Aydınlık gazetesi muharriri Ufuk Söylemez, bugünkü köşesinde, “Müthiş bir iş, INSTEX!” başlıklı dikkat çeken bir yazı kaleme aldı.
Ufuk Söylemez, milletlerarası borcun ve dünyadaki toplam rezervlerin üçte ikisinin dolardan oluştuğunu hatırlatırken, doların gücünün kırılması gerektiğini tabir etti. Söylemez, SWIFT sisteminde “ABD Bankalarının ve doların egemenliğinin yeri büyüktür” derken, “ABD’nin dayatacağı İran ambargosu, bilhassa Avrupa’da ve AB’de önemli rahatsızlık yaratmış durumdadır” dedi. Bu nedenden dolayı, Almanya Dışişleri Bakanı, Heiko Maas’ın, geçen Ağustos ayında, ABD’den bağımsız bir ödeme kanalı oluşturmak için bir Avrupa Para Fonu ve SWIFT sistemi kurulmasını teklif ettiğini hatırlatan Söylemez, bu telaffuzun bugün gelinen noktada hayata geçirilme basamağına geldiğini tabir etti.
“TÜRKİYE DE YERİNİ ALMALIDIR”
“Almanya-İngiltere ve Fransa, ABD’nin İran’a yaptırımlarını bertaraf edecek, SWIFT’e alternatif, özel bir ödeme düzeneği oluşturdu. Kısa ismi INSTEX olan bu tertibin (Instrument in Support of Trade Exchanges) merkezi ise Paris olarak belirlendi” diyen Söylemez, “INSTEX ödeme düzeneği sayesinde, ABD doları kullanmadan, SWIFT’e gereksinim duymadan ve ABD tarafından görülmeden, İran ile AB ülkeleri ortasındaki ticaretin serbestçe yapılabilmesi mümkün olacak” dedi.
Ufuk Söylemez, “INSTEX’e Belçika, Danimarka, Finlandiya, Hollanda, Norveç ve İsveç’ten oluşan 6 Avrupa ülkesinin daha katılmasıyla, yaygınlaştırılan sistemin, gelecekte Avrupa ve dünyadaki öteki ülkelere de açılması planlanıyor” derken, “Genelde Avrupa, özelde AB, baskı ve zorlamayla, İran’la ticaretlerinin önüne geçmeye çalışan ABD’ye karşı beklenmeyen yavuz ve kararlı bir adım atmıştır. Türkiye de, INSTEX sisteminde yerini behemehâl almalıdır, alacaktır” diye söz etti.
Ufuk Söylemez’in yazısı şu biçimde:
“Düzenli okurlarımız pek yeterli hatırlayacaklardır. Bir yıl evvel 23 Ekim 2018 tarihinde tekrar bu köşede yayımladığımız yazımızın başlığı şöyleydi; “ABD’nin dolar hegemonyası aşılabilir(mi)?
O yazıda – kısaltarak- şöyle demiştik; “…Şimdi benim yazacağım öneriyi düşünecek, kıymetlendirecek ve hayata geçirecek bir ekonomik vizyondan ve takımlardan da yoksundur bugünkü iktidar.
Meclisteki Muhalefet partilerinin iktisat sözcüleri ve yöneticileri ise, hala K. Derviş’in -IMF’nin neo-liberal siyasetlerini aynen-yine-yeniden uygulanmasından ibaret görünen muhalefet anlayışları ile bu tıp alternatifleri ne akıllarına getirebilirler, ne de söylemeye cüret edebilirler.
Önce bir gerçeği kabul edelim; Avrupa Merkez Bankasının son tespitlerine nazaran dünyadaki memleketler arası borcun (kredilerin) ve dünyadaki toplam global rezervlerin üçte ikisi “dolardan” oluşuyor.
Başka bir tabirle, toplam memleketler arası kredilerin ve toplam milletlerarası rezervlerin %60’ndan fazlası ABD para ünitesi olan dolardan müteşekkil hâlihazırda.
Öte yandan SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) yani dünya çapında bankalar ortasında birkaç dakika içinde elektronik ve inançlı fon transferini sağlayan sistemde, ABD Bankalarının ve doların egemenliğinin yeri büyüktür.
1973 yılında 15 ülkeden 239 bankanın bir ortaya gelerek başlattığı çalışma sonrasında 1977 yılında faaliyete geçen SWIFT sisteminden, hâlihazırda 200’den fazla ülkeden 11.000 banka ve finansal kuruluş servis almaktadır bugün.
Bu koşullarda, bir ülkenin tek başına doların hegemonyasına meydan okuması gerçekçi ve sonuç alınabilir bir iş olarak görünmemektedir.
Peki, ne yapılabilir? Birinci olarak evvel içeride yatırım iklimi ve kuvvetler ayrılığının, çoğulculuğu temel alan, laik ve demokratik bir hukuk devleti anlayışının ve uygulamalarının yine tesisi ile yüksek ve fahiş enflasyon karşısında tasarruflarını korumak için dolara sarılanlara teminat olacak bir enflasyonla gayret programının muvaffakiyete ulaşması gerekiyor. Bunu mevcut şartlarda ve bu zihniyetle yapabilmek mümkün mü onu bilahare tartışacağız.
***
-Müthiş bir teklif –
İkinci olarak; dünyada bu bahiste Trump’ın saldırgan ve kibirli siyasetlerinden, açtığı ve tehdit ettiği ticaret savaşlarından usanan devletlerle iş birliğinin sağlanması gerekiyor.
Çünkü dünyada şartlar giderek uygun hale geliyor. Kasım ayında ABD’nin dayatacağı İran ambargosu, bilhassa Avrupa’da ve AB’de önemli rahatsızlık yaratmış durumdadır.
İşte tam bu nedenlerle geçen Ağustos ayında, Almanya Dışişleri Bakanı, Heiko Maas harikulade ve çarpıcı bir öneriyi ortaya attı. Maas; “…İran’la nükleer muahedeyi kurtarabilmek için bağımsız bir AB ödeme sistemi oluşturulmasını…” önerdi.
ABD’den bağımsız bir ödeme kanalı oluşturmak için bir Avrupa Para Fonu ve SWIFT sistemi kurulmasını teklif etti.
Bu dayanılmaz teklife Merkel “evet” demedi ancak münasebetlerine katıldığını tabir etti. ABD’ye bir nevi ikazda bulundu ve aba altından sopa gösterdi bu dayatmaları karşısında.
Bu teklif şu yahut bu biçimde önümüzdeki devirlerde yine-yeniden gündeme gelebilir, tartışılabilir tahminen de hayata bile geçirilebilir.
Bu teklife Belçika Merkezli SWIFT de hiçbir yorum yapmadı, yapamadı, muhtemelen huzursuz oldu.
Doların hegemonyasından, ABD’nin tehdit, dayatma ve yaptırımlarından kurtulmanın en uygun ve önemli alternatiflerden birisi işte bu öneridir…”
***
Ve işte bu teklif, artık hayata geçirilme evresine gelmiş durumda bugün.
Almanya-İngiltere ve Fransa, ABD’nin İran’a yaptırımlarını bertaraf edecek, SWIFT’e alternatif, özel bir ödeme sistemi oluşturdu. Kısa ismi INSTEX olan bu tertibin (Instrument in Support of Trade Exchanges) merkezi ise Paris olarak belirlendi.
Ancak bu sistemin operasyonlarının fiilen başlatılabilmesi, fakat 29.06.2019 tarihinde gerçekleştirilebildi.
INSTEX ödeme düzeneği sayesinde, ABD doları kullanmadan, SWIFT’e muhtaçlık duymadan ve ABD tarafından görülmeden, İran ile AB ülkeleri ortasındaki ticaretin serbestçe yapılabilmesi mümkün olacak.
ABD’nin INSTEX’e katılanların ABD finansal sisteminden çıkarılacaklarına dair tehditleri de bir işe yaramadı. Geçtiğimiz günlerde bu Ticareti Denetleme Enstrümanı olarak da tanımlanan INSTEX’e Belçika, Danimarka, Finlandiya, Hollanda, Norveç ve İsveç’ten oluşan 6 Avrupa ülkesinin daha katılmasıyla, yaygınlaştırılan sistemin, gelecekte Avrupa ve dünyadaki diğer ülkelere de açılması planlanıyor.
***
Türkiye’nin vakit geçirmeden bu sisteme dahil olmasında ticari ve siyasi çıkarları bakımından fayda olduğu aşikâr.
Trump, mektup gönderip, mal varlığı soruşturması ile alenen tehdit edince, Barış Pınarı Harekâtını birdenbire durduran lakin Avrupa ülkelerine, “ey Merkel, ey AB” diye baş tutmayı beceri sayan zihniyet artık değişmelidir.
Avrupa ile olan ticari, ekonomik ve toplumsal münasebetlerin boyutları son derecede yüksektir. Genelde dış ticaretimizin özelde ise ihracatımızın yarısından fazlasını AB ülkeleri ile yapıyoruz.
Diğer yandan başta İran ve Rusya olmak üzere bölgemizde ABD’nin yaptırım tehdidi ve ambargolarıyla karşı karşıya olan ülkelerle de hem ekonomik, hem de siyasi karşılıklı çıkarlarımız kelam mevzusudur.
O halde, daha fazla beklemeden, INSTEX’e Türkiye’nin de katılması için gerekli olan teşebbüslere başlanılmasında fayda vardır.
INSTEX, hegemonyacı dayatmacı anlayışa karşı hem Avrupa, hem de bölgemiz ülkeleri için yasal ve legal bir alternatifi ortaya koyan, yerinde bir düzenleme olarak, ambargo ve yaptırım tehditleriyle yüz yüze olan ülke ekonomileri için yesyeni bir fırsat doğurmuştur.
Genelde Avrupa, özelde AB, baskı ve zorlamayla, İran’la ticaretlerinin önüne geçmeye çalışan ABD’ye karşı beklenmeyen cesaretli ve kararlı bir adım atmıştır. Türkiye de, INSTEX sisteminde yerini behemehâl almalıdır, alacaktır.”