Ekonomist Mahfi Eğilmez, koronavirüs salgını sırasında kıymeti öteki para ünitelerine nazaran artan dolarla ilgili bir yazı kaleme aldı. Kendi blogunda yayımladığı “Bu kadar dolar basılıyor da bedeli niye düşmüyor?” başlıklı yazıda Eğilmez, “Sonuçta arzı süratle artsa da bütün bu nedenlerle talebi daha fazla artınca doların bedeli düşmek bir yana yükseliyor.” tabirlerini kullandı.
Mahfi Eğilmez’in “Bu kadar dolar basılıyor da bedeli niye düşmüyor?” başlıklı yazısı şöyle:
“Başlıktaki soru son vakitlerin en çok merak edilen bahislerinden birisi. Hatta oradan giderek ‘acaba herkes bu formda para bassa dünyadaki meseleler daha rahat çözülebilir mi?’ sorusuna kadar geliniyor.
Önce bakalım global krizden bu yana ne kadar dolar basılmış. 22 Nisan 2020 prestijiyle Fed bilançosunun etkin büyüklüğü yaklaşık 6,6 trilyon dolar olmuş. Global krizin başladığı tarih olarak kabul edilen 2008 yılı Ağustos ayında bu ölçü yaklaşık 900 milyar dolardı. Demek ki 2008 Ağustosuyla 2020 Nisanı ortasında Fed bilançosunun etkini 7 kattan fazla artış göstermiş. Ağustos 2008’de dolanımdaki dolar banknotlarının fiyatı yaklaşık 830 milyar dolarmış, 22 Nisan 2020 prestijiyle bu ölçü 2,3 kat artarak yaklaşık 1.9 trilyon dolar olmuş. Aşağıda soldaki grafik Fed bilançosunun, sağdaki grafik de dolanımdaki dolar banknotu ölçüsünün gelişimini gösteriyor.
Fed’in global krizin başlangıcından bugüne kadar sirkülasyona çıkardığı ek 1 trilyon doların üzerindeki para, bilançoda yaklaşık 5,7 trilyon dolarlık bir artış yaratmış bulunuyor. Hangi açıdan bakarsak bakalım global krizin başlangıcından bu yana basılan dolarların yarattığı fizikî ve sanal alım gücü artışı fevkalade boyutlara ulaşmış görünüyor. Bu kadar dolar basılmış ve onunla bu kadar yüksek alım gücü yaratılmış iken sanki doların bedeli nasıl gelişmiş? Bunu iki biçimde ölçebiliriz. Birinci olarak doların iç bedelinin nasıl geliştiğine bakmamız gerekir ki bunu dolar enflasyonunun seyrine bakarak görebiliriz. İkinci olarak doların dış kıymetinin nasıl geliştiğine bakmamız gerekir. Onu da doların 6 değerli para ünitesine (Euro, Yen, Pound Sterling, Kanada doları, İsveç Kronası, İsviçre Frangı) karşı oluşturulmuş olan Dolar Endeksine bakarak anlayabiliriz. Endeks 100’ün üzerindeyse dolar pahalı demektir. Aşağıda soldaki grafik doların iç pahasını yani dolar enflasyonun, sağdaki grafik de Dolar Endeksinin değişimini gösteriyor.
Dolar enflasyonunu sergileyen soldaki grafiğe nazaran bu kadar para basılmasına rağmen doların önemli bir enflasyonla karşılaşmadığı enflasyon yüzde 2 – 4 bandı ortasında salındığı görülüyor. 2020 birinci çeyreği prestijiyle da enflasyon yüzde 2’nin altına düşmüş bulunuyor. Doların dış pahasını gösteren sağdaki grafiğe nazaran piyasadaki ölçüsü bu kadar artmış olmasına rağmen doların esas paralara karşı kıymeti düşmek bir yana yükselmiş görünüyor.
Normal şartlarda bu kadar fazla para basıldığında paranın iç kıymetini de dış bedelini de yitirmesi gerekirdi. Doların bedelini yitirmemesinin birkaç nedeni var: (1) ABD iktisadında bir bozulma ortaya çıktığında, hatta daha çıkmadan evvel dünyadaki bozulmaların ABD iktisadını etkileyeceği anlaşıldığında, Fed süratle karar alıp iktisada müdahale ediyor. Bu cins süratli reksiyonları geçmişte daima olumlu sonuçlar verdiği için Fed önemli bir prestij kazanmış bulunuyor. O nedenle para basarak müdahale ettiğinde sistemi toparlayacağı düşünülüyor. (2) Dolar, biraz da Fed’in kazandığı bu yüksek prestij sonucu, ABD’nin parası olarak algılanmaktan çok dünya parası üzere algılanıyor. Kendi ülkesinin parasının kıymeti düşenler dolar talep ediyor. (3) Öbür ülkelerde finansal yatırımı (plasman) olan gelişmiş ülke fonları ve yatırımcıları o ülkelerdeki plasmanları satıp çıkarlarken dolar talep ediyorlar. (4) Kelam konusu fonların gösterdiği teminatlar yetersiz hale gelince ek teminat için tekrar dolar alıyorlar.
Sonuçta arzı süratle artsa da bütün bu nedenlerle talebi daha fazla artınca doların kıymeti düşmek bir yana yükseliyor. Fed şayet dolar basmasaydı talepte yaşanan artış nedeniyle doların kıymeti çok daha fazla yükselecek, bu da ABD iktisadı açısından önemli bir rekabet kaybına yol açacaktı.”