Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan Türkiye İş Bankası’nın paylarının Hazine’ye bölümü için başlatılan çalışmaya ait bir an evvel sonlandırılması talimatını verdi.
Erdoğan’ın talimatının akabinde İş Bankası tartışması tekrar gündeme geldi.
CHP’den Erdoğan’ın açıklamasına yönelik yansılar gelirken Aydınlık gazetesi müellifi Mustafa Pamukoğlu da tartışmaya ait dikkat çeken bir yazı kaleme aldı.
Mustafa Pamukoğlu bugünkü “İş Bankası’ndaki Atatürk’ün payları kamulaştırılamaz” başlıklı yazısında “Siz artık bu paylara el koyarsanız hem Atatürk’ün hem Celal Bayar’ın kemiklerini sızlatırsınız. Olacağı söyleyelim: TVF’na devredilecek paylar ya teminat olarak dış borç kullanımında telef edilir, ya da daha sonra özelleştirilerek Katarlı yahut öbür bir dostumuzun özel varlığı haline gelir. Ve bir bakarsanız İş Bankası elden uçmuş!” tabirlerini kullandı.
İşte o yazı…
İktidar yıllardır Türkiye İş Bankası’ndaki Atatürk’ün kendi gelirleri ile ortak olduğu vasiyet yoluyla kurucusu olduğu partiye ve temettü gelirlerini (kar payları) Türk Lisan Kurumu ile Türk Tarih Kurumu’na bağışladığı paylara göz koymuş durumda.
Oysa bu payların CHP açısından hiçbir ekonomik bir pahası yok. Bu paylar CHP tarafından seçilmiş dört idare şurası üyesi tarafından temsil edilmektedir. İdare Şurası 11 kişi olup CHP’yi temsil eden üyelerin alınacak kararlarda görüş alışverişte bulunma tesirinden öbür hiçbir tesiri yoktur.
İş Bankası’ndan CHP’nin işaret ettiği kişi ve kurumlara kredi dağıtarak olumlu ayrımcılık yapmak üzere yararlanmalar da kelam konusu değildir.
Ve İş Bankası halka açık bir şirket olarak yüzlerce ortağı vardır.
Bütün bunlara karşın Atatürk’ün paylarına neden devlet el koymak istiyor? Neden CHP’nin kayyum konumundan rahatsız olup Atatürk’ün varlığını kamu varlığı haline getirmek istiyor?
Bu sorunun tek ve net karşılığı var: Evvel İş Bankası’ndaki payları Türkiye Varlık Fonu etkini haline getirmek. Sonra da bu payları ekonomik bedele dönüştürmek. Zira İş Bankası Türkiye iktisadına çok büyük katkı yapan bir banka.
BANKANIN KURULUŞU
İş Bankası web sayfasından motamot aktardığımız kuruluş hikayesi şöyle: “Cumhuriyet periyodunun birinci ulusal bankası olan İş Bankası, Atatürk'ün direktifleriyle İzmir Birinci İktisat Kongresi'nde alınan kararlar doğrultusunda 26 Ağustos 1924 tarihinde kuruldu. İş Bankası birinci Genel Müdürü Celal Bayar'ın liderliğinde iki şube ve 37 işçi ile hizmete başladı. Nominal sermayesi bir milyon TL'ydi. Bu sermayenin fiilen ödenen 250 bin TL'lik kısmı ise şahsen Atatürk tarafından karşılanmıştı.
İlk kurucular, hissedarlar…
Bankamızın inşasının temel harcı niteliğinde olan 250 bin lirayı Atatürk koymuştu ancak mütevazı bir bankanın kurulması için bile bu para kâfi değildi. Para bulmak için neler yapıldığını Celal Bayar şöyle anlatıyor:
“Sermaye bir milyondu. 250 bin lira hazırdı. O nispeten fazla para, dışardan on para yok. Müessis payı, bir pay 1000 liraydı. Müessisler bulacağız ve meclis – i idareyi kuracağız. Hiç kimse yanaşmıyor. Diyorlar ki 'Ne kadar bu türlü bir işe girdiysek, hiçbirinin sonucu çıkmadı, bu da onların devamı'… Ecnebi bankalar nezdinde, Banque d'Athens var, İtalyanların bankaları var, Fransızların bankaları var. Onlar bizim Türklere, hatır için, Kızılay'a 1000 lira teberruda bulunur üzere, müessis paylarını verdiler. Ben de şahsımı kullanarak, hatta Atatürk'ün nüfuzunu kullanarak 1000'er lirayı bu türlü topladım.” (İş Mecmuası, Sayı 240, Ekim 1986, s. 4).”
Görüldüğü üzere Atatürk’ün kuruluşta verdiği 250 bin lira sermaye bugün ki defter kıymeti 1.2 milyon TL’ye çıkmıştır.
MALİ GÜCÜ
2019 sonu prestijiyle banka 468 milyar TL etkin büyüklüğe sahip. Türk bankacılık kesiminin toplam faal büyüklüğü 4.2 trilyon TL içinde bankanın göreceli hissesi yüzde 11’dir.
Aralık 2019 prestijiyle finans, cam, telekomünikasyon ile sanayi ve hizmet ana kümelerinde faaliyet gösteren 24 şirkette direkt paydaşlığı bulunurken, direkt ve dolaylı olarak denetim ettiği şirket sayısı 111’dir.
Türkiye iktisadına verdiği kredi katkısı 270 milyar TL nakit kredi ve 93 milyar TL de gayrinakdi kredi olmak üzere toplam 363 milyar TL’dir. 296 milyar TL mevduat toplamıştır. Özvarlığı ise 58 milyar TL’dir.
Öz varlık kıymeti üzerinden Atatürk’ün paylarının bedeli yaklaşık 16.2 milyar TL’dir.
2019 yılında net kar 6.1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
Görüldüğü üzere bankanın gücü Atatürk’ün paylarına iştahı kabartmaktadır.
KAMULAŞTIRMA NEDEN YAPILAMAZ?
Kamulaştırma yapabilmek için temel olarak “kamu yararı” gözetilmelidir.
Kamu faydası teorisine nazaran kamu faydası kamu hizmetine sunulacak bir varlığın büsbütün topluma bir yarar sunması, bir israfı önlemesi ve kaynakların rasyonel kullanımını sağlaması olarak tanımlanır.
Atatürk’ün paylarını yalnızca temsil eden CHP’ye bir yarar yahut dolaylı da olsa yarar sağlamıyor. Karlar kamu faydası sağlayan kurumlara gidiyor. Üstelik bu paylar ekonomik bedelinden çok Atatürk’ün ulusal iktisat uygulamalarını bize hatırlatan bir manevi bedele sahip
Siz artık bu paylara el koyarsanız hem Atatürk’ün hem Celal Bayar’ın kemiklerini sızlatırsınız.
Olacağı söyleyelim: TVF’na devredilecek paylar ya teminat olarak dış borç kullanımında telef edilir, ya da daha sonra özelleştirilerek Katarlı yahut öbür bir dostumuzun özel varlığı haline gelir. Ve bir bakarsanız İş Bankası elden uçmuş!