyor ne yazık ki.
Bunun ani duruş (sudden stop) yaşayan, bütün ekonomilere büyük bir GSYH –Milli Gelir düşüşü olarak yansıyacağı hesaplanıyor.
Örneğin Krugman, %30’luk bir küçülme bekliyor ABD iktisadı için.
Türkiye için varsayım yapmak bu etapta güç olsa da, salgının ve tedbirlerin en azından Haziran ayına kadar süreceği az-çok anlaşılıyor. Bu durumda bile Türkiye’de birçok kesimde daralma kaçınılmaz. Erken datalara bakıldığında, birçok ekonomist Türkiye’nin 6 aylık süreçte en az %20 oranında GSYH-Milli Gelir kaybı yaşayacağını öngörüyor maalesef.
Belirsizlik, salgın ve tedbirlerin 3 ay sürmesi halinde farklı, 6 ay yahut 9 aya uzaması halinde ise daha farklı ekonomik küçülme sayılarına ulaşılacağı ihtimali açık tutuluyor.
Ekonomide kendi ulusal paramız cinsinden yani Türk Lirası mali genişleme yapılmasından öteki bir acil deva ve tekniğin bulunmadığı konusunda görüş birliği var.
Ancak, iş döviz cephesine geldiğinde durum farklılaşıyor.”
“DÖVİZ SORUNU ŞİMDİ DERİNLEŞMEMİŞKEN…”
Ufuk Söylemez yazısında ayrıyeten şunları kaydetti:
“Önümüzde bütün meselelerin evvel Bankalara ve TC Merkez Bankasına, sonuç olarak da kesin olarak kamuya gerçek yükleneceğine dair bir sürece hakikat gidiliyor.
Devlet ister istemez, kıymetli sanayi ve üretim kuruluşlarını yaşatacak takviyeler vererek (sermaye gibisi kredi, süreksiz olarak pay karşılığı finansman takviyesi vb.) bu kuruluşları yaşatmayı-yüzdürmeyi sağlamak durumunda kalacak üzere görünüyor.
Bankalar, bir yandan işçi masraflarını, kiralarını, sabit masraflarını ve mevduat faizi ödemelerini aksatmadan sürdürürken, kredilerinden doğan alacaklarını, kredi kartı borçlarını tahsil edemeyecekleri için kamunun bankacılık kesimine dayanak olması da gerekebilir. Türkiye’nin kısa vadeli yaklaşık 123 milyar dolar dış borcu bulunuyor. Vadesine 1 yıl kalmış toplam dış borç meblağı ise, 173 milyar dolar civarında. Bunların %75’i gerçek bölüm ve bankalara ilişkin.
Bu borçların ödenmesi, yenilenmesi ve/veya ötelenmesi için muhtaçlık olan döviz girdisi kalemlerinde daralma yaşanıyor. Turizm, ihracat ve y.dışı müteahhitlik gelirlerinde olduğu üzere.
O nedenle Türkiye’nin döviz sorunu şimdi derinleşmemişken, kimi yeni sistemleri devreye sokması gerekir.”
IMF VE SWAP TARTIŞMASI
“IMF ile bir stand-by yapılması kelam konusu bile olamaz. Esasen şartlar istense bile bugün buna elvermez” diyen Söylemez, şunları kaydetti:
“Türkiye’nin IMF üyeliği nedeniyle kotasının %150 fazlası ile süratli Finansman Programından yararlanmak istemesi halinde azami 10 milyar dolarlık yüzde 1,5 faizli ve 5 yıl vadeli bir likidite sağlaması imkanı tartışılıyor. Fakat, 90’a yakın ülke salgın nedeniyle oluşan ve oluşacak ödemeler istikrarı dertlerini aşabilmek için IMF’ye başvurmuş durumda. IMF yalnızca Tunus, Arnavutluk, Kosova üzere birkaç ülkeye hudutlu likidite sağlamış durumda bugüne kadar.
İktidar esasen IMF seçeneğini düşünmediğini açıklamış vaziyette. Onun yerine FED’den Swap imkanı üzerinde durduğu anlaşılıyor.
Ancak FED, ABD tahvillerinin teminata verilmesi karşılığında Swap yapıyor. Örneğin, Endonezya 30 milyar dolarlık ABD tahvili karşılığında 60 milyar dolarlık Swap yaptı FED’le.
Türkiye’nin elindeki ABD tahvillerini, Zarrab-Halkbankası krizi esnasında azalttığı ve 2-3 milyar dolara kadar düşürdüğü biliniyor.
Bu durumda, FED’in iktidarın istediği Swap Likiditesi için, Türkiye’den nasıl bir teminat isteyip-istemeyeceği hususu şimdi bilinmeyen.
Tabii ABD yine-yeniden fırsatçılık yaparak, dünya çapındaki bu salgın ve krizde bile kendi çıkarlarını gözeterek Türkiye’den olmayacak siyasi ödünler istemeye çalışmaz umarız.”
“PİYASALARDA RASTGELE BİR PANİK YAHUT KAOSUN YAŞANMAMASI, PEK OLUMLU BİR HUSUS”
Eski Bakan Söylemez, yazısını şöyle noktaladı:
“Bunun dışında, Hazine borçlusu olmasa bile, gerçek kesim ve bankaların dış borç geri ödemelerinde yine yapılandırma görüşmelerinin, uyumunu tek elden yürütmeye çalışırsa daha tesirli olunacaktır.
Türkiye’nin CDS’lerinin 500-600 üzere çok yüksek düzeylerde gerçekleşmesi, dış borçlanma imkanlarını sınırlayan ve maliyetli hale getiren bir faktördür bugün için.
Tabii günün sonunda KYO denetimlerine başvurmak dahil, bir çok farklı niyet, kısa ve uzun vadeli getirisi ve götürüsü detaylı bir biçimde düşünülerek tartışmaya açılabilir. Ancak toplumun hala epey sağduyulu davranması ve piyasalarda rastgele bir panik yahut kaosun yaşanmaması, çok olumlu bir konu an itibariyle.
Akılcı-gerçekçi tespitler, detaylı ve inandırıcı programlar ve uygulamalar, bu güç sürecin en az meşakkat ve maliyetle aşılabilmesinin ön şartıdır.
Toplumsal mutabakatın sağlanması için elzemdir. Ekonomik Bilim ve İstişare Heyeti teklifimizi yenilemek istiyoruz. Lakin bu türlü bir şura meslek ve çıkar kümelerinin taleplerini öne çıkarttıkları ve çekiştikleri bir heyet olmamalıdır. O işleri Ekonomik ve Toplumsal Kurulda konuşmak gerekir.
Bizim söylediğimiz İktisat siyasetinin Türkiye ve dünya ölçeğinde oluşturulması takibi, alternatiflerin, tahlil teklifleri ve siyasetlerinin ortaya koyulacağı, kredibilitesi olan bir Ekonomik Müracaat Konseyidir. Bugüne kadar yapılmayan bundan sonra yapılır mı onu da izleyip, göreceğiz…”