Anayasa Mahkemesi AYM daha evvel kendisine yapılan ferdi müracaatla ilgili kararın uygulanmaması üzerine tekrar karar Antalya travesti verdi
AYM Birinci Kısmı 7 Kasım 2019 tarihinde Aligül Alkaya ve Öbürleri 2 başlıklı müracaatta Anayasa nın 36 hususunda garanti altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki hakkaniyete uygun yargılanma hakkının Antalya travestileri ihlal edildiğine karar verdi
NELER YAŞANDI
AYM nin kararında süreç şöyle anlatıldı
Başvurucular Ağır Ceza Mahkemesinin 4 5 2011 tarihli kararıyla anayasal sistemi sıkıntı yoluyla ortadan kaldırmaya teşebbüs hatasından müebbet Travesti Antalya mahpus cezasına mahkûm edilmiştir Kararın Yargıtay incelemesinden geçerek katılaşması üzerine müracaatçılar Anayasa Mahkemesine ferdi müracaatta bulunmuştur Anayasa Mahkemesi tüm müracaatçıların hakkaniyete uygun yargılanma haklarının müracaatçı Aligül Alkaya’nın ayrıyeten müdafi yardımından yararlanma hakkının da ihlal edildiğine hükmetmiş ihlalin sonuçlarının giderilmesi için tekrar yargılama yapılmak üzere kararın bir örneğinin ilgili mahkemeye gönderilmesine karar vermiştir
Anılan kararda başka müracaatçıların mahkûmiyetlerinin temel olarak müracaatçı Aligül Alkaya’nın kolluk evresinde müdafi olmaksızın alınan tabirlerine dayandırıldığı ayrıyeten müracaatçı Aligül Alkaya dışında başka müracaatçılar şahit dinlenmesini talep ettikleri hâlde Mahkemece bu mevzuda kıymetlendirme yapılmadığı belirtilmiştir Kararda ayrıyeten müracaatçıların bir kısmının mahkûmiyetinde temel olarak farklı mahkemelerce dinlenen şahitlerin sözlerinin dikkate alındığı fakat bu şahitlerin duruşmada sorgulanmasına imkân verilmediği bu biçimde şahit sorgulama hakkının gereklerinin yerine getirilmediği böylece bir bütün olarak hakkaniyete uygun yargılanma haklarının ihlal edildiği tabir edilmiştir
Başvurucular ihlal kararına dayanarak 28 12 2015 tarihinde yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunmuştur Ağır Ceza Mahkemesinin 30 3 2016 tarihli ek kararıyla müracaatçıların yargılamanın yenilenmesi talebi belge üzerinden reddedilmiştir
KARARIN YERİNE GETİRİLMEMESİ DAHA EVVEL VERİLEN İHLALİN DEVAM ETTİĞİ MANASINA GELİR
Ağır Ceza Mahkemesinin AYM nin kararını uygulanmaması üzerine hakkaniyete uygun yargılanma hakkının ihlal edildiğini” belirterek yine AYM’ye müracaat yapıldı.
Mahkeme yapılan müracaat üzerine verdiği kararda “Anayasa Mahkemesi tarafından verilen bir ihlal kararının gereklerinin yerine getirilmemesi daha evvel verilen ihlalin devam ettiği manasına gelir” dedi.
DERECE MAHKEMESİ ANAYASA MAHKEMESİ KARARI KENDİSİNE ULAŞIR ULAŞMAZ MÜRACAAT YAPILMASINI BEKLEMEKSİZİN YİNE YARGILAMA YAPMAK YÜKÜMLÜLÜĞÜNDEDİR
Kararda şu tabirler kullanıldı
Anayasa Mahkemesince bir temel hak ve özgürlüğün ihlal edildiğine karar verildikten sonra bu kararın gereğinin yerine getirilmesi Anayasa Mahkemesine ferdî müracaatları karara bağlama yetki ve misyonu verilmesinin zarurî bir sonucudur Anayasa Mahkemesi tarafından verilen bir ihlal kararının gereklerinin yerine getirilmemesi daha evvel verilen ihlalin devam ettiği manasına gelir
Anayasa Mahkemesi tarafından ihlal kararına bağlı olarak yine yargılama kararı verildiğinde metot hukukundaki yargılamanın yenilenmesi kurumundan farklı olarak ilgili mahkemenin yine yargılama sebebinin varlığını kabul konusunda rastgele bir takdir yetkisi bulunmamaktadır Hasebiyle bu türlü bir karar üzerine ilgili mahkemenin yasal yükümlülüğü Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında belirttiği doğrultuda devam eden ihlalin sonuçlarını gidermek üzere gereken süreçleri yerine getirmektir
Ayrıca Anayasa Mahkemesince yargılamanın yenilenmesine hükmedilen hâllerde derece mahkemesinin tekrar yargılamaya karar vermesi için lehine ihlal kararı verilenin yahut ilgili diğer kişi yahut şahısların talepte bulunması gerekmemektedir Derece mahkemesi Anayasa Mahkemesi kararı kendisine ulaşır ulaşmaz ilgili metot kanunlarında düzenlenen yargılamanın yenilenmesi kurumundan farklı olarak taraflarca müracaat yapılmasını beklemeksizin yine yargılama yapmak yükümlülüğündedir Hasebiyle Anayasa Mahkemesinin ihlal kararının gereği olarak tekrar yargılama yapılacak hâllerde tarz hukukundaki yargılamanın yenilenmesi kurumundan farklı olarak bir kabule bedellik incelemesi basamağı da bulunmamaktadır.”
Bu bağlamda derece mahkemesinin öncelikle yapması gereken şey Anayasa Mahkemesinin ihlal kararı yeterince yine yargılamaya başladığına dair karar almaktır Esasen derece mahkemesinin tekrar yargılama yapılması tarafında karar almasıyla birlikte bir temel hak yahut özgürlüğü ihlal ettiği Anayasa Mahkemesince tespit edilen evvelki kararı tabiatıyla ortadan kalkacaktır Mahkeme sonraki basamakta ise Anayasa Mahkemesi kararında tespit edilen ihlalin sonuçlarını gidermek için gereken süreçleri yapmakla yükümlüdür
SANIĞIN HAKLARI ANAYASA’DAKİ TEMİNATLARLA BAĞDAŞMAYACAK ÖLÇÜDE KISITLANMIŞ OLUR
Bu çerçevede ihlal yargılama sırasında gerçekleştirilen metoda ait bir ihmal süreç yahut öbür bir eksiklikten kaynaklanıyorsa kelam konusu konunun ihlale yol açmayacak formda giderilmesi düzeltilmesi gerekmektedir Fakat bu yükümlülük derece mahkemelerinin kimi ihlal kararlarının gereklerini duruşma yapmaksızın dosya üzerinden evvelki kararının aksi tarafında karar vererek yahut kararında ihlal nedenini gideren birtakım değişiklikler yaparak yerine getiremeyeceği halinde anlaşılamaz Anayasa Mahkemesinin kararında tespit edilen ihlallerin işin durumuna nazaran duruşma yapmaksızın giderilebileceği anlaşılırsa bu formülle de ihlalin sonuçları giderilebilir Hangi sistemle ihlalin sonuçlarının giderileceği belirlenirken ihlalin niteliği nazara alınarak bir kıymetlendirme yapılmalıdır
Somut olayda müracaatçıların mevzuyla ilgili birinci müracaatlarında Anayasa Mahkemesi şahit sorgulama ve dinletme hakları ile müdafi yardımından yararlanma hakkının gereklerinin yerine getirilmemesi nedeniyle bir bütün olarak hakkaniyete uygun yargılanma hakkının ihlal edildiği sonucuna ulaşmıştır
Anayasa Mahkemesi birçok kararında herkesin adil yargılanma hakkı kapsamındaki şahit dinletme ve sorgulama müdafi yardımından yararlanma haklarıyla ilgili unsurları belirlemiştir
Buna nazaran sanığın ceza yargılaması sürecinde şahitlere soru yöneltebilmesi onlarla yüzleşebilmesi şahitlerin beyanlarının doğruluğunu sınama imkânına sahip olması adil bir yargılama bakımından gereklidir Lakin bu mutlak bir hak değildir Makul münasebetlerle getirilen kısıtlamalar kimi vakit bu imkânı ortadan kaldırabilir Öteki yandan bir mahkûmiyet sanığın sorgulama yahut sorgulatma imkânı bulamadığı bir kimse tarafından verilen tabirlere dayandırılmış ise sanığın hakları Anayasa’daki garantilerle bağdaşmayacak ölçüde kısıtlanmış olur
İHLAL VE TAZMİNAT KARARI
Avukat imkânı sağlanmayan sanığın kolluktaki kabulünün ikrar mahkûmiyet kararında kullanılması müdafi yardımından yararlanma hakkına telafi edilmez biçimde ziyan verir Soruşturma evresinde elde edilen bu kabulün makus muamele ve azap altında verildiği belirtilerek reddedilmesi durumunda mahkemece bu durum araştırılmadan kabulün destek olarak kullanılması değerli bir ihtimam eksikliğidir
Anayasa Mahkemesinin ihlal kararı verip ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına hükmettiği bu üzere durumlarda ilgili yargısal merciler ihlal kararının niteliğini dikkate alarak ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak formda hareket etmek zorundadır
Somut olayda birinci derece mahkemesi yasal yükümlülüğüne karşıt biçimde yargılamanın yenilenmesi talebini reddetmiştir Yapılması gereken şey tekrar yargılama yapılarak adaba ait teminatlarla ilgili ihlal nedenlerinin giderilmesi sonrasında oluşan delil durumuna nazaran yargılamanın sonucuna dair değerlendirmelerde bulunulması ve ulaşılan vicdani kanıya nazaran yeni bir karar kurulmasıdır
Başvurucuların aleyhinde söz veren ve beyanları mahkûmiyette belirleyici olarak temel alınan şahitlerin duruşma açılmadan sorgulanması imkanlı değildir Müracaatçıların bu çeşitteki şahitlerle yüzleşebilmesi ve onların beyanlarının doğruluğunu sınama imkânına sahip olması lakin yargılamanın yenilenmesine ve duruşma açılmasına karar verilmesi ile mümkün olabilir
Soruşturma evresinde müracaatçı Aligül Alkaya’nın kabulünün berbat muamele ve azap altında verilip verilmediği mahkûmiyet için kanıt olarak kullanılıp kullanılmayacağı hususu da şahitlerin sorgulanmasına ait eksiklik giderildikten sonra anlaşılabilir Ağır Ceza Mahkemesinin yargılamanın yenilenmesi istemini reddederken yaptığı yorumun Anayasa Mahkemesi ihlal kararıyla örtüşmediği hasebiyle Anayasa Mahkemesinin müracaatçılar hakkındaki kararda tespit ettiği ihlalin ve sonuçlarının derece mahkemelerince ortadan kaldırılmadığı anlaşılmıştır
Anayasa Mahkemesi açıklanan münasebetlerle Anayasa nın 36 hususunda garanti altına alınan hakkaniyete uygun yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar vermiştir
Hakkaniyete uygun yargılanma hakkına yönelik olarak daha evvel verilen ihlal kararının gereğinin yerine getirilmemesi nedeniyle ikinci sefer ihlal kararı verildiği gözetildiğinde sırf ihlal tespiti yapılmasının ve yargılamanın yenilenmesine hükmedilmesinin müracaatçıların mağduriyetinin giderilmesi bakımından kâfi olmayacağı değerlendirildiğinden müracaatçılara tazminat ödenmesine de karar verilmiştir