İngiliz General Sir Rupert Smith’in Kasım 2005 basımlı ‘The Utility of Force: The Arka of War in the Çağdaş World’ isimli kitabında belirttiği üzere ‘her zaman kendi harp teorisini üretir’. Yakın geçmişimizde ve hala de yaşadığımız olayları en yeterli formda doktrine eden kelam konusu kitapta, içinde bulunduğumuz çağın harp teorisi Halk İçinde Savaş (War Amongst People) olarak isimlendirilmiştir. Bir müddettir farkında olarak ya da olmayarak deneyim ettiğimiz iç ve dış gayretler temelde budur diyebiliriz. General Smith özetle şöyle diyor: artık savaşlarda dağ, zirve, kent ele geçirme planları işe yaramaz. Bu amaçlara yönelik geliştirilen askeri yetenekler de artık aktifliğini yitirmiştir. Halkın içinden size müzahir birini, birilerini bulup ya da yaratıp çabayı halkın içinde örgütleyin. Zira kuvveti korumak ve en az zayiatla gayeye ulaşmak temeldir.
Suriye, Libya, Arap Baharından etkilenen öbür ülkeler ve hatta tüm kriz bölgelerindeki gelişmeler buna çarpıcı bir örnek olabilir. Bununla birlikte, çok kutuplu dünyaya tekrar geçişin bir sonucu olarak maksat coğrafyalarda birden fazla gücün mevcudiyeti bu bölgelerde devam eden çabayı kilitlemiş görünmektedir. Zira her bölgesel ve global gücün üzerine oynadığı farklı vekiller, şahıslar – halk içinden ögeler – bulunmaktadır.
KARŞI KOYMA SİSTEMLERİNİ DAHA ÇABUK GELİŞTİRİYORLAR
Bilim çağının, geleceği giderek daha da yakınlaştırma potansiyeli göz önüne alındığında, evvelce tahminen her 100 yılda bir değişen ‘içinde bulunduğumuz çağ’ artık daha sık aralıklarla değişiyor. Bunun sonucunda uygulanan her uğraş modeli, eskisine oranla, daha süratli bir halde aksiliğini (anti tezini) üretiyor. Modeli uygulamaya sokan kutbun karşısında yer alanlar, karşı koyma düzeneklerini eskisine oranla daha çabuk geliştiriyor.
Diğer yandan, geçmiş periyodun ideolojik temelli gayretlerinin de sonuncu amacı ekonomik çıkarlar olsa da, günümüzde bizatihi iktisadın kendisinin çabaların temel aracı haline geldiğini görüyoruz. Petrol üretimi ve fiyatlamaları ile ticari vergiler başta olmak üzere her gün bir öbür haline şahit olduğumuz küresel/bölgesel güçler ortasında yaşanan kapışma bunun en somut örneği olarak karşımıza çıkıyor.
BİR SAVAŞ OLARAK ALGILADI
ABD Johns Hopkins Üniversitesinden Prof. Steve H. Hankey’e nazaran, şu ana kadar, en az 100 milyon insanın işsiz kalmasına yol açan Korona virüsü, ekonomik ve toplumsal hayatı global çapta sekteye uğratmıştır. Aktifliği birçok bölge için artarak devam eden kelam konusu virüsün nasıl hayvanlardan insanlara geçtiği ise hala bir muamma! Münasebetiyle, virüsün amaçlı formda yaratılmış olması konusundaki komplo teorileri de devam ediyor. Bu nedenle, Korona virüsünün global tesirlerini ve olası sonuçlarını göz önünde bulundurarak, virüsün bir bio-savaş ögesi olabileceğini düşünmek ve buna uygun hareket etmek mecburiliği doğuyor. Bu varsayım yanlış bile olsa, buna hazırlanmaya paha. Zira COVID-19 tahminen bitecek ancak COVID-20, 21, 22 vb. yolda görünüyor. Şayet o denli değil de, bu kriz yırtıcı hayatın beşerden intikamı olarak doğal yollardan ortaya çıkmış bile olsa, şunu görmeliyiz ki, birileri bunu çoktan bir savaş olarak algıladı ve çeşitli suçlamalar ya da imalar başladı bile.
Diğer yandan gelecekte karşılaşılabilecek yeni çaba modellerini de (anti tezleri) şimdiden öngörmek ve hazır olmak zorundayız. General Smith’in üstte bahsedilen kitabında belirttiği üzere ordular çoklukla yanlış bir savaşa hazırlanırlar. Bir güç, beklenen bir çabaya hazırlık için karşısına misal bir güç koymak eğilimindedir. Gün gelip karşılaştığı gücün kendisininkine benzemediğini fark ettiğinde, hızla biçim değiştirmeye çalışır. Lakin alışık olunmayan usuller ve teşkilatlanma ihtiyaçlarının yarattığı zorluklar her halükarda kendisine dezavantaj sağlar ve vakit kaybettirir. İki karşı güç bu ortamda gayret ederken, geleceği tasarlama çabası içerisinde olanlar çoktan yeni bir model üzerinde düşünmeye başlamışlardır bile. Sonuç olarak, hakikat öngörüler ve her ihtimali göze alan hesaplamalar gelecek tehditlere gerçek hazırlık yapılabilmesini de mümkün kılacaktır. ‘Esneklik prensibini’ (her duruma adapte olabilme yeteneği) temel alan yaklaşımlar eskisine oranla daha fazla değer kazanacak üzere görünüyor.
ÖNCELİK ALACAĞINI SÖYLEMEK YANLIŞ OLMAZ
Tabii ki, bu hazırlık yalnızca orduları ilgilendirmiyor. Zira ordular artık çoktan litaratüre giren ve her gün çeşitli biçimlerde karşımıza çıkan ‘hybrid mücadelelerin’ yalnızca bir bileşeni haline gelmiştir. Bu durumda hazırlık, içinde orduların da bulunduğu tüm ulusal güç ögelerini ilgilendirmektedir. Ulusal Güç ögelerimiz, her türlü krizleri öngörmek ve karşılayabilmek için eksiksiz bir örgütlenmeye sahip olmalıdır. Bir yandan bu harikalığı yakalayacak adımlar atılırken, öbür yandan ülkemizin bölgesel ve global ölçekteki yerini güçlendirici hesaplar da yapılmalıdır. Bu kapsamda, virüsün, kriz bölgeleri başta olmak üzere hem öteki ülkelerde hem de global ölçekte yarattığı tesir ve bu tesirin mümkün sonuçları çok âlâ tahlil edilmelidir.
Virüs krizinin dünya genelinde; toplumsalcılık ve bireyselcilik ortasında, son vakitlerde bireyselci tavra yanlışsız kayan anlayış biçimini toplumsalcı anlayışa yanlışsız yine zorlayacağı olasıdır. Bu nedenle, tüm dünyada Toplumsal Devlet olgusu eskiye oranla daha çok ehemmiyet kazanacak üzere görünmektedir. Bilimsel, gerçekçi, toplum menfaatlerini temel alan ve kriz idareleri konusunda inanç veren siyasi sistemlerin halkın tercihlerinde öncelik alacağını söylemek yanlış olmaz.
Ayrıca, hala başlamış olmakla birlikte, virüs krizinin sonunda, küresel/bölgesel ekonomik ve güvenlik örgütlenmelerin sahip oldukları yetenekler ve karar alma düzenekleri da daha çok tartışılır hale gelecek ve yeni gereksinimlere nazaran kendisine taraf verme eğiliminde olacaktır. İspanyol yetkililerin de lisana getirdiği üzere, en azından AB’nin geleceği daha çok tartışılacaktır.
ALMANYA ÖNE ÇIKMIŞ GÖRÜNÜYOR
Belki erken bir kıymetlendirme lakin, Asya ülkelerinin virüs kriziyle uğraştaki görece muvaffakiyetleri da, dünya ekonomik-politik merkezinin bu bölgeye kaymış olduğunu tesciller niteliktedir. Batıda ise, mevzuyu uzun bir mühlet evvelce beri raporladığı basında yer alan Almanya öne çıkmış görünüyor.
Sonuç olarak, virüs krizinin yarattığı toz duman dindiğinde, tüm ülkeler, bir yandan kendi yeteneklerini geliştirmeye çalışırken, öteki yandan global ortam da yine şekillenecek, fakat tehditler gelişerek/değişerek var olmaya devam edecektir. Bu beklenen tehditleri evvelce öngörerek, uygun halde hazırlanabilen, gerçek işleri yapabilen ve ulusal güç ögelerini bu doğrultuda örgütleyebilen ülkeler daha az kaybedecektir.
M. Erkal Kuzuoğlu