İnsanoğlu varoluşuyla birlikte en temel maddi gereksinimlerinin yanına tinsel bir muhtaçlık daha eklemiştir. Onun ismi müziktir. Ya söyler ya dinler. Ya da her ikisi birden. Periyoda ve gereksinime nazaran bu müziğin tiplerini de oluşturmuştur. Bunlardan biri de “etnik” dediğimiz müzik çeşididir. Diyelim ki bizim halk müziği ya da Afrika müziği üzere. Bir başkası de Sefarad denilen cinstir.
Bu müzik İspanya engizisyonundan kaçıp Osmanlıya sığınan yurttaşlarımızın müziğidir. Aktüel özelliği, kaybolmaya yüz tutmuş olmasıdır. Nedenlerini söyleşimiz içerisinde öğreneceğiz. Dünyada bu müziğin temsilcilerinin en önde gelenlerinden birisi de eşiyle birlikte sahne alan İstanbullu olan Türk müzisyendir. Janet-Jak Esim.
Kısacık da olsa Sefarad’ın tarihine değinecek olursak:
Kör inanca (Musevilerin Hristiyanlaştırılması politikası) dayalı bir siyasanın yapıtı olarak Sefaradlar 1492 sonrası İspanya ve Portekiz’de sürülmüşlerdir. Bir kısmı da Osmanlı topraklarına yani Türkiye’ye gelmiştir. Kültür ve gelenekleriyle birlikte bir İspanyol lehçesi olan Ladino denilen lisanlarını de getirirler hâliyle. Lakin bu lisan artık konuşulmamaktadır. İşte bu sürgün ve göçebe halka “Sefardi”, torunlarına ise “Sefardim” denilirdi. Türkçedeki karşılığı ise “Sefarad” olarak seslendirilmektedir. Bu göç ve sürgün teması Sefarad müziğinin temelini oluşturmuştur.
Bu müziğin seçkin temsilcilerinden birisi olan yurttaşımız Jak Esim’le yaptığımız söyleşiyi sunuyoruz.
JANET-JAK ESİM KİMDİR
İşte o söyleşi:
– İsimleriniz yabancı bir kültüre ilişkin olsa da asıl prestijiyle sizler Türkiye doğumlu, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarısınız. Hem bir başlangıç sorusu olarak hem de isimlerinizin yabancı bir lisana ilişkin olması muammasıyla soralım. Janet-Jak Esim kimdir?
Jak Esim: Evet. Atalarımızın bir kısmının 527, başka bir kısmıninsa 2000 yılı aşkın müddettir bu topraklarda yaşadığını söylemem sorunuza karşılık gelecektir. Türkiye’de hayatlarını sürdüren ve son yıllarda sayıları hızla azalan Sefarad kökenli Musevi (Veya Yahudi addedilirler) vatandaşlardanız. Ben İstanbul, Janet ise Ankara doğumludur.
– Sizi fazlaca heyecana boğmadan hem tadı damağınızda olan katkılarıyla hayat arkadaşlığınızı hem de sanatınızdaki yeriyle Janet Hanım’ı bize anlatmanız kolay olacak mıdır?
J. E. Benim hayattaki en büyük bahtım Janet’tir. Eşiyle birlikte sanatını icra etme imkanı her sanatkara nasip olmaz. Janet, bana nazaran dünyadaki en değerli otantik ve etkileyici bayan seslerinin başında gelir. Ayrıyeten bu kültürün müziği ile bütünleşti. Janet, kusursuz bir eş, eksiksiz bir anne, kusursuz bir insan ve kusursuz bir sanatçıdır.
“ANAVATANIMIZ TÜRKİYE’MİZİ NEDEN TERK EDELİM”
– Engizisyon mağduriyetinden kaynaklanan bir hassasiyetle tanınan yasal haklardan yararlanarak Amerika ya da Avrupa’nın rastgele bir yerine yerleşme imkânınız var. Hiç bu türlü bir şey düşündünüz mü?
J. E. Beşerler, anavatanlarını ya yoksulluktan ya bir yasal handikaptan ya da diyelim ki entelektüel bir çalışma gayesiyle terk ederler. Çok şükür ki bizim aile olarak böylesi bir eksiğimiz yokken anavatanımız Türkiye’mizi neden terk edelim ki?
Biz düşünmüyoruz ancak toplumumuzun geneli için tıpkı şeyi söylemek maalesef ki mümkün değil. 15 yıl evvel 20 binin üzerinde olan sayımız bugün 10 binin altına düştü. Bilhassa genç jenerasyon dünyanın birçok ülkesine göç ediyor. Burada yalnızca siyasi sebepler değil, yürürlükteki iktisat siyasetler sonucu oluşan tekelci kapitalist sistemin orta sınıf esnafını yok etmesinin de büyük hissesi var. Zira bizim toplumumuzun büyük kısmı orta ölçekli esnaftı.
– Madem kelam esnaflığı dayandı es geçmeyelim. Sizin bir de ticari ömrünüz vardı o denli mi?
J. E. Sanat, bizim için naif bir amme hizmetidir. Misyonumuz, tarihî kültürümüzün en kıymetli ögelerinden biri olan müziğimizi otantik hâli ile koruyarak layık olduğu biçimiyle yorumlayıp dünyaya tanıtmaktır. Gel gör ki sanatın kendi kendini sübvanse etmesi zordur. Beşere bir de geçim lazım. Geçimimizi sağladığımız uğraşı, dokumacılık alanıydı. Altı yıl evvel işimi lağvetmek zorunda kaldım. Türkiye çapında damatlık giysi imalatı ve toptancılığı yapıyordum. Son yıllarda oluşan AVM’lerdeki zincir mağazalar ve gibisi inhisarlar bizim hizmet verdiğimiz cadde mağazalarını yok etti.
NEDİR BU SAFARAD MÜZİK
– Müzisyen kimliğinize gelmeden evvel yaptığınız müziği tanıyalım. Çünkü sanatçılığınıza ve sanatınıza istikamet veren bir çeşit olması sebebiyle kıymet ve öncelik taşımaktadır. Yaptığınız müziğe Safarad müziği denilmektedir. Nedir bu Safarad müzik?
J. E. 1492 İspanya engizisyonundan kaçan İspanyol Yahudilerinin Doğu Avrupa, Kuzey Afrika ve Osmanlı yurduna göç ile birlikte taşıdıkları kültürlerinin en kıymetli ögelerinden biri olan müziğidir. Temeli İspanyol romanslarına dayanır ve göç ettikleri toprakların kültürleri ile de kaynaşarak kendine has özgün bir nitelik taşır. 15. yüzyıldan günümüze tüm bu vakit sürecindeki ögeleri de tıpkı vakitte içinde barındırır.
– Ekseriyetle derlediğiniz Sefarad müziği müziklerini yorumlamaktasınız. Dünya Sefarad müziği repertuarında pek yer almayan, bilinmeyen özgün bir repertuarın yorumcuları oldunuz. Bu çerçeve içerisinde genel bir bilgilendirme yapar mısınız?
J. E. Evet, bu mevzudaki tespitiniz çok yerinde. Repertuarımızın ana omurgasını kendi derlemelerimizle oluşturduğumuz için ortaya böylesi farklı bir repertuar çıkıyor. Sefarad müziğinde dünya yorumcuları genelde tanınan olmuş 50-60 şarkılık repertuar içinde didişip dururlar. Hangi gurubu dinlerseniz sonuçta dinleyeceğiniz müzikler bunlardır. Bizi farklı kılan araştırmacı kimliğimiz ve elbette Sefarad toplumunun içinden gelmiş olmanın avantajını kullanarak çok farklı bir repertuara erişebilmiş olmak.
“YÜZLERCE KİŞİ ‘YO ERA NİNYA’ İSİMLİ ŞARKIYI BİZİMLE BİRLİKTE KORO BİÇİMİNDE SÖYLEDİ”
– Genel kanı, Sefarad müziğinin Türkiye’de çok bilinmiyor olması üzerinedir. Bunu geliştirmek yahut kendinizi geniş kitlelere duyurmak için rastgele bir şey yaptınız mı?
J. E. Tam tersine umulandan çok daha fazla biliniyor. Bizim dinleyici kitlemiz değişik toplum kısımlarına dağılmış biçimde çok yaygındır. Ankara’da birkaç yıl evvelki konser sırasında seyircinin reaksiyonuna inanamadık. Yüzlerce kişi “Yo Era Ninya” isimli şarkıyı bizimle birlikte koro biçiminde söyledi. Bu örnek, bizim bile inanamadığımız bir zımnî dinleyici kitlesinin olduğunu göstermeye kâfi.
– Bir toplum, o topluma ilişkin bir müzik ve natüreldir ki bir lisanın varlığına ulaşmaktayız. Nedir bu Ladino denilen lisan? Bir İspanyolca lehçesi diyebilir miyiz?
J. K. Evet, Ladino lisanı İspanyolcanın bir lehçesidir diyebiliriz. Temeli, 15. yüzyıl antik periyot İspanyolcasına dayanıyor. Akıp giden vakit içerisinde muhtaçlıkları karşılama yetersizliği içine fikir bu lisan birlikte yaşadığı toplumların lisanından kendine katkılar sağlayarak özgün bir lisan hâline geliyor. İçine Arapça, İbranice, Fransızca, Türkçe kökenli sözlerin sızdığı lakin temeli yeniden antik İspanyolcaya dayanan bir lisandır.
“BİZLER BU LİSANIN SON JENERASYONUYUZ SONRASINDA YAŞAMASI MÜMKÜN DEĞİL”
– Aslında menşeinden çok ayakta olup olmaması değerlidir. Yaşayan bir lisan mi, yoksa can çekişen bir lisan midir?
J. E. Üzgünüm ki yok olmayla yüz yüze kalan bir lisandır. Bizler bu lisanın son jenerasyonuyuz. Sonrasında yaşaması mümkün değil. Zira lisanı yaşatacak nesiller olmayacak. Bu yüzden yok olması kaçınılmazdır. Kabahat aranacaksa bizdedir. Yeni nesillere aktarmayı beceremedik.
– Lisan olmayınca kültür de olmaz. Artık ortada şöyle bir durum var: Kaybolmaya yüz tutan bir lisan, kaybolmakta olan bir lisanın kültürü ve onun tahminen de fakat arşiv raflarına sığınacak olan müziği var. Bu gidiş nereye?
J. E. Çok hakikat. Motamot bu türlü. Lisan yaşamayınca müziğinin de halk ortasında yaşaması pek mümkün değil. Şu anda nostaljik bir pahası var. Müzik gelişmiyor, çoğalmıyor, yalnızca farklı farklı yorumlanıyor. Ne yazık ki artık kendi toplumumuz içinden de bu müzik yaşayan bir müzik değil. Yalnızca plaklarda ve sahnelerde yaşayan nostaljik bir kültürün müziği pozisyonundadır.
-İcra ettiğiniz müziğin tematiğini açmanızı isteyeceğim. Örneğin halk müziğimiz üzere hayatın her alanını kapsayan mevzularla mı bezelidir?
J. E. Müziklerin yüklü bir temasının olduğunu söyleyemeyiz. Evet, tüm halk müziklerinde olduğu üzere hayatın çok değişik acı tatlı tüm alanlarını kapsamaktadır. Doğumdan vefata ömrün her hâlini bahis edinir. Kapsamında aşk var, ayrılık var. Dini müziklere kadar var.
– Dinlerken mest olduğum derlemeniz, aslında bir ninni olan “Durme Durme” birinci derlemeniz diye biliyorum. Bunun bir belgesel kıssası var. Daha çocuklarınız olmadan sanat için ninni söyler oldunuz, eksiğim var mı?
J. E. Çok hoş araştırmışsınız, teşekkür ederim. Evet, motamot o denli oldu. Dedemden derlemiştim. Bu ninni, dünya Sefarad repertuarında şimdi bilinmiyordu. Birinci bizim icramız ile Erkan Oğur’un udu ve Janet’in de yorumu ile dünyaya İspanyol Televizyonun belgeseli ile tanıtıldı. Ayrıyeten birinci albümümüzde yer aldı. Belgesel Piyer Loti de çekilmişti. Yootube içinde o kısım mevcuttur. Şimdi yeni evli idik, çocuklarımız yoktu. O çekim için komşumun yeni doğan torununu beşiğe koyup oynatmıştık.
– Bu noktaya kadarki genel bakıştan sonra sanata olan yöneliminize geçelim. Piyasaya nazire babında ciddiyet havasını dağıtan bir soru girişiyle yeniden ciddiyete varan tipten bir soru olsun. Annenizden hiç bilgi almış mıydınız? Ta beşikteyken “ıngaa, ıngalaarınız” melodik miymiş? Hele bir de armonisi varsaymış… Müziğe yöneliminizde bir tesadüfilik mi kelam konusu yoksa şuurlu bir eğitime yöneliş mi var?
J. E. Benim için sanata yöneliş evet, ta çocukluğumda başladı sayılır. Bu müzikleri birinci olarak dedemden biliyorum. Bunun yanında merhum babamın kayıt merakı hasebiyle akrabalarımızdan yaptığı müzik kayıtları beni çok etkiledi. Babamın bu merakı bende gelişen derleme azmiyle birlikte bir müzik şuuru doğurdu. Babamın bu arşivciliği içimdeki müzik aşkının birinci kıvılcımlarının oluşumunu sağladı. Bu arşivlerimiz sayesinde gün geldi kimsenin bugüne dek bilmediği müziklerin bir kısmını albümlerimizde yayınladık.
“ARŞİVİMİ VAKTİ GELDİĞİNDE İSRAİL’DEKİ MUSEVİ MÜZİĞİ ARŞİVİNE AKTARACAĞIM”
– Anlaşılan o ki kaybolan bir müziğin kalıntılarını uzun yıllara dayalı bir derleme eforu içerisindesiniz. Arşiviniz, bu kültürü doyurucu biçimde yansıtacak kadar külliyatlı mıdır? Yeri gelmişken başka derleme kaynaklarınızdan da kelam eder misiniz?
J. E. Üstten da bahsettiğim üzere birinci olarak babamdan bana kalan bu kayıt merakı makara bantlı teyplerle uzun yıllar devam etti. Yüzlerce kişi ile derleme çalışması yaptım. İki bini aşkın derlemem oldu. Bunların bir kısmı da alan kaydı. Bu arşivimi vakti geldiğinde İsrail’deki Musevi müziği arşivine aktaracağım fakat şimdi çalışmalarım devam ettiği için bunu gerçekleştiremedim. Yorumladığımız müziklerin değerli bir kısmı kendi derlemelerimden oluşmaktadır. Bu yüzden çalışmalarımızın dünya Sefarad müziği repertuarında özel bir yeri vardır.
– Artık bir öteki önemli basamağa geçme vakti geldi. Yalnızca derleme ve icrada bulunmakla mı yetindiniz? Akademik bir katkınız oldu mu? Bu alan üzerinde bu derece bir yetkinlik sergileme gücünüz var mıdır? Çünkü sizin için dünyada Sefarad müziği alanında en kıymetli isimlerden biridir, denir. Bu unvanı hak edişiniz lokal bir gücün yaftası mıdır yoksa komplike bir muvaffakiyetin yansıması mıdır onu öğrenmek istiyorum.
J. E. Sefarad müziği konusunda dünyanın birçok ülkesinden etnomüzikolojik araştırmalar yapan, tez yazan talebeler kesinlikle ki beni buluyorlar ve onlara yardımcı oluyorum. Ayrıyeten birçok akademik kongrede sunum yaptım. Örneğin bunlardan en değerlilerinden birisi de 2006 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığının düzenlediği Memleketler arası Müzik Kongresi’nde yaptığım sunumdur. Üniversitelerden de vakit zaman davetler alıp Sefarad müziği hakkında tanıtımlar yaptığım oluyor. En son Yıldız Teknik Üniversitesi Sahne Sanatları Kısmı öğrencilerinin derslerine girip birtakım derleme ve alan kayıtlarımı dinleterek onları bilgilendirdim.
– Yayıncılık tecrübeniz de oldu. Benim de dinleyicisi olduğum Açık Radyo ve Ömür Radyo’daki serüveninizden de kelam eder misiniz? Hamallık mıydı, dinamizminizi canlandıran bir çalışma mıydı? 2004’te Açık Radyo’da Romansların Göçü (Judeo-Espanyol ezgilerin tarihi serüveni) isimli 6 ay süren belgesel niteliğinde bir radyo programı hazırlayıp sundu.
J. E. 2004 yılında çok kıymetli bir çalışma idi Açık Radyo’da. Romansların Göçü (Judeo-Espanyol ezgilerinin tarihî serüveni.) programıydı. 6 ay sonrasında Ömür Radyo’da bir buçuk yıl devam etti. Hayat radyo satılınca da son buldu. Romansların Göçü isimli program Sefarad müziğinin tarihçesi, etkileşimleri, derlemeler, eski taş plak kayıtları, dünyada yorumlanan eserler vs. etnomüzikolojik içeriği olan ve beni de her hafta derinlemesine çalışma yapmaya iten bir yanı vardı. Dünyada bugüne dek bu içerikle yapılmış olan tek programdır. Program sayesinde bir yandan bilgilerimi tekrar tazelerken hem de bahse daha çok yoğunlaşmamı sağlıyordu. Her hafta farklı bir mevzu başlığı altında bu müziği derinlemesine irdeleyip örnekler sunmak bizi o yıllar son albümümüzü yapmaya itti. “Adiyo” albümünün oluşmasına taban hazırladı.
– İhtisas sahibi olduğunuzdan kuşku yok. Genel müzik kültürü de olması gerektiği üzere var. Tamam, bu bir kenarda şöyle dursun. Ama kompetanı olduğunuz lokal müzik alanı dışına çıkmaz mısınız?
J. E. Yurtdışında birçok konserler verdik. Memleketler arası şenliklerde Türkiye’yi temsil etme bahtını yakalamışken Türk müziğinden örnekler vermeden olmazdı.
“GÜL PEMBE, ENTRE LAS VUERTAS, LA ÇAN YA DİO VE DAHA NİCELERİ…”
– Safarad müziğinin çıkış yeri İspanya olduğuna nazaran hiç kuşkusuz ki Batı dünyasının çağdaş tınılarını da barındırıyor. Coğrafik alan İspanya olunca tını serpiştirilmesi neden Akdeniz’e hatta Ege’ye kadar uzanıyor olmasın ki? Bu müzik, çok yerleri dolaşıp geldikten sonra niye 500 küsur yıldır içinde oturduğu toplumun renklerini de taşımasın ki? Elhasıl yok mu Anadolu’dan?
J. E. Olmaz olur mu? Elbette var. Bilhassa yurtdışında yaptığımız konserlerde Sefarad müziği yükü korunsa da Türk klasik müziğinden kesinlikle birkaç örneği kendi üslubumuzla yorumlamaya çalışıyoruz. Bir konserimizde İstanbul’un farklı etnik müziklerinden, mesela Ermenice ve Rumca müziklerden da birkaç örnek yorumlamıştık. Bilhassa bizim derleyip yorumladığımız yapıtların büyük kısmı Anadolu topraklarının tesirini taşıyor. Örnek mi? Gül Pembe, Entre Las Vuertas, La Çan Ya Dio ve daha niceleri… Türkiye’yi temsil etme talihini yakalamışken Türk müziğinde örnekler vermeden olmazdı.
– Yurtdışı demişken sanırım dışişleri bakanlığının görevlendirmeleriyle Türkiye’yi temsilen şenliklerde yer alıyorsunuz. Size bir manada “devlet sanatçısı” diyebilir miyiz?
J. E. Mertebemizi yükselttiniz. (Gülüşmeler!) Yurtdışında özel tertipler dışında Dışişleri Bakanlığımızın kümemizi görevlendirmesiyle milletlerarası şenliklerde birçok konserler verdiğimiz doğrudur. Devletlerin nezaret ettiği ya da temsil edildiği etkinliklerde ticari dertlerin dışında sanat liyakati temel alındığında ister istemez kümemiz akla düşüyor. Ülkelerin gerçek sanatsal yerler üzerine oturmuş icracılarına prestij gösterilmektedir. Biz de gururla ülkemizi, Türkiye’mizi en yetişmiş hâlimizle, en kaliteli halde temsil etmeye çalışıyoruz.
“POPÜLER OLMADIK”
– Sefarad müziğinin genel geçer bir popülerliği var mıdır? Popülarite demişken Yasmin Levy’i Safarad müziği içerisinde nasıl konumlandırıyorsunuz? Levy’in tanınan olması tanıtım bakımından katkı mıdır yoksa müziğin dejenerasyonu üzere bir defoya yol açmış mıdır? Buna bağlı olarak sorgulayacak olursak sizin popülariteniz nedir? Tanınan misiniz, kalıcı mısınız?
J. E. Büsbütün tanıtım başarısı. Günümüz dünyasında pazarlama çok büyük değer taşıyor. Tanıtım güçlü olursa popülarite de o oranda yaygın olur. Yasmin’den çok daha başarılı ve değişik genç sanatkarlar var. Mesela Mor Karbasi çok dikkatimi çekiyor. Bence en besbelli popülerlik örneği Sefarad gurubu idi. Gerilerinde Doğan Medya vardı. Yapay olarak parlatıldı, cilalandı ve arabesk formatta sunuldu. Şöhreti hak etmedikleri hâlde ne kadar tanınan program varsa çıkartıldılar. Bir yıl sonra yapay balon patladı. Birinci ortaya çıktıklarında kültürün gençler tarafından devam ettiriliyor olması ismine çok sevinmiş ve heyecanlanmıştım. Ayrıyeten Sami’nin sesini de beğeniyordum. Lakin albümü ve birinci konserlerini izledikten sonra hayal kırıklığına uğradım. Sahi bir anda şöhret basamaklarını tırmanan bu gurup ne oldu bileniniz var mı? Bizim geçim kaynağımız müzik olmadığı için tanınan olup para peşinde koşmadık. Tanınan olmadık. Bilhassa de tanınan olmak istemedik. Bizi arayan, ilgilenen dinlesin istedik. Amacımız böylesine naiftir. Sanırım kalıcıyız.
– Janet-Jak Esim ikilisi denilince Türkiye’de müzik sanatı içerisinde otomatik olarak akla düşecek iki pahalı isim var. Uzun kelama gerek yok. Erkan Oğur ve Bülent Ortaçgil’le yollarınızın kesişmesini bize anlatırsanız büyük keyif alacağımızı umuyorum.
J. E. Erkan ve Bülent ile birinci tanışmamız ve çalışmamız 1985 yılındaki Çekirdek Sanatevi çalışmalarına dayanıyor. Birinci olarak TRT İzmir TV’si için Bülent’le bir ortaya geldik. Bülent, her hafta cumartesileri kendi sunduğu programa konuklar davet ediyordu. Bir defasında Çekirdek sanatkarlarından TV için sıra bana geldiğinde bir arada çalıp programa çıkacaktık. Program içeriği evvelce üst idareden onay alıyordu. Uçak biletlerimizi aldık ve İzmir’in yolunu tuttuk. O vakitler cep telefonları yok. Bir aksilik olacağı güya içime doğmuştu. Uçağa binmeden iş yerini bir arayayım istedim. Aradığımda abim, aman sakın uçağa binme, geri dön programda reddedilmişsin, dedi. Meğer yapacağımız müzik onayı evvelce alınmıştı. O günün Türkiye’sinde etnik müzik son anda reddedilmişti. Bülent ve bu tertipte art planda Çekirdeğin o vakitler başında olan Fikret Kızılok çok üzüldüler. Bülent, yaşanan bu olaydan sonra TRT’de program yapmayı bırakarak gerimde durdu.
Erkan’la birinci albüm çalışmasında ve öncesinde İspanyol TV’sinin bir programı için bir ortaya geldik. Sonrasında yurtdışı turneleri ile oluşturduğumuz kümede Erkan Oğur, Bülent Ortaçgil, Nezih Yeşilnil, Murat Özbey, Birol Ağırbaş, daha sonradan Herman Heder ve Yahya Dai’nin iştirakiyle kalabalık bir küme olduk. Sahnede sekiz bireydik ve bu uzun yıllar devam etti. 2008 ekonomik krizinden sonra Avrupa’daki şenlik komitelerinin talepleriyle gurubu minimize etmek zorunda kalınca bu kere kalabalık küme yerine Bekir Şahin Baloğlu ile devam ettik. Şu an konserlerde Bekir Şahin Baloğlu, Oray Yay ve oğlumuz Yusuf Esim’in de iştiraki ile yalın olarak devam ediyoruz.
– Son olarak sanatla ilgili alanda kalmak üzere birazcık da sıcak alan sorularına girelim isterim. Anımsadığım kadarıyla 2-3 yıl önce İstanbul Müzik Şenliği kapsamında programa alındınız. Etnik müzik kapsamıyla sonlu olduğu için konserinizin bir sinagogda yapılmasını istediler. Hahambaşılığın reddetmesiyle konseriniz iptal olmuştu. İşin aslı nedir?
J. E. İKSV 2018 İstanbul Müzik Şenliği kapsamında etnik müziklere de yer verme kararı almış ve bu müziklerin kendi yerlerinde sergilenmesi doğrultusunda bir proje gerçekleştirmek istemişti.
Bu çerçevede İKSV bizlere kendi etnik mekânlarımızdan biri olan İtalyan Sinagogunda bu kapsamda konser vermemizi teklif etmişti. Biz de böylesi kıymetli bir aktiflikte kendi kültürümüzü ve yorumlamış olduğumuz müziğimizi sergileme fırsatını yakalayacağımızı düşünerek kabul ettik. Lakin bir mühlet sonra İKSV yetkilileri, kendi cemaat başkanlığımız tarafından bizim reddedildiğimizi bildirdiler. Mevzuyu araştırıp soruşturduğumuzda ise ret nedeninin dini sebeplere dayandığını öğrenmiş olduk. Teokratik kurallar gereği bayan sesine yer vermeyi uygun bulmadıklarını öğrendik. Hahambaşılık idaresine bunun üzerine bundan evvel yüzlerce sefer bayan sesinin ön planda olduğu konserlere şahit olduğumuzu hatırlatınca “bu kusurun yeni fark edildiğini (!) bundan sonra, tekrarının katiyetle olmayacağı” istikametinde karşılık verildi. Lakin ortadan birkaç ay geçtikten sonra 5 Kasım 2017’deki Avrupa Yahudi Kültür gününden itibaren tekraren bayan sesinin ön planda olduğu pek çok konserin sinagoglarda icra edildiğini gördük.
“OLAN BİTEN TÜMDEN İKİLİ STANDART”
– Pekala, açıkçası bu bir ikili standart olmuyor mu, nedir bu çelişki?
J. E. Bunu onlara sormak lazım! Olan biten tümden ikili standarttır. Bugüne dek hiçbir kurum ve kuruluştan takviye almadan bağımsız hareket eden bizlere karşı uygulanan yasaklı sanatçı uygulamasıdır. Artık kendi denetimlerinde olmayan bir oluşuma karşı hal mıdır yoksa antidemokratik cemaat yapılanmasına karşı benim yıllardır cemaat içerisinde aldığım demokratik hal mıdır bilemem lakin yaşadıklarımız bu. Cemaat içindeki antidemokratik yapının, dini kuralları bireylere nazaran keyfi uyguladığı gerçeği ortaya çıkıyor.
-Son olarak albüm çalışmalarınızın tümünü kapsayacak formda ve varsa ödüllerinizden kelam eder misiniz? Ha bu ortada yurt dışı çalışmalarınızdan da?
J. E: Sondan başlayayım.
Solo albümler:
2006- Adio
2003- Mira
1994- Birkaç Sonsuzluk Anı
1992- Sefardim-1 (Alman Müzik Eleştirmenleri Mükafatı kazandı Almanya’da yayınlandı.)
1992- Antik Bir Hüzün
1989- Judeo Espanyol Ezgiler
Kompilasyon:
2001- A Jewish Odyssey (Putumayo şirketi tarafından Amerika’da yayınlandı.)
2000- La Yave (Hollanda da yayınlandı.)
1993- 1993 Europäisches Jiddish Şenlik – Leverkusen (Almanya’da yayınlandı.)
Performanslar:
ALMANYA:
Beroltzheimerianum (Fürth), Börse (Wuppertal), Gasteig (München), Haus der Kulturen der Welt (Berlin), Kammerspiele (Nürnberg), Kulturamt (Wuppertal), Kunsthalle (Bremen), Kulturcafe (Kiel), Laboratorium (Stuttgart), Passage 44, Pavillon (Hannover), Philharmonie Essen – Alfried Krupp Hall (Essen), Ravensberger Spinnerei (Bielefeld), Saalbau (Frankfurt), Stadtmuseum (Ludwigshafen), Stadt Nürnberg (Alte & neue Musik aus Südeuropa), Volkshochschule (Schwäbisch Gmünd), Zeche Carl (Essen).
HOLLANDA:
De Doelen (Rotterdam), Muziek Centrum (Enschede), Rasa (Utrecht), Tropentheater (Amsterdam).
BELÇİKA:
Auditorium 44 (Brüksel)
İSVİÇRE:
Cultural Centre (Basel), Rote Fabrik (Zürih)
TÜRKİYE:
Ankara: Türk Amerikan Derneği
İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi (AKM), Avusturya Kültür Merkezi, Boğaziçi Üniversitesi, Cemal Reşit Rey Konser Salonu (CRR) “500. Yıl Kutlamaları”, Çekirdek Sanat Meskeni, Enka Vakfı, Forum, Göztepe Kültür Derneği,Kadıköy Halk Eğitim Merkezi, Sabancı Center
İzmir: Fransız Kültür Merkezi
Festivaller:
Anadolu Şenliği (Enschede/Hollanda), Europäische Jiddisch Şenlik, Stadthalle (Leverkusen/Almanya), Şenlik Sepharad 92, WDR, Grosser Sendesaal (Köln/Almanya), 15. Enka Vakfı Kültür Sanat Aktiflikleri (İstanbul), Jewish Cultural Week (Almanya), Ruhrfest Spiele Reckling Hausen Europaisches Şenlik (Almanya).
-Bu hoş söyleşi için size çok teşekkürler ediyorum.
J. E. Rica ederim. Sanatımıza verdiğiniz kıymetin göstergesi olan kaliteli sorularınızla beni derinlemesine deştiğiniz için asıl ben size teşekkür ederim. Müsaadenizle bir de İzmirli dostlarımıza bir duyuru yapmak isterim. 28 Aralık 2019 tarihinde Aziz Vukolos Kültür Merkezi’ndeki konserimize bekliyoruz.
Söyleşi: Sami Günal