İsviçre’nin doğusundaki Chur kasabasında bir mezarlıktaki büyük granit bloğun ne olduğu, on yıllar boyunca belirsizliğini korudu.
Kasaba sakinleri, uzun yıllardır orada duran ve önünden geçip gittikleri taşın varlığını bile yok sayıyordu.
Bu 13 tonluk dev taşın peşine düşen mahallî gazetecilerden biri, bunun bir Nazi anıtı olduğunu ortaya çıkardı.
Radyoda gazeteci olarak çalışan Stefanie Hablützel, her gün işe gidip gelirken bu taşın önünden geçenlerden biriydi.
BBC Türkçe’de Imogen Foulkes’in haberine nazaran üzeri yosun tutmuş taşın yüzeyindeki yazılar ve kabartmalar, artık okunmaz haldeydi. Buna karşın taşın nereden geldiği sorusu, Hablützel’i araştırmaya sevk etti.
Gazeteci Hablützel, “İlk bakışta bir savaş anıtı olduğu anlaşılıyor” diyor ve taşın üzerindeki silik yazıları hatırlatıyor: “1914-1918: Burada Alman askerler yatıyor.”
Hablützel şunu düşünmüş: Pekala Alman askerler neden buraya gömülsün?
Gerçekten de 1. Dünya Savaşı’nda çok sayıda savaş esiri, Fransız, İngiliz ya da Alman askeri, İsviçre’de tedavi edildi ya da burada gömüldü.
Ancak Chur’daki anıt, 1938’e kadar burada değildi. Gazeteci Hablützel, “Yani bu askerlerin öldüğü söylenen vakitten 20 yıl sonra anıt dikildi. Bu, ölen askerler için değildi; Nazi rejiminin propagandası için inşa edildi” diyor.
İsviçreli tarihçi Martin Bucher, Nazilerin iktidarında savaşta ölen askerler için dikilen anıtları ve bu anıtların kültleştirilmesini anlatıyor.
1930’larda Alman savaş mezarlıklarını yöneten konsey, Hitler’in propaganda aygıtının bir kesimi olarak çalıştı. Vazifesi, Almanya’nın komşusu olan ülkelerde de Nazi iktidarının sembollerini görünür kılmaktı.
Tarihçi Bucher, o periyotta İsviçre’de de çok sayıda Almanın yaşadığını söylüyor ve Almanya’daki tüm politik örgütlenmelerin İsviçre’de de var olduğunu hatırlatıyor.
O devir Alman Savaş Mezarları Komitesi, İsviçre’nin St. Gallen kasabasında bir anıt inşa etmeyi teklif etmiş lakin bu plan İsviçre tarafından reddedilmiş. Fakat Chur’daki anıt onay görmüş.
Anıt, İkinci Dünya Savaşı’nın arefesinde Chur’a taşınmış. Bölgede yaşayan Nazi yanlısı Almanlar, bayram günlerinde buraya gamalı haç sembolünü taşıyan bayraklar getirmişler.
Elbette bu anıt o periyottan bu yana rahatsızlık da yaratmış.
Gazeteci Hablützel, 1938’de mahallî gazeteye gönderilmiş bir mektubu da ortaya çıkardı. Mektupta yöneticilere, “Neden mezarlığımızda bir Nazi anıtı var?” diye soruluyor.
Şimdi bu anıtın kasaba mezarlığından kaldırılması davetleri yapılsa da, tarihçi Bucher dahil birçok kişi, “Anıt burada kalmalı” diyor. Fakat istekleri, bu anıtın neden burada olduğunu, neyi temsil ettiğini, yeni nesillere anlatmak.