Koronavirüs krizi sonrası dünya nasıl şekillenecek? Bu soruya en enteresan yanıtları mevcut sistemin en radikal muhalifleri olan Marksistler veriyor. Olağan “Marksistler” denilirken Rusya ve Çin’deki milliyetçi devlet kapitalistlerini ya da kaba Marksizmi magazinle süsleyenleri anlamamak gerek.
ROBERT KURZ’ÜN ÖĞRENCİLERİ
Bu alanda neredeyse 70 yıldır entelektüel planda değerli çalışmalar yapan bir Frankfurt Okulu var. Bu okulun devamı olan değişik kümelerde birden fazla Avrupalı olan aydınlar dünya meselelerine “eleştirel Marksizm” açısından bakmaktalar. Almanya’nın ünlü “Krisis” ve “Exit” kümeleri ve bu kümelerin kurucusu Alman filozof Robert Kurz’un (1943-2012) öğrencileri de bunlar ortasında.
“France Culture” Koronavirüs sonrası Avrupa entelektüellerinden görüş alırken bu akımın kıymetli isimlerinden “La société autophage” (Kendini yiyen toplum) isimli yapıtın muharriri ve filozof Anselm Jappe ile de görüştü. 6 Nisan günü yayınlanan röportajda sorulara karşılık veren Alman filozof Anselm Jappe, Koronavirüsün toplumları açığa çıkaran tarafını vurguladı.
“Palim-Psao” isimli Marksist sitede bir makale halinde yayınlanan ve filozofun karşılıklarını içeren metinde şöyle deniyor :
KIYAMET SONRASI
“Koronavirüs krizi kapitalizm için çanların çalması mı demektir, sanayi ve tüketim toplumunun sonunu getirecek midir? Kimileri bundan kaygı ediyor, başkaları ise ümit ediyor. Bunu söylemek için çok erken. Ekonomik ve toplumsal 'yeniden yapılanma' başka açılardan bakıldığında salgın dönemi kadar zahmetlerle dolu olabilir. Kesin olan şu ki, en azından Avrupa’da, giderek yaklaşan şey bir -çökme hâlidir- ve bu sinema ve edebiyatta 'kıyamet sonrası' olarak isimlendirilen ve kapitalist ve endüstriyel toplumun radikal tenkidinin işaret ettiği çöküştür.”
Filozof, Koronavirüs salgınının krizi ortaya çıkaran bir ayna rolü oynadığını, toplumun çarpıklıklarının salgın sayesinde ortaya çıktığını vurguluyor :
“Bununla birlikte dünya kapitalist toplum krizinin vahameti, hastalığın direkt ve ona oranlı bir sonucu değildir. Bu vahamet daha çok bu toplumun çok kırılganlığının sonucu ve onun gerçek durumunun açığa çıkışıdır. Kapitalist iktisat -sadece neoliberal versiyonunda değil- kendi desteklerinde zati çılgındır.”
KAPİTALİZM İNSANI VE DOĞAYI DÜŞÜNMEDEN DAİMA BÜYÜMEK ZORUNDA
Filozof Jappe, kapitalizmin personellerin sömürülmesiyle büyüdüğünü, emekçi yerine teknoloji kullanılmasının sömürüyü ortadan kaldırarak kârı da yok ettiğini ve bunun sistemi çökerttiğini söylüyor:
“Tek gayesi kolay emek ölçüsüyle (Marx’ın deyişiyle ‘soyut emek’) yaratılmış ve para ile temsil edilen 'değeri' insanların gerçek muhtaçlık ve dileklerini ve tabiat üzerindeki sonuçlarını hesaba katmaksızın çoğaltmaktır. Sanayi kapitalizmi dünyayı iki yüzyıldır tahrip etmektedir. İç çelişkileriyle delik deşik olmuştur ki bu çelişkilerden birincisi işçilerin yerine teknoloji kullanarak birinci basamakta kârı arttırmak ancak tüm kârın asıl kaynağını yani işgücünün sömürülmesini kurutmaktır.”
Filozofun borçlanma ve finansla ilgili görüşleri de çok değerli. Finans, meselelerin nedeni değil yalnızca vefatı geciktiren palyatif bir önlemdir :
“Elli yıldır kapitalizm temel olarak artık astronomik boyutlara varan borçlanmayla hayatta kalmaktadır. Finans, kapitalizmin içinde bulunduğu krizin nedenini oluşturmamakta tam bilakis onun gerçek verimlilik eksikliğini gizlemeye yaramaktadır ki – bu da git gide daha çok sallanan iskambil kağıdından bir şato inşası pahasınadır. Bu durumda kendimize bu şatonun yıkılışının 2008’deki üzere 'ekonomik' nedenlerle mi, yoksa etraf problemleriyle mı gerçekleşeceği sorusunu sormalıyız.”
ASIL HASTA OLAN TOPLUMUN KENDİSİ
Kapitalizm cilasının bu salgınla döküldüğüne değinen Jappe, salgın sonrası ortaya çıkabilecek toplumsal çabaların şimdilik yalnızca ihtimal seviyesinde olduğunu söz ediyor:
“Salgınla beklenmedik bir kriz yapan belirmiş oldu- lakin asıl olan virüs değil onun bulaştığı toplum. Bütçe kesintileriyle budanmış sıhhat sistemi olsun, hayvansal kökenli yeni virüsün oluştuğu sanayileşmiş tarım olsun, iktisat için 'yararsız' olanların feda edilmesini öneren (ve yalnızca Anglosakson ülkelerde değil) inanılmaz toplumsal Darwincilik ya da devletlerin insanları gözleme düzeneklerini yerleştirme girişimleri olsun tüm bu gerçekliklerle birlikte virüs, toplumun karanlık köşelerine acımasız bir biçimde ışık tutmuştur.
Virüsün her yerdeki tesirleri dünya burjuvazisini oluşturan çıkarlı sınıfın kapitalist merkezlerin kıyısında kendi mukadderatlarına terk edilmiş gecekondu halkından, iflas etmiş devletlerin ahalisinden ve en fakir sınıflardan daha az makus durumda olduğunu gösteriyor. Bu kolektif bir harekete geçişe yol açar mı ? Bunu kimse bilemez.”
KRİZİN ÇOK AÇIK DERSİ
Jappe’nin son sözü krizden evvel çok değerli ve vazgeçilmez sanılan tüketim toplumu alışkanlıklarının aslında kıymetsiz olduğu ve doğayı imhaya götüren aşırılıklardan vazgeçilebileceği üzerine:
“Halbuki şimdiden asıl olanı yitirmeden pek çok şeyden vazgeçilebileceğini denemiş olan çok sayıda insan var. Daha az iş, daha az tüketim, daha az çılgınca yer değiştirme, daha az hava kirliliği, daha az gürültü…bu krizde olumlu olan ne varsa bunları müdafaayı umut edelim. Bugünlerde tüm bu alanlarda çok sayıda makul çıkışlar duyulmakta. Bunların tehlikeden kurtulduğunda viskiyi bırakacağına kelam veren Kaptan Haddock’un aldığı kararlara benzeyip benzemeyeceğini de göreceğiz.”