Cumhurbaşkanı, 7226 sayılı Yasanın Süreksiz 1’inci hususunda aldığı yetkiyi kullanarak durdurulan yargısal mühletleri 15.06.2020 tarihine kadar uzattı. 30.04.2020 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 2480 sayılı Cumhurbaşkanı Kararına, koronavirüs nedeniyle yargı alanındaki kayıpların önlenmesi savı münasebet oldu. Tıpkı kararda, 4734 sayılı Kamu İhale Kanununda öngörülen zarurî idari müracaat yoluna ait mühletlerin ise uzatılmadığı belirtildi.
7226 sayılı Yasanın Süreksiz 1’inci hususuna son günü 13.3.2020-30.4.2020 vakit aralığına rastlayan yargısal süreçler husus olmuştu. Dava açma, icra takibi başlatma, müracaat, şikayet, itiraz, ihtar, bildirim, ibraz, ve zamanaşımı mühletleri, hak düşürücü mühletler ve mecburî idari müracaat müddetleri de dahil olmak üzere bir hakkın doğumu, kullanımı, yahut sona ermesine ait tüm mühletler 30.04.2020 tarihine kadar durdurulmuştu. Düzenleme, hakim tarafından verilen mühletler ile arabuluculuk ve uzlaştırma kurumlarındaki mühletleri de kapsamına almıştı. Unsurda, durdurmanın İdari Yargılama Adabı Kanunu, Ceza Muhakemeleri Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu yanı sıra takip ve tarz kararı içeren öbür kanunlardaki mühletler için geçerli olacağı vurgusu da yapılmıştı.
Maddede, salgının devam etmesi halinde Cumhurbaşkanının durma mühletini altı ayı geçmemek üzere bir kere uzatabileceği ve bu yeni devirde kapsamı daraltabileceğine dair yetkide yer almıştı. İşte Cumhurbaşkanı bu yetkisini kullandı 2480 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararına bu kere son günü 13.3.2020-15.06.2020 vakit dilimine rastlayan yargısal süreçler bahis oldu. Belirtmek gerekir ki duran müddetler, durma mühletinin sona erdiği 15.06.2020 gününü takip eden günden itibaren işlemeye başlayacak. Durma müddetinin başladığı tarih itibariyle, bitimine 15 gün ve daha az kalmış olan mühletler, 15.06.2020 tarihinde başlamak üzere 15 gün uzamış sayılacak. Hülasa, yargısal süreçlerin son günü 30.06.2020 gününe kadar uzamış durumda.
SÜRE UZATIMI ANAYASAYA TARAFINDAN PROBLEMLİ
Yargısal alandaki mühletler maddeyle belirlendiği için Cumhurbaşkanı’na bir yasa ile mühletlerin uzatılması yetkisi verilmesi tartışmaya açık bir mevzudur. Anayasamızın 13’üncü unsurunda temel hakların kanunla düzenlenebileceği belirtmiştir. Anayasa’nın “Hak Arama Hürriyeti” başlıklı 36’inci unsurunda ise adil yargılanma hakkı teminat altına alınmıştır. Yargılanma hakkı yargısal müddetlerden kopuk olarak düşünülemez. Anayasa’nın 104’üncü unsuru ise “temel haklar” ve “kanunla düzenlenmesi öngörülen” bahislerin Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmesine kapıyı kapatmıştır. Özetle, ister Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi olsun ister Cumhurbaşkanlığı Kararı olsun bu metinler yargısal alandaki müddetlerin düzenleneceği türel metinler değildir.
7226 sayılı Yasanın Süreksiz 1’inci unsurunda iki tarafı olan süreçlere yönelik müddetlerin durdurulduğu vurgusu yapılmıştır. Rastgele bir süreçle ilgili duran müddetin taraflardan birinin faydasına başkasının aleyhine olacağı düşünülürse, Anayasaya uygun biçimde kanunla yapılan bir düzenlemedeki değer daha da anlaşılır hale gelmektedir.
SÜRE UZATIMI BORÇLULAR FAYDASINA
7226 sayılı Yasanın Süreksiz 1’inci unsuru, İcra ve İflas Kanunu ile takip hukukuna ait öbür kanunlarda belirlenen müddetler ve bu kapsamda hakim yahut icra ve iflas daireleri tarafından tayin edilen mühletler ile nafaka alacaklarına ait icra takiplerini kapsam dışında tutulmuştur. Bu sayılanları kapsam dışında bıraktığımızda, 2480 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı tüm icra ve iflas takipleri, taraf ve takip süreçleri, yeni icra ve iflas takip taleplerinin alınması, ihtiyati haciz kararlarının icra ve infazına ait süreçleri 22.3.2020-15.6.2020 vakit aralığında durduracak. Bütün bu mühleti uzatılan süreçlerin borçlular aleyhine olduğunu not edelim.
KAPSAM DIŞINDA TUTULAN SÜREÇLER
Geçici 1’inci hususun 2’inci bendinde ise, cürüm ve ceza, kabahat ve idari yaptırım ile disiplin mahpusu ve tazyik mahpusu için kanunlarda düzenlenen zamanaşımı mühletlerin durmayacağı belirtilmiştir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunda düzenlenen muhafaza önlemlerine ait mühletler de bu kabilden sayılmıştır. Durmayan öteki bir müddet de 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunda düzenlenen ihtiyati önlemi tamamlayan süreçlere ait sürelerdir.
VERGİSEL SÜREÇLERE AİT YARGISAL SÜRELER
VUK’un 15’inci unsurunda, “mücbir sebeplerden her hangi birinin bulunması halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar müddetler işlemez” denilmiştir. Ne var ki Maliye Bakanlığının uygulamaları zorlayıcı nedeni “vergi ödevlerinin yerine getirilmesiyle” ilişkilendirmekte dava açma müddetlerini durdurmayacağı tarafındadır. Danıştay Dava Daireleri yaygın kararları da Maliye Bakanlığı uygulamalarını onamaktadır. Bu ortada Danıştay’ın zorlayıcı nedenin dava açma müddetlerini durdurduğu istikametinde de kararları olduğunu belirtelim.
7226 sayılı Yasanın Süreksiz 1’inci unsurunda geçen “Takip hukukuna ait öbür kanunlarda belirtilen süreler”, “Usul kararı içeren öteki kanunlardaki süreler” formunda genel nitelikli sözlerin bu birikimle Amme Alacakları Tahsili Tarzı Hakkında Kanunu, yordam kararı içeren başka kanunlar ile Vergi Yordam Kanunu ile Gümrük Kanunu’ndaki dava açma müddetlerini durdurmaya yönelik düzenlendiği açıktır. Lakin öbür maddelerde da takip yahut adap kararı içeren yargısal mühletler olabileceği öngörüsüyle kanun ismi vermekten kaçınıldığı anlaşılmaktadır.
Bu durumda Vergi Metot Kanununda geçen dava açma ve uzlaşma müddetleri AATUHK’da yazılı ödeme buyruğu, ihtiyati haciz, ihtiyati tahakkuk ve istihkak savlarına karşı 22.3.2020-15.6.2020 vakit aralığına rastlayan müddetlerin durduğunu söyleyebiliriz. Uzlaşmanın vaki olmaması halinde dava açma müddetini belirleyen özel kararlar olduğu ve bu vakit diliminde uzlaşma görüşmelerinin yapılmadığı göz önüne alınırsa, bu düzenlemelerin uzlaşmaya müracaat müddetlerini de kapsadığı söylenebilir.
GÜMRÜK KANUNUNDAKİ SÜRELER
Gümrük Kanunu’nun 242’nci unsurunda, dava açılmadan evvel yönetime ve üst makama itirazı mecburî kılan kararlar düzenlenmiştir. Husus 242’de düzenlenen süreci yapan gümrük yönetimi ve üst makama başvurmaya ait müddetler dava açma şartıdır. Bu durumda 242’nci husus kapsamında son günü 22.3.2020-15.6.2020 vakit aralığına rastlayan süreçlerin mühletinin Süreksiz 1’inci husus ve 2480 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile durduğunu söylemek mümkündür.
Yusuf İleri