Tarihçi Prof. Dr. Zafer Toprak, “Milli İktisat” kitabı üzerine Karar gazetesinden Taha Akyol’un sorularını yanıtladı.
Zafer Toprak, enflasyonla ilgili olarak açıklamalarda bulunurken, enflasyonu Türklerin icat ettiğini belirtti.
Zafer Toprak, “Cumhuriyet’in 'milli iktisat' politikasıyla Meşrutiyet’in ortasında yakın bir bağ vardı. Cumhuriyet Meşrutiyet’ten çok şey öğrendi. Bilhassa savaş yıllarında yaşananlar Cumhuriyet takımlarını derinden etkiledi. Savaş kâğıt parayı devreye sokmuş, İttihatçılar savaşı enflasyonla finanse etmişlerdi. Bir aralık yıllık fiyat artış oranı yüzde 400’ü bulmuştu. Enflasyonu bir manada Türkler icat etmişti. Cumhuriyet bundan ders almayı bildi” diye belirtti.
Zafer Toprak'ın Taha Akyol ile yaptığı röportajın ilgili kısmı şu biçimde:
“- İttihatçıların Maliye Nazarı liberal Cavit Bey’in ‘Milli İktisat’ta rolü nedir?
Osmanlı’nın yumuşak karnı iktisattı. Bunu yayınlanmış ders kitaplarından çıkarsayabiliyoruz. Yüksekokullarda okutulan iktisat yıllarca Adam Smith’in liberal anlayışının ötesine geçemedi. İttihatçıların Maliye Nazarı Cavid Beyefendi de bu kervana katılmış şahıslardan biriydi. Hiçbir vakit Ulusal İktisat ile yıldızı barışmadı. Lakin o tarihlerde paradoksal olarak maliye ile liberal iktisat farklı çizgileri söz ediyordu. Osmanlı maliyesine çeki tertip veren kişi Cavid Beyefendi oldu. 1908-09 bütçesi son derece çağdaş bir anlayışla düzenlenmişti ve bu onun yapıtıydı. Yurt dışına maliye müfettişliği için öğrenci gönderilmesi tekrar onun sayesinde oldu. Lakin ömrü bütçeyi denk duruma sokabilmek için yurt dışında kapı kapı borç aramakla geçti. İttihatçıların iktisat alanında radikal kanadından farklı düşünüyordu. Teşvik-i Sanayi Kanunu’na sıcak bakmadı. Ülkeyi tarım ülkesi olarak görüyordu. Demode milletlerarası iktisadi iş kısmına inanıyordu. Lakin son kertede koyu bir İttihatçıydı. Merkez-i Umumi’nin aldığı kararlara boyun eğdi. Cihan Harbi’ne Osmanlı’nın girişine muhalif olması ve nazırlıktan istifa etmesine karşın, her vakit Talat Paşa’yı destekledi. Savaş iktisadının idaresinde art planda kalsa da kıymetli rol oynadı.
MİLLİ İKTİSAT VE CUMHURİYET
– ‘Milli İktisat’la Ulusal Gayret ve Cumhuriyet ortasındaki iktisadi ve sosyolojik bağ nasıldır?
Cumhuriyet’in “milli iktisat” siyasetiyle Meşrutiyet’in ortasında yakın bir bağ vardı. Cumhuriyet Meşrutiyet’ten çok şey öğrendi. Bilhassa savaş yıllarında yaşananlar Cumhuriyet takımlarını derinden etkiledi. Savaş kâğıt parayı devreye sokmuş, İttihatçılar savaşı enflasyonla finanse etmişlerdi. Bir aralık yıllık fiyat artış oranı yüzde 400’ü bulmuştu. Enflasyonu bir manada Türkler icat etmişti. Cumhuriyet bundan ders almayı bildi. İkinci Dünya Savaşı’na kadar “Denk Bütçe, Sağlam Para” Cumhuriyetçi takımların şiarı oldu. İttihatçılar savaşla birlikte birinci yaptıkları iş kapitülasyonları kaldırmak olmuştu. Ancak bu tek taraflıydı ve buna birinci itiraz eden ülke kendi müttefiki Almanya’ydı. Savaşta yenik niyet kapitülasyonlar tekrar kondu. Hatta Sevr’de katmerli bir biçimde gündeme geldi. Lozan’da kapitülasyonların kaldırılması için büyük çaba verildi. Cumhuriyet kurulduktan sonra iktisat alanında en esaslı dönüşüm finansal tarafta oldu. Türkiye kendi “yerli ve milli” finansal kurumlarını oluşturmak durumundaydı. Bu evrede Atatürk, Celal Bayar ile birlikte hareket etti. 1924’te İş Bankası kuruldu. İş Bankası iştiraki olarak 1925’te Anadolu Sigorta, 1928’de Ulusal Reasürans doğdu. Osmanlı’nın döviz bağlamında en büyük kan kaybı, borç taksitlerinin yanı sıra banka ve sigortacılığın yurt dışına yaptığı transferlerdi. Cumhuriyet bundan da ders almıştı. Evvel borç ödemelerini Lozan sonraki tertibe soktu. Akabinde bankacılık ve sigortacılığı ulusal bir tabana oturttu. Ulusal İktisat”ın gündemine altığı fakat savaş ortamında gerçekleştiremediği endüstrileşme sıkıntısına el attı. Evvel Devlet Sanayi ve Maadin Bankası’nı kurdu. Akabinde Sanayi Ofisi ve 1933’de Sümerbank doğdu. Sümerbank Türkiye’nin endüstrileşmesinde, İş Bankası ile birlikte kıymetli bir rol oynadı. 1933’te birinci Sanayi Kalkınma Planı kabul edildi. Türkiye İkinci Dünya Savaşı’na hazırlıklı girdi. Üç beyazda, un, şeker, pamukta artık kendi kendine kafiydi. Cumhuriyetçi takımlar İttihatçılardan olumlu ve olumsuz bağlamda çok şey öğrenmişlerdi. Bu nedenle Tarık Zafer Hocamızın II. Meşrutiyet’i Cumhuriyet’in Laboratuvarı olarak görmesi son derece manalıdır.