Haberlerden, koronavirüs belasının sınıf ayrımı, daha doğrusu zengin-fakir ayrımı yapmadığı, birinci bakışta tüm beşerler ortasında eşitlendiğini sağladığını öğreniyoruz. Hakikat üzere gözüküyor.
ANCAK EŞİTLİK MUHTEMEL OLDU MU
Bu mevzuyu biraz kurcalamak ve birkaç soru sormak gerekiyor.
– Sağıtım aşamasında herkes, gelişmiş sıhhat hizmetlerine erişmede eşit oldu mu? Kimi dallar krizi fırsata çevirmedi mi? Liberal ekonomiyi savunanlar bile, özel hastanelere el konulmasını, sıhhat aygıtlarını üreten firmaların çok kar sağlamasından ötürü baskınların yapılmasını istemedi mi?
– Karantina etabında herkesin hayatını sürdürecek maddi gücü var mı? Temel besin maddelerinde fırsatçı artırımlar ortaya çıkmadı mı?
– Paklık ve sıhhat eserlerini stoklayanlar fiyat artışlarından çok kar sağlamadılar mı?
– Aslında var olan işsizliğe, salgın hastalık nedeniyle, yeni işsizler katılmadı mı?
Bu tespitleri uzatmak muhtemel.
NEDEN BU DURUMA DÜŞÜLDÜ
Dünya ve Türkiye de başta sıhhat, eğitim olmak üzere, temel muhtaçlık hususları üretiminin piyasa süreçlerine terk edilmesinin bedelini ödüyor. Bu bağlamda etraf ülkelerine dayatılan kıymetli bahislerden birisi, tahminen de en değerlisi özelleştirme olmuştu. Bu doğrultuda, Türkiye’de de 1980’li yıllardan bu yana sanayi, tarım ve hizmet dallarında vazife yapan KİT’ler özelleştirildi.
Sağlık ve eğitim hizmetlerinde de özel dal öne çıkarıldı.
ÇÖZÜM YOLLARI KONUSUNDA GELECEĞİ ŞİMDİDEN NASIL PLANLAMALIYIZ
Çözümün ön şartlarının ise; özelleştirme siyasetlerine karşı çıkmak, devletçiliği/kamuyu savunmak olduğu açıktır.
Kimileri devletçiliği; doruktan inme ve katı merkeziyetçilik olarak yorumlayabilir. Sözünü ettiğimiz “devletçilik, çalışanların kontrolünde, planlı karma iktisada dayalı, demokratik iştirakçi bir kamusal yaklaşımdır. Bir diğer deyişle, yerel-merkez istikrarı kurulmuş bir devletçiliktir.” Kısaca, kamu yatırımcılığı ile daha eşitlikçi bir kalkınmayı içeren büyümeyi ve toplumsal adaleti sağlama imkanı vardır.Gerisi “lafügüzaf (anlamsız, gereksiz, boş söz)”dır .
Özetle Türkiye, iki seçenekle karşı karşıyadır. Birinci seçenekte -uygulanmakta olan budur- merkez ülkelerin müsaade ve uygun gördüğü ölçüde ekonomi-politika sürdürmeye devam edecektir. Lakin bu durum, şimdikinden daha yüksek seviyede mal ve hizmetler üretiminde gerilemeyi ve gelir dağılımında bozukluğu gündeme getirecektir.
İkinci seçenekte, “bağımsızlık temelinde ve merkez ülkelerin kontrolünden uzaklaşarak kendi gücüne dayalı, daha eşitlikçi bir kalkınma modelini (salt büyümeci değil) gerçekleştirmektir. Model, tıpkı vakitte insan-doğa eksenli çevreyi koruyan, insanın ihtiyaç duyduğu sağlıklı gıdayı doğal kaynaklarından sağlayan, kendisiyle barışık bir kalkınma modeli”dir.
Elbette, bu siyasetler vakit süreci içinde gerçekleştirilebilir.
ACİL TAHLİLLER NE (*)
Sağlığımızı korumak için;
– Devlet hastaneleri ve özel hastaneler fiyatsız sıhhat hizmeti vermeli. Uymayan özel hastaneler çabucak kamulaştırılmalı.
– Paklık ve sıhhat eserlerinin karaborsası ve fiyat artışları kesinlikle önlenmeli.
– Bağışıklık ile direkt teması olan istikrarlı ve sağlıklı beslenmenin sağlanması için gereken tüm tedbirler alınmalı.
Gıda egemenliği için;
– Besin egemenliği için, başta Ziraat Mühendisleri olmak üzere bütün bileşenlerinin meslek odalarından “Tarım Kurulları” oluşturulmalı, Tarım ve Orman Bakanlığı bu konseyle eşgüdüm içinde çalışmalı. Tarımla ilgili bütün kurullar bu heyete girmeli ve süs olmaktan çıkarılmalı.
– Aile işgücü temeli küçük ve orta ölçekli tarım işletmelerinin borçları bir yıl ertelenmeli ve gecikme faizi alınmamalı.
– Besin eserlerinden KDV sıfırlanmalı, gerekirse fiyatsız dağıtımı ve fırsatçı artırımların engellenmesi kamu otoritesi tarafından denetlenmeli.
İş teminatı ve işsizliği önlemek için;
– İşten çıkarmalar koronovirüs salgını mühletince yasaklanmalı, fiyatsız müsaadeler yerine kısa çalışma ödeneği kullanılmalı.
– Emekçiler,süre şartı aranmaksızın işsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneğinden yararlandırılmalı. Esnek ve yarı vakitli çalışanlar da bu fondan yararlanabilmeli.
– İşsizlik Sigortası Fonu’ndaki paralar yalnızca işsizlik ödemeleri için kullanılmalı.
Hizmet dalında;
– Salgın boyunca doğalgaz, elektrik, su ve internet fiyatsız sağlanmalı. Doğalgaz ve elektrikte dağıtım hizmetleri kamulaştırılmalı. Lokal idarelerin hizmetlerinin aksamaması için merkezi bütçeden daha çok kaynak aktarılmalı.
– Krize girmeye başlayan sivil havacılık, güç, finans üzere stratejik dallarda kamulaştırma bir mecburilik haline geldiğinde tereddüt edilmemeli.
Eğitim hizmetinde;
“Eğitim hizmetlerinin kamulaştırılması doğrultusunda adımlar atılmalı” derim.
Şimdi bazıları sorabilir. Bütün bu önermelerin kaynağı kimden çıkacak ve kaynak var mı? Aslında devlet bütçesinin neredeyse tümü, çalışanlardan direkt ve dolaylı olarak elde edilmiyor mu? Büyük çoğunluktan alınanları tekrar onlara vermek gerekmiyor mu?
Prof. Dr. Mustafa Kaymakçı